Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
40 Yoxsulluğu xarakterizə edən ən ümumi göstərici kasıblıq əmsalı (səviyyəsi) yaxud bütün əhalidə aşağı gəlirli əhalinin xüsusi çəkisidir. Sosial müdafiə tədbirlərinin dəyərini qiymətləndirərkən praktiki əhəmiyyəti olan digər mühüm kasıblıq göstəricisi yoxsul ailənin gəlirinin çatışmazlığıdır. Bu göstərici kasıblıq həddinə qədər yoxsul ev təsərrüfatının gəlirini yüksəltmək üçün zəruri olan pul vəsaitlərinin həcmi kimi hesablanır. Başqa sözlə desək, gəlirin defisitliyi aztəminatlının yaşayış minimumunun kəmiyyətinə qədər çatmayan ümumi gəliri kimi qiymətləndirilir. Gəlirlərin defisitliyi bütün yoxsul ev təsərrüfatı, bir ev təsərrüfatı yaxud əhalinin hər nəfəri üzrə hesablanır. Müasir şəraitdə kasıblığın səbəblərinə - muzdlu işçilərin ayrı-ayrı kateqori- yalarında əmək haqqının aşağı səviyyəsi; ev təsərrüfatında işləməyənlərin sayının çoxluğu; işsizlik, pensiya, yardım və təqaüdlərin aşağı səviyyəsi aiddir. Bunlara ə saslanaraq kasıblıq statistikası bu amillərin yoxsulluğun dinamikasına, yayılmasına və dərinliyinə təsirini öyrənir. Yoxsulluğun sosial-iqtisadi tərkibində aşağıdakı göstəricilər qrupu fərqləndirilir: demoqrafik (ev təsərrüfatının orta həcmi; üzvlərinin cins-yaş xarakteristikası ilə tərkibi; ev təsərrüfatı üzvlərinin doğumu, ölümü və xəstəliyi); iqtisadi (gəlirlərin mənbələri və onlardan istifadə olunması, ev təsər- rüfatının əmlakı, ev təsərrüfatı üzvlərinin məşğulluğu), sosial (yoxsulluğun səviyyəsi, sosial subsidiyalar, ev təsərrüfatının büdcəsinin defisitliyi, qida məhsullarının istehlakının səviyyəsi və kaloriliyi, yaşayış şəraiti; sosial sahələrin xidmətlərinin istehlakı) göstəricilər. Qeyd etmək lazımdır ki, yalnız gəlirlərin səviyyəsinin müəyyən edilməsi baxımından kasıbçılığın qiymətləndirilməsi çox aspektlilik və keyfiyyət xarakteri daşıyan yoxsulluğun həqiqi miqyasını dəqiqliklə qiymətləndirməyə imkan vermir. Başqa sözlə desək, yoxsulluğu yalnız insanın adi maddi tələbatlarının təmin edilməsi səviyyəsi ilə xarakterizə etmək düzgün deyil. Kasıblıq o deməkdir ki, insan yalnız həyat səviyyəsi baxımından layiqli yaşayış şəraitindən və imkanlarından deyil, həm də yaradıcılıq fəaliyyəti, azadlıq və ləyaqətlilik kimi aspektlərindən də məhrum olur. Ona görə də son dövrlərdə beynəlxalq təşkilatlar yoxsulluğun səviyyəsini
41 qiymətləndirərkən qarşıdakı ömür uzunluğu, təhsil səviyyəsi, sağlamlıq, gigiyena kimi göstəricilərə də xüsusi fikir verir [7]. Bu aspektləri nəzərə almaq məqsədilə əhalinin həyat səviyyəsi ilə (sosial prob- lemlərlə) məşğul olan beynəlxalq təşkilatlar bir sıra ümumiləşdirici göstəricilərin (insanın inkişaf indeksi, insanın kasıblıq indeksi) hesablanmasını təklif edirlər. Beləliklə, araşdırma göstərir ki, bazar münasibətləri şəraitində əhalinin həyat səviyyəsində baş verən mühüm meylləri dərin və hərtərəfli statistik qiymətləndirmək məqsədilə təcrübədə həm ümumiləşdirici, həm də analitik-statistik göstəricilərdən geniş istifadə edilir. Odur ki, əhalinin həyat səviyyəsinin, xüsusilə gəlirlərin yüksəldilməsinə yönəldilən səmərəli tədbirlərin əsas xarakteristikalarını qabaqcadan müəyyənləşdirmək üçün statistik göstəricilərdən kompleks istifadə edilməsi məqsədəuyğundur.
