Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

452 

Xüsusi  qtisadi Zonalar milli və xarici sahibkarlar üçün xüsusi iqtisadi 

şə

rt  və  şərait  imkanlarına  malik  milli  dövlət  ərazisinin  məhdud  hissəsini 

təşkil edir. Bu məhdud zonada sahibkarlar müəyyən güzəştlər şəraitində öz 

biznes  fəaliyyətini  qururlar.  Güzəştli  şərtlər  sistemi  geniş  şəbəkəlidir,  bura 

aşağıdakı  güzəştlər  sisteminin  elementləri  daxildir:  gömrük;  icarə;  valyuta; 

vizit; əmək rejimi; vergi; normativ-hüquqi. 

Müasir  dövrdə  ofşor  termini  kontinental  şelfdə  neft-qaz  hasilatında 

geniş  istifadə  olunur.  Xəzərin  Azərbaycan  sektorunda  yerləşən  «Azəri», 

«Çıraq» və «Günəşli» yataqlarının birgə işlənilməsini nəzərdə tutan «Əsrin 

müqaviləsi»   1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmışdır. Bu müqavilə çər-

çivəsində hasilat və işləmələri həyata keçirən Azərbaycan Beynəlxalq Əmə-

liyyat  Şirkəti  də  ofşor  təyinatlı  orqandır.  Onun  ofşorluğunu  təkcə  Azər-

baycandan  aldığı  imtiyazlar  deyil,  həm  də  bir  şirkət  olaraq  Xüsusi  qtisadi 

Zonadan qeydiyyatdan keçməsidir. Bir çox iqtisadçılar ofşor terminini artıq 

Xüsusi  qtisadi Zonalar kontekstində istifadə edirlər. 

Məlumdur ki, ofşor mərkəzlər çox da böyük olmayan ada dövlətlərdə 

təşəkkül  tapmışlar.  Körfəz,  vergi  sistemli  zonadan  fərqli  olaraq  ofşor 

zonalar xarici borc kapitalının cəlb edilməsi sistemində təzahür edirlər.  Bu 

gün dünyada məşhur ofşor zonalara aşağıdakıları aid edirlər: 

- Cəbəllüdtariq – Böyük Britaniya; 

- Cersi və Qrensi adaları – Böyük Britaniya; 

-  Terksi və Kaikos adaları – Böyük Britaniya; 

-  Britan və Virgin adaları – Böyük Britaniya; 

-  Baham adaları; 

-  Honkonq; 

-  Delever ştatı – ABŞ. 

Ofşor  zonada  fəaliyyət  göstərən  müəssisə  və  ya  biznes  subyektləri 

mənfəətdən  vergi  ödəmirlər.  Mənfəət  vergisini  qeydiyyat  rüsumları  əvəz 

edir. Belə firmaların qeydiyyat prosedurası da çox asandır, üstədik də, hətta 

sahibkar  görüntüsü  sənədləşmədə  gizlidir.  Ofşor  zonada  kapital  ixracına 

məhdudiyyətlər yoxdur və yalnız burada vergi güzəştləri mövcuddur. 

Bir  qayda  olaraq  ofşor  zonada  öz  ölkələrindəki  vergi  pressinqindən 

çəkinən  firmalar,  qeyri-qanuni  və  kölgə  iqtisadiyyatı  ilə  məşğul  olanlar 

toplaşırlar.  Müasir  dövrdə  ofşor  zonalarında  3  trilyon  dollarlıq  kapital 

dövriyyədədir.  Ofşor  zonalarda  «çirkli  pullar»ın  yuyulmasının  qarşısını 

almaq  məqsədi  ilə  beynəlxalq  qurumlar  müvafiq  tədbir  və  sanksiyalar 

həyata keçirirlər. 

 

 

 

 

 

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

453 

Xüsusi  qtisadi Zonaların quruluşuna, təyinatına 

və fəaliyyətinə görə təsnifləşdirilməsi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sxem 30.1. Xüsusi iqtisadi zonaların təsnifləşdirilməsi

  

 

Xüsusi  qtisadi  Zonalar  sistemində  digər  mühüm  tipik  forma  körfəz-

vergi zonasıdır. Mahiyyətcə bir-birinə oxşasalar da körfəz-vergi zonası ofşor 

zonadan xeyli fərqlənir. Belə ki, körfəz-vergi zonası vergi və digər güzəştlər 

verməklə  xarici  ssuda  kapitalının  cəlb  edilməsi  funksiyasını  yerinə  yetirir. 

Bu funksionallıq ofşor zonadakı məqsədlərlə üst-üstə düşsə də fərq miqyası 

nəzərəçarpandır.  Ofşor  zonadan  fərqli  olaraq  körfəz-vergi  zonasında 

güzəştlər yerli şirkətlərə də şamil edilir. Burada kiçildilmiş vergi güzəştləri 

spesifik  funksiyalarda  bir  neçə  vergi  növünə  aid  edilir.  Məsələn,  Lük-

Xüsusi  qtisadi Zonalar 

qtisadi və 

elmi-texniki 

inkişaf 

zonası 

 

1.Sahə tex-

noloji inkişaf 

zonası 

 

2.Xüsusi 

elmi-iqtisadi 

zona 

 

3.Texnopolis 

  

xtisasla-

ş

an zonalar 

 

 

1.Bank 

üzrə frank 

zonası 

 

2. Sığorta 

üzrə ixti-

saslaşan 

zona 

 

3.Sərmayə 

yardımı 

zonası 

 

 

stehsal 

olunmuş 

məhsulun 

təyinatına 

görə 

zonalar 

 

1. xrac-

istehsal 

zonası 

 

2. dxal-

isteh- 

sal zonası 

 

3. dxal-

ixrac 

qarışıq 

zonası 

 

Fəaliyət 

ə

lamətlə-

rinə görə 

zonalar 

 

1.Ticarət 

zonası  

 

2. stehsal 

zonası 

 

3.Beynəl-

xalq  

xidmət 

zonası 

 

4.Elmi-

texniki 

inkişaf 

zonası 

 

Zonaya 

daxilolma 

rejiminə 

görə 

zonalar 

 

1.Açıq 

zona 

 

2.Qapalı 

zona 

 

Vergi 

rejiminə 

görə 

zonalar 

1.Xüsusi 

gömrük 

zonası 

 

2.Vergidən 

xüsusi 

ticarət 

zonası 

 

3. dxal olan 

xammalın 

vergidən 

xüsusi 

zonası 

 

4. xrac olan 

məhsulun 

vergidən 

xüsusi 

zonası 

 

---