Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ

 
20
 
 
Səudiyyə  Ərəbistanın  Ciddə  şəhərində  həna  bitkisi  ətirli 
çiçəklərə  malik  olan  kiçik  ağaca  çevrilmişdir.  Hindistan  və 
Pakistanda satış üçün nəzərdə tutulan həna plantasiyalarında bu 
bitki daha çox yarpaq əldə etmək məqsədilə ildə bir neçə dəfə 
biçilərək  kol  halına  salınmışdır.  Həna  bir  çox  isti  ölkələrdə 
həyətlərdə əkilib becərilən sevimli kol bitkilərindən biridir. İsti 
ölkələrdə yaşamayanlar belə bu bitkini evlərində becərə bilərlər 
(152, 181). 
Kanadalı mütəxəssis  yazır ki,  mən həna ilə bağlı keçirilən 
konfrans  zamanı  Nataşa  Papuşekdən  4  ədəd  həna  şitili  aldım. 
Bu şitillər evimin cənub pəncərəsi qabağındakı stolun üstündə 7 
ay müddətində çox gözəl inkişaf etdilər. Mən onları torpaqları 
quruyan  zaman  distillə  olunmuş  su  ilə  suvarırdım.  Onlar  çox 
uzandıqda  isə  kəsib  qısaldırdım.  Onlar  kəsilməyə  çox  yaxşı 
reaksiya  verirlər  və  tez  bir  zamanda  yenidən  boy  atmağa 
başlayırlar. Elə ki, onlara gənələr, tripislər və mənənələr daraşdı 
mən  onlara  öz  pişiyimin  birə  dərmanından  çilədim  və  bunun 
heç bir əks təsiri olmadı. Şaxtalı və qarlı fevral ayında mənim 
xınalarım  pəncərəm  önündə  böyüyürlər.  Mən  isə  səbirsizliklə 
işıqlı  günlərin  artmasını,  yazın  gəlməsini  gözləyirəm  ki, 
bitkilərim  daha  sürətlə  böyüsünlər.  İsti  və  bürkülü  yay 
günlərində  isə  otaqda  becərilən  həna  bitkisi  daha  sürətlə 
böyüyür. 
Əgər  soyuq  iqlim  şəraitində  siz  xına  bitkisini  ev  (otaq) 
şəraitində  becərmək  istəyirsinizsə  otağın  temperaturunu  bu 
bitkinin  təbii  şəkildə  bitdiyi  yerlərin    temperaturuna  bərabər 
etməyə çalışmalısınız. Çünki o bu temperaturu çox sevir (194). 
Əgər  Siz    limonu    açıq  havada  becərə  bilirsinizsə  deməli 
xınanı da becərə bilərsiniz. Ancaq siz onu soyuqdan qorumalı-
sınız. Xına yüksək temperaturu sevir. O soyuq havadan ehtiyat 
edir,  onu  nifrətlə  qarşılayır  və  yarpaqlarını  tökməklə  öz 
münasibətini bildirir. Xına bitkisi havanın təsadüfü soyumasına 
yaxşı münasibət göstərir. Ən yaxşı rəng quru musson küləkləri 
dövründə  yığılmış  xına  yarpaqlarından  əldə  olunmuşdur.  Xına 

---

 
21
 
 
bitkisi  mənənə,  termit  və  başqa    “nəmlik  azarlarını”  sevmir. 
Ona görə də Siz onu bunlardan qorumalısınız. 
Əgər  Nyu-York  ştatının  Buffalo  şəhərində  otaq  şəraitində 
həna  (xına)  becərmək  mümkündürsə,  deməli  harada  istəsəniz 
xına  becərə  bilərsiniz.  Bu  yer  həyət  (bağça),  isidilən  sahə, 
örtülü sahə, istixana və temperaturu 18 
0
C-dən aşağı düşməyən 
və  şaxtalardan  qorunan  istənilən  yer  ola  bilər.  Qeyd  edək  ki, 
xına daima isti səhra iqlimini sevir və kol tipli ağac olmağa can 
atır. Siz onun üçün bu şəraitləri yaratmalısınız ki, o daha yaxşı 
inkişaf edə bilsin. Buffaloda az rast gəlinən isti yay günlərində 
isə  sizin  bitki  otaqda  özünü  bayırdakından  daha  yaxşı  hiss 
edəcəkdir. 
Əgər  siz  artıq  bir  neçə  təzə  xına  yarpağı  əldə  etmisinizsə 
onunla nə etməlisiniz?  Onu qurutduqdan (kölgə və isti yerdə) 
sonra  kofeüyüdəndə  üyüdüb  mağazadan  aldığınız  xına  tozuna 
əlavə edə bilərsiniz ki, daha gözəl rəng ala biləsiniz. 
Xına becərdiyiniz otaqda bir neçə müstəqil xına kolu əmələ 
gəldikdən  sonra  isə  siz  onlardan  topladığınız  və  qurudub 
üyütdüyünüz  təzə  xına  məlhəmi  hazırlayıb  istifadə  edə 
biləcəksiniz. 
Hindistanda  həna  kolu  hər  bir  xüsusi  həyətdə  rast  gəlinir. 
Ağıllı və tədbirli hindli qadınlar hələ bizim eradan 400 il əvvəl 
həyətindəki  kollar  arasında  xına  kolunu  da  becərirdi.    İlin  isti 
günlərində  hindli  ana  uşaqlarına  bir  qab  (parç)  verərək  onları 
təzə  xına  yarpaqları  yığmağa  göndərirdi.  Yarpaqlar  çox  olan 
zaman  uşaqlar  qaya  parçası  ilə  yarpaqları  parçın  içərisində 
əzirdilər ki, parç daha çox yarpaq tutsun. Bundan da limon və 
 
