Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üçüncü yarımfəsil “M.Tərbiyət və Ə.Dövlətabadinin təzkirəsində ortaq və fərqli cəhətlət” dir.
17 ləhcəsində yazılmışdır. Müəllif bacardıqca fars-ərəb sözlərindən az istifadə etməyə çalışmış və zənnimizcə, buna qismən nail olmuşdur.
Ə.Dövlətabadi soydaşı və həmkarı Məhəmmədəli Tərbiyətdən sonra onun başladığı bu şərəfli işi davam etdirən ilk alimlərdən biridir. O, öz sələfinin yolu ilə gedərək, bu sahədə mövcud olan boşluğu doldurmağa çalışmış və qismən də olsun buna müvəffəq olmuşdur. M.Tərbiyətin bu gün hər ədəbiyyatçının bəhrələndiyi və masaüstü kitabı olmuş “Danişməndani- Azərbaycan” əsəri alimin “azərbaycançılıq ideyası ilə silahlanması”nın 1
göstəricisidir. “Danişməndani-Azərbaycan” əsərinin yazılması özündən sonrakı nəsilləri vətənpərvərlik ruhu ilə tərbiyələndirmək hədəfini güdürdü. Belə ki, M.Tərbiyətdən sonra ilk dəfə Cənubi Azərbaycanda bu səviyyədə əsəri Ə.Dövlətabadi tərtib etmişdir. Dövlətabadi öz sələfi kimi əsərin adında Azərbaycanın adını əbədiləşdirmışdır. Tərbiyətin “Danişməndani- Azərbaycan” (“Azərbaycan alimləri”) adı altında tərtib etdiyi əsəri Ə.Dövlətabadi “Süxənvərani-Azərbaycan” (“Azərbaycan şairləri”) başlığı altında davam etdirmişdir. Çox güman ki, əsərin daha geniş oxucu kütləsi toplaması üçün müəlliflər məhz bu dildə əsərlərini tərtib etmişlər. Hər iki əsər fars dilində yazılmasına baxmayaraq, əsrlər öncə yaşamış şairlər, alim və filosoflar, xəttat və rəssamlar, musiqiçi və təbiblər haqqında dəyərli bilgilər verən ensiklopedik səciyyə daşıyan əsərlərdir. Haqqında danışdığımız əsərlərdə tanınmış şairlərdən başqa şairlik təbi olan digər sənət nümayəndələri haqqında da məlumat verilir. M.Tərbiyətin müəllifi olduğu “Danişməndani-Azərbaycan” əsəri XI əsrdən alimin öz dövründə yaşamış görkəmli şəxsiyyətləri əhatə edirsə, Ə.Dövlətbadinin təzkirəsində bu müasir dövrümüzü də çevrələyir. Müəlliflər təzkirənin yazılmasında yüzdən artıq mənbədən istifadə etmiş və hər məlumatın sonunda həmin məxəzləri göstərmişlər. Ə.Dövlətabadi sələfindən fərqli olaraq daha çox mənbəyə
müraciət etmişdir. Bu da Dövlətabadi təzkirəsinin mötəbərliyindən xəbər verir. “Danişməndani-Azərbaycan” təzkirəsində müəllif şair və sənətkar haqqında verdiyi məlumatın sonunda bacardığı qədər istifadə etdiyi mənbələrin adını göstərməyə çalışmışdır. Lakin buna hər dəfə nail ola bilməmişdir. Məsələn, Ağabiriştə, Ağabəyim, Arakel və bir çox şəxslər
1 Nəhmətova K. Məhəmmədəli Tərbiyətin “Danişməndani-Azərbaycan” əsəri, Bakı, Elm və Təhsil, 2004, s.53 18 haqqında verilən məlumatda istifadə olunan mənbələrin adları göstərilməmişdir. “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsində isə müəllif bu işə daha dəqiq yanaşma üsulu sərgiləmiş, istifadə etdiyi mənbələrin adlarını göstərməklə yanaşı məlumatın hansı səhifədə yerləşdiyini də qeyd etmişdir. M.Tərbiyət “Danişməndani-Azərbaycan” əsərinin sonunda nə mündəcirat, nə istifadə etdiyi ədəbiyyatın siyahısını vermişdir. Kitabın sonunda Tərbiyət Azərbyacanda və Azərbaycanla bağlı xaricdə işıq üzü görmüş 110 dövri mətbuat haqqında qısa məlumat vermişdir ki, bu da Azərbaycan mətbuat tarixi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu qəzet və jurnalların əksəriyyəti Təbrizdə çap olunsa da, bir neçəsi Xoyda, İnstanbulda nəşr olunmuşdur. Ə.Dövlətabadi sələfindən fərqli olaraq böyük zəhmət tələb edən iş görərək oxucunun işini asanlaşdırmaq məqsədilə təzkirənin sonuna tərtib etdiyi bir neçə siyahını da əlavə etmişdir. Ilk əvvəl əsərdə adı çəkilən şairlərin, alimlərin, filosofların siyahısını təqdim etmişdir. Burada azərbaycanlı şair və müəlliflər qara şriftlə verilmişdir. Daha sonra Azərbaycanın şair xəttatları, rəssamları, musiqiçiləri, təbibləri ayrı-ayrı siyahılarda, qadın şairələr də ayrıca toplanmışdır. Müəllif qədim Azərbaycan dilində də şeir yazan şairləri bir siyahı altında cəmləmişdir. Ə.Dövlətabadi hətta təzkirədə hər hansı bir müəllif haqqında verdiyi məlumat daxilində adı çəkilən kitabların və əsərlərin, o cümlədən ərazi adlarının da ayrıca siyahısını vermişdir. Ən nəhayət sonda müəllif istifadə etdiyi mənbələrin adını vermişdir. Qeyd edək ki, hər hansı bir müasir tədqiqatlarda elmi araşdırmanın əhəmiyyəti və mötəbərliyi müəllifin istinad etdiyi qaynaqlarla da ölçülür. Təzkirəyə verilən qiymət də başqa amillərlə yanaşı, onun tərtibində istifadə edilən qaynaqların kəmiyyət və keyfiyyətindən asılıdır. Təzkirəni tərtib edən müəllif müxtəlif qaynaqlardan faydalanır. Buraya ədəbi-tənqidi səpkidə yazılmış əsərlər, haqqında bəhs edilən ədiblərin divanları və bədii irsi, tarixə aid kitablar və s. daxildir. Təbiidir ki, son zamanlar tərtib edilən təzkirələrdə müəlliflər özlərindən əvvəlki mənbələrdən daha çox yararlanır və qaynaqlara istinad daha intensiv xarakter daşımağa başlamışdır. Istinad edilən əsər və qaynaqların adının çəkilməsi və qeyd olunması olduqca əhəmiyyətlidir. Bu müəllifin gördüyü işin ciddiliyinə və elmi əhəmiyyətinə dəlalət edir. M.Tərbiyət “Danişməndani-Azərbaycan” əsərinin yazılmasında 60- dan çox mənbədən geniş və ətraflı şəkildə faydalanmışdır. İstifadə olunmuş mənbələr arasında müəllif müxtəlif səpkili əsərlərdən yararlanmışdır. Bu əsərlər içərisində təzkirə tipli mənbələrdən əlavə, tarix, kataloq, əlyazma
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|