Respublikamızda bazar münasibətlərinin daha da inkişafı və dərinləşməsi ə həmiyyətli şəkildə səmərəli dövlət tənzimlənməsini, makroiqtisadi sabitliyi, inflyasiyanın nəzarətə götürülməsini, struktur dəyişiklikləri, işgüzar fəallığın gücləndirilməsini zəruri edir. Bu tədbirlərin tədricən həyata keçirilməsi iqtisadiyyatda bazar fəaliyyəti mexanizminin formalaşmasının obyektiv proseslərini əmələ gətirir ki, bu da səmərəliliyin yüksəldilməsini və sosial yönümlülüyün gücləndirilməsini təmin edən struktur dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Bu, sosial - iqtisadi proseslər qarşılıqlı ə laqədədir və bir-birini şərtləndirir. Odur ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində həyat
42 səviyyəsinin sosial normativləri bazasında qurulan əhalinin sosial müdafiəsi, onun pul gəlirlərinin həcmi, dinamikası və diferensiasiyası, habelə insanın həyat fəaliyyətinin digər şəraiti məsələlərinin statistik öyrənilməsi olduqca zəruridir [2, 7]. Məlumdur ki, iqtisadiyyatda mal və xidmətlərin qiymətlərinin ümumi səviy- yəsinin qalxması (yəni inflyasiya prosesinin baş verməsi) ev təsərrüfatı büdcəsinə, onların sərəncamında qalan pul gəlirlərinə, bir sözlə həyat səviyyəsinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Məlumdur ki, mal və xidmətlərin istehlak qiymətlərinin artım tempi ə halinin həyat səviyyəsi göstəricilərinin artım tempini qabaqlayarsa onda əldə edilmiş nəticənin heç bir müsbət təsiri olmayacaqdır. Ona görə də dövlətin sosial-iqtisadi və pul-kredit siyasətində inflyasiyanın arzuolunan səviyyədə saxlanılması əsas vəzifə kimi səciyyələndirilir. Rəsmi statistikanın məlumatları ölkədə istehlak mallarının və xidmətlərin qiymətinin sosial-iqtisadi inkişafı stimullaşdıran səviyyəsinin formalaşdırıldığını göstərir. Belə ki, ölkədə istehlak mallarının və xidmətlərin qiymət indeksi 2005-ci ildə 109.6% olmuşdursa 2013-cü ildə bu göstərici 102.4% təşkil etmişdir. Ölkədə həyata keçirilən sosial-iqtisadi islahatların nəticəsində əhalinin gəlirlərinin həcmində və dinamikasında mühüm artım meylləri müşahidə olunur (cədvəl 2.1). Cədvəl 2.1 2005-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin pul gəlirlərinin və inflyasiya səviyyəsini xarakterizə edən göstəricilərin dinamikası [15]
2005 2007 2008 2009 2010 2011 2013 Ə halinin pul gəlirləri (mln.manat) 8064 14558
20735 22396 25607 30525 37555
Hər nəfərə düşən pul gəlirləri (manat)
974.9 1720.6 2378.3 2537.2 2866.1 3371.7 4039.6
Orta aylıq əmək haqqı (manat) 123.6
215.8 274.4
298.0 331.5
364.2 425.1
Malların və xidmətlərin istehlak qiymətlərinin toplu indeksi
(özündən əvvəlki ilə müqayisədə, %)
109.6 116.7
120.8 101.5
105.7 107.9
102.4 Ə halinin real pul gəlirləri (mln. manat) 7357
12475 17165
22065 24226 28290
36675 Adambaşına düşən real pul gəlirləri (manat) 889.5
1125.8 1968.8 2499.7 2711.5 3124.8
3944.9 Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|