layma  rəngində  olan  şirə  (sok)  alınırdı.  Uşaqlar  xına 
yarpaqlarını  rəngi  çıxana  qədər  daş  üzərində  başqa  bir  kiçik 
daşla  əzirdilər.  Əzilmiş  yarpaqları  isə  əllərinə  və  ayaqlarının 
altına yaxardılar. Ancaq bir neçə dəqiqədən sonra parlaq tund-
qırmızı rəng alınırdı. 
Sudanda isə qadınlar bilirdilər ki, bəzi həna kolları qəhvəyi, 
bəziləri  isə  qırmızı  rəng  verirlər.  Deməli  hənada  (xınada) 

---

 
22
 
 
becərildiyi 
torpaqdan, 
mikroiqlimdən 
və 
genetik 
xüsusiyyətlərdən asılı olaraq müxtəliflik mövcuddur. 
N.  Evdokimova  (2001)  qeyd  edir  ki,  əgər  saçınızın  rəngi 
sizi  cana  doydurubsa  və    siz  saçlarınızı  kimyəvi  rənglərlə 
korlamaq  istəmirsinizsə  onda  hənanı  sınayın.  O  sizin  saçınıza 
nəinki  dəbdə  olan  parlaq  rəng  verər,  hətta  onu  sağlam  və 
rəngarəng edə bilər. 
Həna  tozu  tropik  ölkələrdə  bitən  həna  bitkisinin 
yarpaqlarından  əldə  edilən  təbii  rəngləyicilərdəndir.  Ona  görə 
də  onun  saçlara  təsiri  nəinki  zərərsizdir,  əksinə  xeyirlidir. 
Təsadüfi  deyildir  ki,  hələ  qədim  Misirdə  və  Şərq  ölkələrində 
qadınlar onun faydalı keyfiyyətlərini bilərək çox geniş istifadə 
etmişdir.  Hal-hazırda  da  mağazalarda  satılan  həna  tozunun 
qiyməti istənilən kimyəvi rəngləyicilərin qiymətindən ucuzdur. 
Ancaq qeyd etməliyik ki, hənanı hər saça qoymaq olmaz. 
Hansı hallarda həna qoymaq məsləhət görülmür: 
1.Bir  az  əvvəl  kimyəvi  rənglərlə  boyanmış  saçlara.  Bitki 
tərkibli  rənglər  kimyəvi  rənglərlə  çox  pis  uyğunlaşdığından 
sizin  saçlarınız  gözlənilməz  rənglərə,  hətta  narıncı  və  yaşıl 
rənglərə boyana bilər. 
2.Kimyəvi üsulla burdurulmuş saçlara. Bu halda da yuxarıda 
göstərilən  arzuolunmaz  rənglərə  düçar  ola  bilərsiniz.  Həna  ilə 
boyanmış  saçları  kimyəvi  yolla  burdurmaq  da  məsləhət 
görülmür. 
3.Təbiətən  parlaq  saçlara  (əgər  siz  bu  təbii  rəngin  kürən 
rəngə boyanmasını istəmirsinizsə). 
4.Əgər saçınızın rəngini tez-tez dəyişməyə adət etmişsinizsə. 
Bilməlisiniz  ki,  həna  rəngi  yuyulmur  və  onu  saçlardan  heç  nə 
ilə  aparmaq  olmaz.  Həna  qoyduqdan  sonra  siz  öz  saçlarınızı 
uzun  müddət  burdura  və  kimyəvi  boyalarla  rəngləyə 
bilməzsiniz. 
5.Əgər  ağarmış  saçlarınızın  bir  hissəsini  (məs.40-50%-ni) 
boyamaq istəyirsinzsə. 

---