Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti beynəlxalq magistratura və doktorantura məRKƏZİ
1991-2018-ci illərdə Azərbaycanda bələdiyyələrin inkişaf
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.1.3. 1991-2018-ci illərdə Azərbaycanda bələdiyyələrin inkişaf
mərhələləri XX əsrin sonlarında SSRİ-nin dağılması Azərbaycan xalqına öz milli müstəqilliyini yenidən bərpa etmək imkanını verdi. 1991-ci il oktyabrın 18-də AR- nın Ali Sovetin sessiyasında “Azərbaycan dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktı” qəbul olundu. Bu tarixi sənədlə xalqımız uzun illərdən bəri həsrətində olduğu azadlığına qovuşdu. Beləliklə, ölkə səviyyəsində istər idarəetmə, istərsə də siyasi baxımdan yenidən inşa edilməsi prosesinə başlamış oldu. Yenicə müstəllik əldə etdikdən sonra yeni konstitusiyanın hazırlanması zəruriyyəti yaranmışdı. Bunun üçün xüsusi komissiya yaradılaraq, konstitusiya layihəsi ümumxalq müzakirəsinə verilmiş və yeni konstitusiya 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə müstəqilliyimizin ilk konstitusiyasının əsası qoyulmuş oldu. Konstitusiyaya görə bir necə idarəetmə və siyasi baxımdan məsələlərin təməlləri qoyulmaqla yanaşı, həmçinin YÖİ, yəni bələdiyyə ilə bağlı da əsaslı işlərin görülməsi ilə bağlı qanunlar, prinsiplər işlənilib hazırlandı. 31
Ölkəmizdə demokratiyanın ən uğurlu modellərindən olan YÖİ institutunun yaradılması və formalaşması prosesində
birbaşa olaraq məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ulu öndər, bələdiyyələrin yaradılması zamanın tələbi və demokratiyanın ifadəsi kimi qiymətləndirərək qeyd edirdi ki, YÖİ-nin yaradılması Azərbaycanda gedən demokratiya prosesinin böyük bir hissəsidir və demokratik dünyəvi dövlət qurmaq prosesinin bir hissəsidir. Təbii ki, bu demokratiyanın inkişafı, eyni zamanda da ölkəni idarəetmədə vətəndaşlarımıza imkanlar yaradılmasının göstəricisidir. ( http://files.preslib.az/site/municipal/appendix.pdf )
Beləliklə, qəbul edilmiş konstitusiya ilə yerli özünüidarəetmə orqanlarının ilkin təməlləri atıldı. Ancaq hər nə qədər yaxın 2 il ərzində reallaşdırılması planlaşdırılsa da, bəzi səbəblərdən gecikmələr oldu və ilk bələdiyyə seçimlərini 1999-cu ilin 12 dekabrında reallaşdıraraq yenidən müstəqillik əldə etdikdən sonra ilk dəfə olaraq bələdiyyələrin əsası qoyuldu. İlk bələdiyyə seçimlərinə kimi bələdiyyələrin formalaşmasında əsas rol oynayan həmin qanunları ağıdakı kimi sıralaya bilərik: 1.
2.
2 iyul 1999-cu il - “Bələdiyyələrə seçkilərin qaydaları haqqında”; 3.
15 oktyabr 1999-cu il - “Bələdiyyənin Nümunəvi Nizamnaməsinin təsdiq edilməsi haqqında”; 4.
30 noyabr 1999-cu il - “Bələdiyyə qulluğu haqqında”; 5.
30 noyabr 1999-cu il - “Yerli rəy sorğusu haqqında”; 6.
7 dekabr 1999-cu il - “Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında”; 7.
7 dekabr 1999-cu il - “Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında”; 8.
7 dekabr 1999-cu il - “Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında”; Nəticədə, bu qanun və fərmanlarla ölkə səviyyəsində kənddən şəhərə kimi yerli özünüidarəetmə quruluşu olan “bələdiyyələr” inşa edilməyə başlanıldı.
