Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu
Yüklə 460,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| “Nəticə”
də dissertasiya işinin başlıca elmi qənaətləri əks olunmuşdur. 1. 1990 – 2000-ci illərdə Azərbaycan dilinin leksikoqrafiyası tarixində 51 lüğət çapdan çıxmışdır. Bunlardan 49-u linqvistik, ikisi ensiklopedik lüğət hesab edilir. 2. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş Azərbaycan dilinin linqvistik lüğətləri bunlardır: “Rusca-azərbaycanca lüğət”. I cild, Bakı, 1990; “Rusca- azərbaycanca lüğət”. II cild, Bakı, 1990; “Azərbaycanca-ingiliscə lüğət”. Bakı, 1990; “Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti”. “Yazıçı”, Bakı, 1990; “Azərbaycanca-ingiliscə lüğət”. “Azərnəşr”, 1990; “Rusca-azərbaycanca lüğət”. III cild, Bakı, 1991; “Rusca-azərbaycanca idarə terminləri lüğəti”. Bakı, 1991; “Ərəb mənşəli qohum sözlər lüğəti”. “Maarif”, Bakı, 1991; “Azərbaycan dilinin paronimiya və paronomaziya lüğəti”. Bakı, 1991; “Azərbaycanca-rusca, rusca-azərbaycanca lüğət”. Bakı, 1991 və s. 3. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş Azərbaycan dilinin ensiklopedik lüğətlərinə daxildir:
“Ədəbiyyatşünaslıq ensiklopedik lüğəti”. Bakı, 1998; “Azərbaycan toponimləri ensiklopedik lüğəti”. Bakı, 2000 24
4. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş linqvistik lüğətlər aşağıdakı sahələri əhatə edir: İzahlı lüğətlər: “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”. I cild, “Çıraq”, Bakı, 1997; “Azərbaycan dilinin izahlı lüğət”. II cild, “Çıraq”, Bakı, 1999; “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”. III cild, “Çıraq”, Bakı, 2000; “Talış toponimlərinin qısa izahlı lüğəti”. Bakı, 1993; “İzahlı ekologiya lüğəti”. “Elm”, Bakı, 1997; “Azərbaycan türk şəxs adlarının izahlı lüğəti”. “Nərgiz”, Bakı, 1998; “İzahlı psixoloji lüğət” və s.
Tərcümə lüğətləri: “Rusca-azərbaycanca lüğət”. I cild, Bakı, 1990; “Rusca-azərbaycanca lüğət”. II cild, Bakı, 1990; “Rusca-azərbaycanca lüğət”. III cild, Bakı, 1991; “Azərbaycanca-ingiliscə lüğət”. “Azərnəşr”, Bakı, 1990; “Azərbaycan, ingilis və rus dillərində şəkilli sözlük lüğəti”. “Azərbaycan”, Bakı, 1991; “Azərbaycanca-rusca, rusca-azərbaycanca lüğət”. “Azərnəşr”, Bakı, 1991 və s.
Terminoloji lüğətlər: “Rusca-azərbaycanca idarə terminləri lüğəti”. Bakı, 1991; “Rusca-azərbaycanca bazar iqtisadiyyatı terminləri lüğəti”. “Azərnəşr”, Bakı, 1993; “Rusca-azərbaycanca izahlı hərbi terminləri lüğəti”. “Azərnəşr”, Bakı, 1993 və s.
