Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

 

 

74 

 

Tarix təliminin didaktik prinsiplərini əks etdirən sxem: 

 

 

 

  Fərdi yanaşma 

Əlverişlilik və gücə- 

      müvafiqlik 

Şagirdlərin yaş və        

fərdi fərqlərinin 

nəzərə alınması 

  Təlimin,tərbiyənin 

və inkişafın nəticələ- 

rinin möhkəmliyi, 

dərk edilməsi və              

        təsirliliyi 

 

Məzmun və 

vəzifələ

- 

rindən asılı olaraq təli- 

min müxtəlif metod və  

vasitələrinin uzlaşdı- 

        rılması 

Müəllimin rəhbərlik- 

edici rolu şəraitində 

şagirdlərin təlimdə 

şüurluluğu və fəallığı 

 

 Fənlərarası əlaqədən 

          istifadə 

          Elmilik 

          Əyanilik 

  Təlim materialının 

     onun məqsədi 

zəminində keçirilməsi 

 

 Təlim metodlarının 

     onun vasitələr 

zəminində seçilməsi 

 

Təlimin tərbiyəedici 

 xarakterinin nəzərə 

          alınması 

Təlimdə əməkdaşlıq 

Təlimdə sistematiklik 

       və ardıcıllıq 

Təlim üçün zəruri şə- 

    raitin yaradılması 

  Biliklə fəaliyyətin 

           vəhdəti  

Nəzəriyyənin təcrübə 

  ilə təlimin həyatla 

           əlaqəsi 

Tarix təliminin 

didaktik prinsipləri 

  Fəndaxili əlaqədən  

         istifadə 

 Təlimdə düz  və əks  

əlaqənin yaradılması 

---

 

 

75 

 

Tarix təliminin funksiyalarını əks etdirən sxem: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tarix təlimi prosesinin qanunauyğunluğunu əks etdirən sxem: 

 

Tarix təliminin funksiyaları 

təhsilverici 

tərbiyəedici 

inkişafetdirici 

Tarixin təlimi 

prosesinin 

qanunauyğunluğu 

Təlimin məqsədləri 

(şəxsiyyətin 

formalaşdırılmasına 

yönəlmiş gözlənilən 

nəticələr, tərbiyə və 

inkişaf) 

Təlimin məzmunu 

(biliklər sistemi, 

bacarıqlar, vərdişlər, 

yaradıcı fəaliyyət 

təcrübəsi, tarixi və 

sosial təzahürlərə 

emosional-hissi 

münasibət) 

Şagirdlərin yaş 

xüsusiyyətləri və dərk 

etmə imkanları 

Təlim prosesinin 

təşkili 

(formaları, metodları. 

Metodik üsulları və 

təlim vasitələri) 

Təlimin nəticələri  

(Şagirdlərin təhsil, 

tərbiyə və inkişaf 

səviyyəsi) 

---

 

 

76 

 

§  2.  Tarix  təliminin  təĢkilat  formaları.  Dərslərin  səciyyəvi  cəhətlərinə 

görə tipləri və onların təsnifatı 

Tarix təliminin təĢkilat formalarını əks etdirən sxem 

 

Tarix təliminin təĢkilat formaları 

 

Dərs 

Seminar məşğələsi 

Praktikumlar 

Fakültativ məşğələlər 

Tədris ekskursiyaları 

Konfrans 

Dərnək 

Məktəblilərin evdə tədris 

materialı üzərində 

çalışması 

Əlavə məşğələlər 

Mühazirə 

Məsləhət 

(konstitusiya) 

İmtahan 

Zaçot 

Laborator məşğələ 

Praktik məşğələ 

Təbiətə 

ekskur

siya 

İstehsa

lata 

ekskur

siya 

Muzey

ə 

ekskur

siya 

Sərgiy

ə 

ekskur

siya 

Tarix 

ekskur

siyaları 

Fərdi 

Qrup halında 

Fərdi 

Qrup halında 

Ədəbiy

yat və 

incəsən

ət 

ekskur

siyası 

---

 

 

77 

 

Sxemdə  qeyri-standart  dərslərə  də  yer  vermişik.  Təcrübədə  həmin 

dərslərdən  də  geniş  istifadə  edilir.  Bu  baxımdan    metodik  ədəbiyyatda  deyilir: 

təlim-tərbiyə prosesinin təşkilinin əsas forması dərsdir. Dərs proqram və cədvəl 

əsasında      sinifdə  aparılan  məşğələ  növüdür.  Burada  bütün  şagirdlərin  iştirakı 

məcburidir. Dərsdə proqramda nəzərdə tutulan həcmdə təlim materialı öyrədilir, 

bilik  verilir  və  şagirdləri  bu  material  əsasında  tərbiyə  edirlər.  Dərs  mürəkkəb 

prosesdir.  Onun  proqram  məzmunu  dərsdən-dərsə  dəyişir,  iş  formaları 

mürəkkəbləşir.  Müəllim  sorğu  vasitəsilə  şagirdlərin  biliklərini  yoxlayır  və 

möhkəmləndirir.  Müəllim  materialı  təhlil  etməklə  və  ümumiləşdirməklə 

dərketməni  təşkil  edir,  yeni  bilikləri  mənimsəmək  üçün  şagirdlərin  dayaq 

biliklərindən  istifadə  etməyi  öyrədir.  Dərsdə  şagirdlərin  xəritədən,  tarixi 

sənəddən  baş  çıxarmaq,  tarixi  hadisələri  müqayisə  etmək  və  s.  bacarıqlarını 

inkişaf etdirir. 

Tarix  dərsi  vəzifələrinin  çoxluğu  ilə  səciyyələnir.  Hər  bir  dərsin  öz 

mövzusu vardır. Mövzu ayrı-ayrı bəndlərə ayrılır ki, bu da dərsin planını təşkil 

edir.  Planın  3-5  bənddən  ibarət  olması  məqsədəuyğundur.  Dərsin  mövzu  və 

planını şagirdlərə bildirmək lazımdır. Bu izahın gedişini izləməyi asanlaşdırır. 

Təcrübə göstərir ki, hər bir dərs nəinki məzmununa, həm də işin xarakterinə 

görə tam bir vahiddir. Dərsdə elə üsullarından istifadə olunmalıdır ki, şagirdlər 

ev  tapşırıqlarını  yerinə  yetirərkən  onlardan  müstəqil  surətdə  istifadə  etsinlər. 

Şərh olunmuş material təhlil olunmalı, dərk edilməli və möhkəmləndirilməlidir. 

 Tədris  materialının  seçilməsi  və  sistemləşdirilməsi,  istifadə  edilən  bütün 

üsul  və  vasitələr  dərsin  əsas  ideyasına,  onun  konkret  təlim-tərbiyə  və 

inkişafetdirici məqsədlərin həllinə yönəldilməlidir. Çünki dərsin əsas ideyasının, 

onun  təlim-tərbiyə  məqsədlərin  müəyyən  edilməsi  dərsə  hazırlıqda  ən  mühüm 

cəhətdir. 

Hər  bir  müəllim  proqram  materialının,  metodik  göstərişləri  rəhbər  tutaraq 

dərsin ideyasını və məqsədlərini müstəqil surətdə müəyyənləşdirməlidir. 

Hər şeydən əvvəl faktın yalnız şərhini hazırlamaq yox, həm də onun təlim-

tərbiyə  əhəmiyyətini  düşünmək  lazımdır.  Mühüm  tarixi  hadisələrin  mahiyyəti, 

---