( http://files.preslib.az/site/municipal/gl3.pdf ).
İlk seçkilər nəticəsində 74 dairə və 4683 məntəqə seçki komissiyası yaradılmışdı. Bu seçkilər zamanı tam olaraq 90,5 min insan məşğul olmuş, Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən qeydiyyatdan keçən bir sıra partiyalar da bu seçkilərdə aktiv
32
iştirak etmişdilər. Məntəqə seçki komissiyalarının tərkibi 18 faizlə siyasi partiyaların və 30 faizi isə ictimai təşkilatların nümayəndələrindən yaradılmışdı. Məntəqə seçki komissiyalarına 21 siyasi partiyanın 5 mindən çox namizədi daxil edilmiş, ilk dəfə nəzərdə tutulmuş 2667 bələdiyyəyə isə namizədlər qismində 35,6 min insan qeydiyyata alınmışdı. İlk bələdiyyə seçkiləri zamanı ümumi səsvermədə 4 milyon 312 min 265 ölkə seçicilərindən yalnız 52,6 faiz iştirak etmişdir və seçkilər nəticəsində toplam 20 min 456 bələdiyyə üzvü seçilmiş, bəzi dairələrdə isə seçkilərin nəticələri seçicilərin fəallığının zəifliyinə və ya qanunvericilik pozuntularına görə ləğv olunmuşdu. Lakin, aparılan işlər nəticəsində məlum oldu ki, bələdiyyələrin say çoxluğu var və bu həm bələdiyyələrin fəaliyyətinə, həm də həyata keçirdiyi lahiyələrin həcminə mənfi mənada təsir göstərirdi. Buna görə də, müəyyən təkliflər nəticəsində bir çox bələdiyyələrin birləşdirilməsi, ləğv edilməsi və yenilərinin inşa edilməsi ilə əsaslı işlər görüldü. Belə ki, 2000-ci il iyunun 25-də Bakı şəhəri Nərimanov rayon bələdiyyəsinə, 2002-ci il noyabrın 2-də isə bir neçə bələdiyyələrdə əlavə seçkilər keçirildi və bu seçkilər 963 seçki məntəqəsində həyata keçirildi. Növbəti yəni ikinci bələdiyyə seçkiləri 2004-cu il dekabrın 17-də baş tutmuşdur. Bu seçkilər dövründə toplam olaraq 4 milyon 551 min 246 nəfər səsvermə hüququndan yalnız 2 milyon 109 min 267 nəfər, yəni seçkilərin ümumi sayının 46,34 faizi səsvermədə iştirak etmişdir. Bu bələdiyyə seçkilərində 2731 bələdiyyəyə 20 min 356 vakansiyaya 38 min 041 qeydə alınmış bələdiyyə qulluqçuları seçildi. Bələdiyyələrdə ən çox yeri 60 faizlik nəticə ilə hakim partiya olan Yeni Azərbaycan Partiyasının nümayəndələri aldı. Sayca üçüncü bələdiyyə seçkiləri 2009-cu il dekabrın 23-də keçirilmiş və bir neçə fərqli xüsusiyyətlər müşahidə edilmişdi. Belə ki, əksər ərazilərdə bələdiyyələrin iriləşdirilməsi prosesi baş verdi, yeni bələdiyyə bölgüsü sovet dönəmindəki yerli ərazi inzibati vahidlərin miqyasına yaxınlaşdırıldı. 2009-cu il bələdiyyə seçkilərinə kimi aparılan işlər nəticəsində məlum oldu ki, bələdiyyələrin say çoxluğu var və bu həm bələdiyyələrin fəaliyyətinə, həm də həyata keçirdiyi lahiyələrin həcminə mənfi mənada təsir göstərir. Buna görə də, müəyyən təkliflər
33
