Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
70
şair təkrarən ana dilinin saflığını, müqəddəsliyini bütün millətlərin mədəni tərəqqisində başlıca meyl hesab edir; bəşəri problemlər qaldırır. Tariximizin, xalqın milli varlığının, soyunun, kökünün kəşfiyyatçısına çevrilir” [55]. Məsul vəzifələrdə, dövlət idarələrində çalışanların hər şeyə tutuquşu tək “hə, hə” demələrinə, nəfslərinin qulu olmalarına etiraz edən şair antihumanist xislətləri lənətləyir. Mənlik - cəsurluqdur, qorxaqlara, qorxaqlığa döyüş elan etməkdir, - çünki qorxaqlıq olan yerdə millət özü də mənliyindən məhrum olur: Gözüqıpıq yurdun, ağciyər elin, Yeməyi olsa da, mənliyi olmaz. ( “Qorxaqlar, cəsurlar”) Mənlik ləyaqəti - X.R.Ulutürk poeziyasında milli müəyyənliyi göstərən başlıca göstəricidir:
XIX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq, ilk rüşeymləri görünən, 70-80-cı illərdə inkişaf edən milli şüur həm də özündə milli məfkurə və idealı yetişdirməyə başlamışdır. Həmin məfkurə erməni-rus şovinizmi, separatizm və nihilizminə qarşı mübarizə şəraitində məqsəd aydınlığına çevrilmişdir. XX əsrin əvvəllərindən istiqlal məfkurəsinin ideya daşıyıcıları, ideoloqları, siyasi təsisatları, milli mətbuat və ədəbi məktəbləri sülh, demokratiya və milli azadlıq uğrunda mübarizənin subyektlərinə çevrilmişlər. M.Ə.Rəsulzadənin yazdığı kimi, “Azərbaycanın bu qədər fəlakətlər nəticəsində əldə etdiyi bir qazancı varsa, o da bu istiqlal fikrinin rüsuxi” [153, s.95] olmuşdur. İkinci Dünya müharibəsindən sonra da Azərbaycanda müstəqillik, azadlıq mümkün olmamış, onun ərazi bütövlüyünə qəsdlər edilmişdir.
71
Azərbaycan hər dəfə millətçi damğası ilə damğalanmışdır. Doğma dil, millət və dini dəyərlər sıxışdırılmış, Azərbaycandan ərazi qoparılması, Naxçıvan, Dağlıq Qarabağ muxtariyyətinin Ermənistana birləşdirilməsi üçün cəhdlər olmuşdur. X.Rzanın arxivindən: “Xatırlayıram ki, təxminən altı il bundan qabaq Akademiyanın böyük salonunda Səməd Vurğun gecəsində Abbas Zaman müəllimin qopardığı tufanda az-çox mən də “taqsırkaram”. Öz çıxışı ərəfəsində dərin mənəvi həyəcan keçirən Abbas müəllim onda lap qabaqda, bəlkə də birinci cərgədə mənimlə yanaşı əyləşmişdi. -Xəlil, bu gecə sənə Vurğun haqqında xatirə söyləyəcəm. Axırda Naxçıvan məsələsinə də toxunacam. Məsləhət bilirsən? -Əlbəttə, - deyə mən sevimli müəllimimizi alqışladım. Onda 28- 29 yaşlı bir gənc olan Xəlil, onsuz da fitrətinə görə qızğın olan bu gənc alışmaq üçün bir cınqıya bənd idi. Abbas müəllimin sözü ürəyimi dağa döndərdi. -Əgər bu məsələ şayiə deyilsə, əgər bu məsələnin ciddiliyinə tam əmin-arxayınsınızsa, əgər doğrudan da, erməni qardaşlarımızın arasında belə şərəfsiz niyyətə düşənlər, təhlükə törədənlər varsa, onda deyin... Abbas Zaman müəllim o gecə öz sözünü dedi. Söz veriləndə xitabət kürsüsünə qalxmadı. Əlini kürsüyə söykəyib dərya kimi ləngər vuran salona üz tutdu. Səməd Vurğun barədə gözəl, səmimi bir xatirə söylədikdən sonra əsil mətləbə keçdiyi zaman Abbas müəllimin necə gərgin dəqiqələr keçirdiyini, onun alovlu, mərd sözlərinin salonda necə təlatüm qopardığını unutmaq mümkün deyil. Sədrlik edən Məmməd Arif dözmədi. Onun sözünü yarımçıq kəsməyə çalışdı. Ancaq Abbas müəllim axıra kimi mərd dayana bildi.
-Mənə elə gəlir ki, - dedi, - S.Vurğun sağ olsaydı bu gün Naxçıvan məsələsi barədə şərəfsiz söhbətləri eşit-
72
səydi, məhz bu cür deyərdi: Naxçıvan Azərbaycan torpağının müqəddəs bir parçasıdır. Onu qara niyyətli dargözlərə, millətçilik, şovinizm mərəzinə tutulmuşlara tərk etməyə bizim heç bir mənəvi haqqımız yoxdur. Naxçıvandan əl çəkmək hər şeydən əvvəl bizim çoxmillətli Qafqazda dostlara böyük beynəlmiləlçilik ənənələrinə endirilən zərbə ola bilər. Hər şeydən əvvəl erməni-azəri dostluğunu qıra bilər. Bizim üçün dostlardan, xalqların Lenin qardaşlığından müqəddəs heç nə yoxdur. Ona görə də mən təklif edirəm ki, erməni və azəri xalqlarının bütün ağıllı hissəsi bu məsələdə yekdil, ayıq, mərd olmalı, bir ovuc daşnak tör-töküntülərini alovlandırmağı bacarmalıdır. Ancaq, heyhat! Biz dağılışandan sonra da ürəklərin odu keçmədi. Abbas Zaman min-min könüldəki milli ləyaqət duyğusunu silkələmişdi. Mürgüləyən qüvvələri oyatmışdı. Əlbəttə, onun dalınca deyinən, dargözlük edən, Abbas Zamanı milli lovğalıqda, şöhrətpərəstlikdə ittiham edənlər də yox deyildi... Çox keçmədən eşitdik ki, Abbas Zamanı universitetdən, müəllimlikdən azad ediblər. Abbas Zaman yoldaşı milli məhdudluqda ittiham edən Vəli Axundovun məruzələrindən sonra onun, hətta partiya üzvlüyündən çıxarılması faktı da acı bir xatirə kimi yadımdadır. Maraqlıdır, bu dövrdə mən Abbas müəllimi heç vaxt sarsılmış, sustalmış görməmişdim...” (Şairin arxivindən. 15 oktyabr 1967-ci il) [318]. 60-cı illər dünyada Şərqdən Qərbə qapıların açılması, bəşəri- qlobal münasibətlərin yaranması, Avropa, Asiya və Afrika ölkələrinin əldə etdikləri istiqlalla əlaqədar olaraq başlayan səfərlər, millətin öz daxilinə mənəvi-yaradıcı baxışı, milli ideal və məfkurəni gücləndirmişdir. Milli ruh 50-60-cı illərdə B.Vahabzadənin “Gülüstan” poeması, “Ana dili” şeiri X.R.Ulutürkün “Ana dili”, “Dilim mənim, nərəm mənim”, S.Tahirin “Ana dili”, M.Şəhriyarın “Heydər baba”, H.Savalanın “Türkcə təranələr”
Yüklə 2,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|