Azərbaycan respublikasi

20 

 

“Az

ərbaycan xalqına qarşı 1918-1920-ci illər soyqırımı”, 

“Erm

əni  daşnaklarının  azərbaycanlılara  qarşı  soyqırımı”, 

“Az

ərbaycanlılara  qarşı  erməni vandalizmi: 1918-ci il 

Şamaxı  soyqırımı”  və  s. adlarda elmi-praktik konfrans 

keçirm

ək olar. Konfransın müvəffəqiyyəti onun təşkilatçısının 

mövzunu d

ərindən bilməsindən, tədbirin əhəmiyyətini düzgün 

mü

əyyən etməsindən,  ən mühüm məsələlərin müzakirəyə 

qoyul

masından çox asılıdır. Kitabxanaçı konfransın keçirilməsi 

üçün qabaqcadan ayrıca proqram tərtib еtməlidir. О, proqram-

da kеçiriləcək tədbirin adını, giriş sözü və еləcə də çıхış еdəcək 

başqa  şəхslərin  adlarını  göstərməlidir.  Konfransın  mövzusun-

dan asılı olaraq mühazirə və söhbət, sərgi, kitabxana plakatları, 

tövsiy

ə siyahıları, bülletenlər və ya divar qəzetləri, bədii və sə-

n

ədli filmlərin  nümayişi,  konfransın  mövzusu  üzrə  virtual 

ekskursiya v

ə s. nəzərdə tutula bilər. Konfransın gedişində 31 

mart  soyqırımına  aid  ayrı-ayrı  əsərlərə  istinad etmək,  maraqlı 

fakt v

ə materiallardan nümunələr gətirmək olar. Hazırlıq işləri 

başa çatdıqdan sоnra kоnfransın harada və nə vaхt keçiriləcəyi 

tarix mü

əyyənləşdirilərək  kitabxananın  saytında  еlan  yazmaq 

оlar.  Dəvətnamələr  hazırlanmalı,  dəvət ediləcək  şəxslərə 

gönd

ərilməlidir. 

Mart soyqırımı haqqında ən doğru məlumat yalnız hər cür 

senzura  basqısından  uzaq  ölkələrdə  yaşayan  ziyalıların  siyasi 

v

ə bədii  əsərlərində əks olunmuşdur. Həmin əsərlər XX əsrin 

d

əqiq mənzərəsini təsəvvür etməyə  imkan verən qiymətli 

m

ənbələrdir.  

Az

ərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 15 iyul 1918-ci il tarix-

li q

ərarı ilə yaratdığı Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının topla-

dığı  və  rəsmiləşdirdiyi  çoxsaylı  sənədlər,  dəyərli  materiallar, 

şahid  ifadələri,  birincilərin  verdiyi siyasi qiyməti təsdiqləyən 

danılmaz arqumentlər və inkaredilməz faktlar toplusudur. 

Bütün bu tarixi h

əqiqətlər ədəbiyyatımızda və publisistika-

mızda da öz əksini tapmışdır. C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqver-

diyev, N.N

ərimanov, M.M.Nəvvab, Ü.Hacıbəyli, Ə.Hüseynza-

---

21 

 

d

ə, M.Ə.Sabir, Ə.Ağaoğlu, M.S.Ordubadi, Y.V.Çəmənzəminli 

v

ə  digər  ədiblərimizin bədii-publisist irsi nəinki tarixi, hətta 

müasir hadis

ələrin mahiyyətinin açılmasında və erməni millət-

çil

ərinin ifşasında son dərəcə əhəmiyyətlidir. 

Sovet sen

zurasının bütün cəhdlərinə baxmayaraq azərbay-

can

lıların soyqırımına həsr olunmuş əsərlər, publisistik materi-

allar müst

əqilliyimizin bərpasından  sonra  yenidən təbliğ  edil-

m

əyə  başlandı.  1905-1906-cı  illərdə  baş  vermiş  hadisələrin 

bilavasit

ə şahidi olmuş müəlliflərin əsərləri həmin dövr tarixşü-

naslığı  üçün  mühüm  mənbə  hesab olunur. Məmməd Səid 

Ordubadinin  “Qanlı  illər” (1905-1906-cı illərdə Qafqazda  baş 

vermiş  erməni-müsəlman  davasının  tarixi)  və  Mir Möhsün 

N

əvvabın  “1905-1906-cı  illərdə  erməni-müsəlman  davası” 

əsərləri tarixi gerçəkliyin düzgün dərk edilməsi və faktiki mate-

ri

alların zənginliyi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 

Üzeyir  Hacıbəyli, Məhəmməd Hadi, Mirzə  Bala Məhəm-

m

ədzadə, İbrahim Xəlil və digər sənətkarların, aydınların, söz 

adam

larının  mart  faciəsinin  şəhidləri və  şahidləri  haqqında 

pub

lisistik yazıları dövri mətbuatda mütəmadi çap edilmişdir. 

