Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin
Yüklə 6,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
mayaraq, müasir ingilis həyatını, doğma xalqını təsvir edirdi. Buna görə də hamı, hətta rəqibləri belə onu istedadlı dramaturq kimi tanıyırdılar. Şekspir 1612-ci ildə Stratforda qayıdır və ömrünün axırına qədər burada yaşayır. O, 1616-cı il aprel ayının 23-də (anadan olduğu gündə) 52 yaşında vəfat etmiş və burada da dəfn olunmuşdur. Şekspirin ədəbi irsi iki poema, 154 sonet və 37 pyesdən ibarətdir. İllər keçdikcə əsərlərindəki hadisələrin ümumbəşəri olması, insan xarakterlərinin yetkinliyi, həyat hadisələrinin dərinliyinə vara bilmək bacarığı tədqiqatçılarda Şekspir şəxsiyyətinə dərin maraq oyatdı. Ədibin həyatı haqqmda məlumatların azlığı və bəzən qeyri- dəqiqliyi, onun Stratfordda doğulması, sadə ailədən olması, universitet təhsili görmədiyi halda, məşhur əsərlər yazması şübhə oyatmağa başlamışdı. Bəziləri belə bir fikir irəli sürürdülər ki, o zaman kübar ailədən çıxan, saray tərbiyəsi görən, universitet təhsilli adamlar üçün dram əsəri yazmaq əskiklik sayılırmış. Guya, kübarlar öz əsərlərini anonim şəkildə teatra təqdim edir, aktyorlar üçün rolları köçürməklə məşğul olan Şekspir isə bu əsərləri öz adma çıxırmış. Bir də deyirlər ki, guya, bu dram əsərlərini köçürən eyni adam olmamışdır. Çünki bu əsərlərdə “Şekspir” sözü müxtəlif şəkildə yazılmışdır. Bu fikir düz ola bilməz. O zaman Şekspirlə eyni vaxtda yaşamış Kristofor Marlonun adının yazılışına da in- giliscədə on bir şəkildə rast gəlmək olur. İngiltərədə Şekspirin həyatı, kimliyi, ailəsi və yaradıcılığı ilə əvvəl maraqlananlar olmuşsa da, onun bioqrafiyasım ilk dəfə Niko- las Rou yazmışdır. 1709-cu ildə o, Şekspirin altıcildlik əsərlərini hazırlamış və bioqrafiyası ilə birlikdə çap etdirmişdir. N.Rou, əvvəlki uydurmalardan və rəvayətlərdən fərqli olaraq, daha dəqiq məlumat- lara istinad edir. Onun xahişi ilə aktyor Betterton Stratforda gedir və Şekspir haqqmda daha ətraflı məlumat toplayır. Rounun yazdığı oçerk əvvəlki yazılara nisbətən daha dəqiq faktlarla zəngin idi. Rounun yazdığına görə, Şekspir, Tomas Lyusun Stratford yaxınlığın- da olan meşəsində maral ovladığı üçün torpaq sahibi onu cəzalandır- mışdır. Şekspir bu cənaba bir həcv yazmış və buna görə də ser Tomas Lyus tərəfindən daim təqib olunduğundan Londona qaçmışdır. Lakin Şekspirin Tomas Lyusun meşəsində maral ovladığı haqqmda rəvayət, ona yazdığı həcv sonradan Şekspir tədqiqatçıları tərəfindən bir- birinə zidd fikirlər kimi rədd edilir. downloaded from KitabYurdu.org Uilyam Şekspir DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
XVIII əsrin sonunda şekspirşünaslığın təməlini qoymuş bir alim kimi tanınan E.Melon (1741-1812) Şekspirin həyatma aid olan faktları uydurmalardan təmizlədi. Şekspirin Londona gəldikdən sonra teatr tamaşasına baxmağa gələnlərin atlarını saxlaması haqqında rəvayət çox geniş yayılmışdı. Melon isə bu rəvayətə əsla inanmır. Melona görə, Şekspir hələ Stratfordda ikən oraya gələn teatr truppalarından biri ilə yaxm olmuş və buna görə də Londonda dərhal özünə iş tapa bilmişdir. Bəzi bioqraflar Şekspirin atasının savadsız olduğunu söyləyir və qeyd edirlər ki, o, sənədlərə imza əvəzinə “Con Şekspir” kimi cızıq çə- kərmiş. Başqa bir tədqiqatçı - Smart bu fikri yalana çıxarıb qeyd edir ki, belə olsaydı, bu adama şəhər bələdiyyəsində iki dəfə xəzinədar vəzifəsi tapşırılmazdı. XIX