Linqvistik lüğətlər: “Azərbaycan dialektoloji lüğəti”. “Kılışaslan”, Ankara, 1999; “Ərəb mənşəli qohum sözlər lüğəti”. “Maarif”, Bakı, 1991; “Bunu ərəbcə necə deməli?”. “Tural”, Bakı, 1993; “Ərəb əlifbası. Farsi-türki mənzum lüğəti”. “Təbib”, Bakı, 1995; 5. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş lüğətlərin bir qismi (11 lüğət) terminoloji lüğətlərdir. Əlbəttə, bu terminoloji lüğətlərin çapı müvafiq nazirliklərin, idarələrin qayğı və problemlərini terminlər baxımından təmin etmiş, onlara yaxından kömək göstərmişdir. Ancaq bu terminoloji lüğətlərin çapında Azərbaycan Respublikası EA Terminologiya Komitəsinin məsləhəti arzuolunan səviyyədə deyildir. Yaxşı olardı ki, terminoloji lüğətləri tərtib edənlər Terminologiya Komitəsinin məsləhətinə və koordinatorluğuna üstünlük verəydilər. Bu, lüğətlərin daha kamil təkmil olmasına geniş imkan yarada bilərdi. Lüğətlərdən yalnız ikisi – “Rusca-azərbaycanca idarə terminləri lüğəti”, “Rusca-azərbaycanca izahlı hərbi terminlər lüğəti” Azərbaycan Respublikası EA-nın Terminologiya Komitəsinin razılığı, məsləhəti və koordinatorluğu ilə çap olunmuşdur. 6. 1991-ci ilin 25 dekabrında Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti “Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununun qüvvəyə minməsi barədə qərar verdi. Bu qərar “Azərbaycan dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi” ilə bağlı 2001-ci ilin 18
25
iyununda verilmiş fərmana qədər, demək olar ki, tam şəkildə həyata keçə bilmədi. 2001-ci il 18 iyun tarixli fərmandan sonra 2001-ci il avqust ayının 1-dən latın qrafikalı əlifba tam şəkildə bütün sahələrdə tətbiq olundu. 1991- ci il 25 dekabrdan 2001-ci ilin 1 avqustuna qədər yazı-pozu işləri həm kiril, həm də latın qrafikalı əlifba ilə aparılmışdır. Ona görə də 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş lüğətlər kiril qrafikalı əlifba ilə çap olunmuşdur. Yalnız istisnalıq təşkil edərək, latın qrafikalı əlifba ilə 1990 – 2000-ci illərdə Ə.R.Əfəndizadənin tərtib etdiyi “Orfoqrafiya-orfoepiya lüğəti” (Bakı, Azərnəşr, 1996) çap edilmişdir. Ona görə də hazırda 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş lüğətlərin latın qrafikalı əlifba ilə çap olunması zərurəti bir ehtiyac və tələbata çevrilmişdir. 7. 1990 – 2000-ci illərdə Azərbaycanın həyatında (bütün sahələrdə) dəyişiklik və inkişafla bağlı olan bir dövrdür. Bu onillik ərzində müxtəlif sahələrə dair lüğətlərin çap olunması lüğətşünaslığımızın inkişafında mühüm bir mərhələdir. Bu mərhələnin xarakterik cəhətlərindən biri də odur ki, bu on ildə çap olunmuş lüğətlərdən başqa, bir sıra lüğətlər hazırlanmışdır ki, onlar 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmamışdır. Məsələn, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun əməkdaşlarının hazırladıqları “Azərbaycan dilinin orfoepiya sözlüyü”, “Yeni sözlər lüğəti” (40 müəllif vərəqi həcmində), “Azərbaycan dilinin izahlı frazeoloji lüğəti”, “Azərbaycanca-rusca, rusca-azərbaycanca lüğət” (I cildlik tərcümə lüğəti), “Azərbaycan dilinin tarixi lüğəti” (iki cildlik), “Azərbaycan dilinin arxaik sözlər lüğəti”, “Kitabi-Dədə Qorqudun izahlı lüğəti”, “Füzulinin poetik əsərlərinin izahlı lüğəti”, “Azərbaycan dilinin məcazlar lüğəti” və s. 8. 1990-cı illərin sonlarında terminoqrafik işin avtomatlaşdırılması və terminoloji bankın yaradılması prosesi leksikoqrafiya sahəsində görüləcək işlərdən biri kimi mütəxəssislərin diqqətində olmuşdur. Mütəxəssislər terminoqrafik işin avtomatlaşdırılması və terminoloji bankın yaradılması, üstünlükləri, bu sistemin mahiyyəti, məzmunu, elmi-texniki, nəzəri və praktik əsasları barədə geniş məlumat vermişdir. Yüklə 460,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|