1918-

ci  ilin  mart  soyqırımı  Cəfər  Cabbarlının  yaradıcılı-

ğında  xüsusi yer tuturdu. Adı  çəkilən bu görkəmli  şəxsiyyət-

l

ərin  əsərləri  soyqırımın  tanıdılmasında,  təbliğ  olunmasında 

çox d

əyərlidir. Çünki orada əks olunanlar tarixi materiallara və 

faktlara söyk

ənir.  İl  ərzində  belə  əsərləri təbliğ  etməklə  gənc 

n

əsli mart hadisələri  haqqında  maarifləndirmək  əhəmiyyətli 

olar. 

Az

ərbaycanın əfsanə və rəvayətlərini nəzərdən keçirdikdə, 

indiy

ə  qədər sənədlərlə,  arxiv  materialları  ilə  üzə  çıxarılan 

faktların xalq yaddaşından gələn materiallarda əks olunduğunu 

görürük.  Soyqırım  və  milli  yaradılış  məsələsi orada da öz 

əksini tapmışdır. Hadisələrin  canlı  şahidi  olan  xalq  həmin 

ill

ərin hadisələrini müxtəlif xalq şeiri şəkillərində, rəvayətlərdə 

yaşadır,  soyqırım  hadisələrinə  özünün obyektiv  münasibətini 

bildirir.  

---

22 

 

Folklorşünas,  professor  Seyfəddin Qəniyevin “1918-ci il 

Şamaxı soyqırımı” kitabında Şirvanın 58 bölgəsində ermənilə-

rin gerç

əkləşdirdiyi dəhşətli qırğınlar haqqında konkret faktlar 

t

əqdim olunmuşdur. 

AMEA Folklor 

İnstitutu tərəfindən nəşr edilən “Qarabağ: 

folklor da bir tarixdir” çoxcildliyind

ə  ermənilərin  əzəli türk 

torpaqlarını – Qarabağı ələ keçirmək üçün hər cür fitnə-fəsada, 

q

ətl-qarətə,  azğınlığa  əl  atması,  misli  görünməmiş  soyqırım 

tör

ətməsi ilə  bağlı  rəvayətləşmiş  mətnlər,  acı  xatirələr təqdim 

olunub.  “

Soyqırımlar  xalq  yaddaşında”  adlı  kitab  sərgisi, 

mövzu icmalı, tövsiyə siyahıları və s. hazırlamaqla Azərbaycan 

folklorund

a soyqırıma həsr olunmuş nəşrləri daha geniş forma-

da t

əbliğ etmək olar. 

T

əbliğat  kampaniyasına  dəstək olaraq, il ərzində  kitabxa-

nada, m

əktəblərdə ərazidə yerləşən hərbi hissələrdə, qaçqın və 

m

əcburi köçkünlərin məskunlaşdığı  yerlərdə  kütləvi tədbirin 

müxt

əlif  formalarından  istifadə  edərək  “31  mart  soyqırımı  - 

s

ərhəd  tanımayan  erməni vəhşiliyi”, “31  mart  soyqırımı-

Erm

əni terrorizminin növbəti səhifəsi”, “Milli mətbuatımızda 

1918-ci 

il 31 mart soyqırımı”, “31 mart soyqırımı – XX əsrin 

unudulmayacaq v

əhşiliyi”, “Faciələrimizdən dərs çıxaraq ki, 

bir d

ə  təkrar  yaşamayaq”,  “Bəşəriyyət  soyqırımı  faktlarına 

göz  yummamalıdır”, “1918-ci ilin Quba faciəsi”, “Bilin və 

unutmayın:  31  Mart  azərbaycanlıların  soyqırımı  günüdür”, 

“

İnsanlığa  qarşı  amansız  cinayət”, “1918-ci ilin mart 

qırğınları  yaddaşlarda”, “Soyqırımlar  tarixinin  31  Mart 

günü”,  “

Tarix olduğu kimi”, “31 Mart soyqırımından 100 il 

ötür”, “Az

ərbaycanda mart qırğınları”, “XX əsrin ən amansız 

soyqırımı.” və s. adlarda kütləvi tədbirin müxtəlif formaların-

dan istifad

ə etmək olar. 

G

ənc nəslin mübarizə ruhunun yüksəldilməsi, vətənpərvər-

lik hissinin formalaşması və gücləndirilməsi məqsədi ilə mart 

soyqırımı daim təbliğ olunmalıdır. 

---