nələrin təhlili məsələsinə son qoyuldu. Şekspirin bioqrafiyasını yazanlar onun həyatının bəzi faktlarını şərti olaraq qəbul etdilər. Şekspir haqqındakı məlumatların bəzilərinə şübhə edənlər olsa da, onların qəbul edilməsini lazım bildilər. Sonralar Şekspirin ailə həyatı haqqında da bəzi yeni məlumatlar üzə çıxmışdır. Onun “qarabəniz xanıma” məhəbbəti faktı tam aydınlaşdırılmamışdır. Müəyyən edilmişdir ki, onun ictimai vəziyyəti kifayət qədər yüksək olmuşdur. Yaxın tanışları içərisində təkcə qrafların deyil, hətta kraliça Yelizavetanın adını çəkənlər də var. XIX əsrdə Şekspiri romantik bir şəxsiyyət kimi öyrənənlərlə yanaşı, elmi şekspirşünaslığın da təməli qoyulur. Almaniyada və Fransada bir neçə ədəbi məktəb Şekspirin həyat və fəaliyyəti ilə məşğul olmağa başlayır. İngiltərədə C.O.Holivel-Fillipe, S.Lİ ədib haqqında irihəcmli əsərlər yazdılar. Rusiyada N.Storojenko onun əsərlərini tədqiq etdi. V.Çuyko və V.İvanov dramaturqun bioqra- fiyasım yazıb nəşr etdirdilər. XVII-XVIII əsrlərdə Şekspirin həyatı haqqmda yazanların heç biri onun adı ilə bağlı əsərlərin stratfordlu Uilyam Şekspirə aid olduğuna şübhə etmirdi. Birdən-birə XIX əsrdə Şekspirin şəxsiyyətinə şübhə oyandı. Bu fikri ara-sıra indi də təkrar edənlər var. Şekspirin şəxsiyyətinə şübhə edən ilk tədqiqatçı Amerika alimi Deliya Bekondur. O, “Şekspir pyeslərinin fəlsəfəsinin açılması” eserində bu pyeslərin filosof və dövlət xadimi Frensis Bekon tərəfindən yazıldığım sübut etməyə çalışdı. Deliya Bekonun fərziyyəsinə N.Qotom, ıo downloaded from KitabYurdu.org T.Karleyl kimi alimlər də tərəfdar çıxdılar. Getdikcə Bekon nəzə- riyyəsinin tərəfdarlarının sayı artdı. Bəziləri hətta inandırmağa çalışırdılar ki, F.Bekon təkcə Şekspirə aid edilən əsərlərin deyil, hətta K.Marlo və B.Consonun da əsərlərinin müəllifidir. “Bəs nə üçün Bekon öz əsərlərini başqalarına verirdi?” sualını belə cavab- landıradılar ki, guya, F.Bekon rütbəli bir adam kimi adını hörmətdən salmaq istəmirdi. Halbuki Bekon vəzifədən kənar edildikdən, cəmiyyətdə nüfuzdan düşdükdən sonra bircə əsər də yazmamışdır. Bekon haqqında olan bu uydurma 1810-cu ilə kimi davam etdi. Bəzən Şekspirin əsərlərini daha böyük rütbəli adamlara aid edənlər də tapıldı. Yeni nəzəriyyəçilər indi bu əsərlərin müəllifinin qraf Derbi, qraf Retlend, qraf Oksford və nəhayət, kraliça Yelizaveta olduğunu sübuta yetirməyə çalışdılar. “Şekspir-Retlend” nəzəriyyəsini bir zaman rus alimləri də müdafiə edirdilər. 1924-cüildəF.Şipulinski, 1926-cıildə V.Friçe, 1931 -ci ildə P.Koqan yazılarında bu nəzəriyyəni əsas götürürdülər. Vulqar sosioloqlar o fikirdə idilər ki, Şekspirin adı ilə tanınan əsərlərdə zadəganların həyat mövqeyi tərənnüm edilir, buna görə də bu əsərləri sadə bir ailədən çıxmış adam deyil, məhz zadəgan yaza bilərdi. Belə bir fikir də söyləyirdilər ki, guya, K.Marlo öldürülməmiş, Avropa ölkələrində yaşayıb pyeslər yazırmış. Aktyor Şekspirin müəllifliyinə şübhə edənlərin de əksəriyyəti o dövrün xüsusiyyətlərini bilməyən jurnalistlər, hüquqşünaslar, istefaya çıxmış siyasət- pərəstlər idi. Qeyd etmək lazımdır ki, Şekspiri danmaq istəyənlər çoxaldıqca onun dövrü, yaradıcılığı daha dərindən öyrənilmiş, bu da Şekspir yaradıcılığının çoxcəhətliliyini, şəxsiyyətini dəqiq öyrənməyə kömək etmişdir. A.Smimov, M.Morozov, A.Anikst, M. və D.Umovlar kimi bir çox görkəmli rus alimləri, Azərbaycanda isə M.Rəfili, Ə.Sultanlı, C.Cəfərov, Ə.Ağayev kimi mahir tədqiqatçılar Şekspirin yaradıcılığı haqqında maraqlı və orijinal fikirlər söyləmişlər. Tədqiqatçılar Şekspir yaradıcılığım, əsasən, üç dövrə bölürlər. Yaradıcılığının birinci dövründə (1591-1601) o, “Venera və Adonis”, “Lukresiya” poemalarını, sonetlərini, “VIII Henri” pyesindən başqa, bütün tarixi dramlarını, “Tit Andronik”, “Romeo və Cülyetta”, “Yuli Sezar” faciələrini, bu dövr üçün səciyyəvi olan şən və nikbin “Səhvlər komediyası”, “Şıltaq qızın yumşalması”, “İki veronalı əsilzadə”, “Məhəbbətin əbəs səyi”, “Yay gecəsində yuxu”,
downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 6,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|