nəticəsində bir çox bələdiyyələrin birləşdirilməsi, ləğv edilməsi və yenilərinin inşa edilməsi ilə, ölkəmizdə bələdiyyələrin sayı 1718-ə kimi endirilmişdir. 2009-cu il bələdiyyə seçkilərində ölkə üzrə seçici siyahısına daxil edilmiş 4 milyon 612 min 727 seçicidən 1 milyon 478 min 186 nəfərin, yəni seçicilərin ümumi sayının 32,04 faizinin səsvermədə iştirak etmişdir. Bu seçkilərdə toplam 118 seçki dairəsi və 4813 seçki məntəqəsi üzrə keçirilmiş, 31 min 861 namizəd 1718 bələdiyyə üzrə 15 min 682 yer uğrunda mübarizə aparmışdır. Bu seçkilər zamanı namizədlər 16 siyasi partiyanı, bitərəfləri və təşəbbüs qruplarını təmsil etmişdir. (http://www.msk.gov.az/az/newsmsk/121/) Ölkəmizdə sayca dördüncü bələdiyyə seçkiləri 2014-cü il dekabrın 23-də keçirilmişdir. Bu seçkilər zamanı ölkə üzrə bələdiyyələrin birləşdirilməsi üçün AR- nın 30 may 2014-cü il “Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrin birləşməsi yolu ilə yeni bələdiyyələrin yaradılması haqqında” qanunu ilə 28 seçki dairəsi üzrə 110 bələdiyyə ləğv olunub və respublika üzrə bələdiyyələrin sayının 1607 olduğu müəyyənləşdirilmişdir. 2014-cu il bələdiyyə seçkilərində ölkə üzrə seçici siyahısına daxil edilmiş 4 milyon 819 min 382 seçicidən 1 milyon 876 min 014 nəfərin, yəni seçicilərin ümumi sayının 38,09 %-nin səsvermədə iştirak etmişdir. Bu səsvermə nəticəsində ötən dəfəki seçkilərdən 6-7 faiz artıq olmuşdur. Bu seçkilərdə toplam 37 min 564 namizəd 1607 bələdiyyə üzrə 15 min 35 yer uğrunda mübarizə aparmışdır. Bu namizədlərdən 13.907 nəfəri siyasi partiya üzvləri, 23.061 nəfəri müstəqil olaraq, yəni birtərəf, 109 nəfərin isə namizədliyi təşəbbüs qrupu tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu seçkilərdə ümumilikdə 8 siyasi partiya iştirak etmiş və YAP üzvləri 60 faizdən çox səs toplaya bilmişdilər. Bu seçkilərdə ötən seçkilərlə müqayisədə, gənclərin və qadınların sayı yüksək olmuş, səsvermə nəticəsində qadınların sayı 29 faizə qədər, gənclərin sayı isə 24 faizə qədər artmışdır. Seçkilər zamanı aşkarlığın təmin olunması üçün bütün tədbirlərin görülməsi, qanuna müvafiq surətdə mövcud seçki məntəqələrində seçkiləri müşahidə etmək üçün 50 mindən çox şəxs qeydiyyatdan keçib ki, onların da 26 mini siyasi partiya təmsilçisi olmuşdur. Seçkiləri onlayn izləmək üçün təxminən 34
min məntəqədə veb kameralar quraşdırılıb və bu ümumilikdə seçki məntəqələrinin toplamda 20 faizini əhatə etmişdir. ( http://iacis.az/?page_id=2774 )
Növbəti bələdiyyə seçkiləri, yəni sayca beşinci dəfə olaraq ölkə başçısının rəsmi fərmanınına əsasən bələdiyyə səlahiyyətlərinin bitməsinə 120 gün qalmış 2019-cu ildə təyin ediləcəkdir. Qanunvericiliyə əsasən bələdiyyə seçkiləri həftənin bazar günü keçiriləcəyindən növbəti bələdiyyə seçkiləri dekabrın 15-i və ya 22-si tarixlərinin birində olması güman olunur.
Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|