Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili

Müntəxəbat
Azərbaycanm  qədim  tarixinə d a ir yazılı m ənbəhr
28.  Nabu-kudurri-usurun^  kJtabəsindən  fraqm ent
Mətnin tərcüməsi aşağıdakı  nəşrə  əsasən verilir;
King L.W.  Babylonian boundary-stones  and memorial  tablets  in 
the British museum.  London,  1912.
Т эгсй тэ VƏ şə rh b r M irheydər Mirzəyevindir.
Nabu-kudurri-usur -   şanlı  (?)  və  alicənab  şahzadə,  Babilin 
soyundan  olan,  çarlar  çan,  hünərli  kahin  və  canişin,  tanrı  Şama- 
şm  istəyi  ilə  öz  xalqını  ucaldan,  sərhəd  dirəklərini  qoruyan, 
ədabtli  hökmdar,  oxları  i b   uğurlu  döyüşlərdə  olan  məğrur 
qəhrəman,  qüvvətli  lullubiləri  qılmcı  ilə  məğlub  edən,  kaşşuları 
talayan,  tanrı  Mardukun^  sevimli varisi.
Tanrı  M arduk  xeyir-dualannı  (?)  göndərəndə  о  [yəni
Nabu-kudurri-usur] 
qaldırdı  < ...>
Akkadm  
qisasmı  almaq  üçün  silahmı
2
.
Şərhləı*
Nabu-kudurri-usur  (“Tann  sərhəd  dirəkbrini  qoru- 
sun”)  -   Tarix  elmində  daha  çox  Novııxodonosor  adı 
ib   tanman  Babilistanın  II  İssin  sülabsinin  эп  qüdro- 
tli  hökm dan.  Hakimiy;yətd3  olduğu  21  il  ərzində 
[е.э.  1126-1105]  elamlılarm  işğalına  son  qoymuş, 
Babilistanm  d ö v b t  müstəqiliiyini  Ьэф а  etmiş,  lullu- 
bi  və  kaşşuiarın  məskunlaşdığı  mərkəzi  Zaqrosa 
(müasir Luristan)  nəzarəti  o b  keçimıişdir.
Marduk  (“Am ar-U tu”,  “Günəşin  oğlu”)  -   Adınm 
anlamma zidd olaraq,  Babil  mifologiyasında  Marduk 
su  tannsı  və  Eredu  şəhərinin  himay9dan  Eanın  oğlu 
sayılırdı.  Qədim  tannlar  Anu  və  Ellilin  yerinə  Babi- 
listanda  baş  tanrı  olması  Hammurapinin  qanunları 
ib   təsbit  olunmuşdur.  Babil  süquta  uğradıqdan 
sonra,  Ə həm ənilər  imperiyasmm  tərkibində  satraplıq
olduğu  zam anlarda  da  M arduk  dini-ideoloji  əhəmiy- 
yətini  saxlayırdı.
3. 
Akkad  -   Akkad  şəhər-dövbti  (dəqiq  yeri  bəlli  deyil) 
е.э.  XXI  əsrin  ortalannda  geosiyasi  əhəmiyyətini 
itirsə  də,  1000  il  sonra  da  “A kkad”  term ini  anaxro- 
nizm  kimi  münəccim   sorğularm da  və  dini-ədəbi 
əsərb rdə  işb n m ək d ə  davam  edirdi.  Öz  titullarında 
Akkad,  Şumer,  Subartu,  M artu,  Anşan  və  digər  ana- 
xronik  te rm in b ri  tətbiq  etm ək b   hökm darlar  şəcəro- 
iərinin  qədim liyini  nümayiş  etdirm əyə çahşırdılar.
29.  A şşurreşişinin  kitabəsindən  fraqm ent
Aşşurreşişi  [е.э.  1133-1116]  е.э.  II  m inillikdə  Aşşurun 
son  qüdrədi  hökm darlarından  idi.  Aşşur  şэhэrinin  hakimi  Mu- 
takkil-Nuskunun  oğlu,  A şşur  hökm dan  I  A şşurdanm   nэvэsidir. 
Dövriimüzə  çatan  k itab эb rd эn   aydm  olur  ki,  A şşurreşişi  Aşşur 
şəhərində  Anu  və  Adada,  Neynəva  şэhэгindэ  isə  ilahə  İştara 
m ə b əd b r inşa ctdirmişdir.
Təqdim  olunan  mətn  onun  hərbi  fəaliyyətindən  bəhs  edən 
yeganə  kitabədir.
Motnin  tərcüməsi  aşağıdakı  nəşrə  əsasən  veriiir;
G rayson  A.К.  The  Royal  Inscriptions  o f M esopotam ia.  Assyrian 
periods.  Vol.  1.  As.syrian  Rulers o f the  Third and  Sccond 
Millenia  B.C.  (to  1115  B.C).  Toronto,  1986.
Tərcümo  Allahverdi  Əlim irzəyevindir
Tanri  Enlilin  istəyi  i b   A şşur  şəhərində  hakim  olan  Aşşur- 
reşişi,  kimo  ki,  böyük  tanrilar  Anu,  Enlil  va  E a < ...>   ilahə  İmina 
< ...>   rəhmsiz  döyüşçü,  A şşurun  düşm эnbrini  m эğlub  edən, 
L u llu m ib ri,  bütün 
k u tib ri 
və  onların  dağlıq  əraziiərini 
yağm alayan,  ayaqlan  i b   tapdayan  < ...> .
50
51

---

Müntəxəbat
Azərhaycamn qədim  larixinə dair yazılı mənbələr
30,  III Salmanasarın  [Şulmanu-aşared:  e.ə.  859-824] 
Kalat-Şerkat yazısından  fraqment
M ətnin tərcüməsi  aşağıdakı  nəşrə əsasən verilir;
Qaşqay  S.M.  Qədim Azərbaycan tarixi  mixiyazılı m ənbəbrdə.
Bakı, 2006.
Tərcümə  Solmaz Qaşqayın,  şərhlər AİIahverdi 
Əlimirzəyevindir.
Hakim iyyətimin  <4-cü>  ilində  mən    şəhərindən 
çıxıb,  K ullar'  dağmı  aşdım,  Daxili  Zamua^  ölkəsində  idalı^  Nik- 
deramn  şəhərlərini  zəbt  etdim.  O nlann  qalan  qoşunlan  qamış 
qayıqlara  minib,  dənizə'*  qaçdılar.  Мэп    doldurulmuş 
dərilərə  minib  onları  izlədim.  Dəniz içində  mən onlara zərbə  vu- 
rab,  əsir apardım.
Hakimiyyətimin  16-cı  ilində Arbeladan  çıxdım,  KuJlar  da- 
ğını  aşdım,  Daxili  Zam ua  ölkəsində  qalalar tikdim < .. ,tu>  şəhə- 
rini zəbt etdim.  Daxili  Zamua  ölkəsindən  Munna^  ölkəsinə  kimi, 
M unnadan  Allabriya^  ölkəsinə  kimi,  allabriyalı  Yanziburiaşın^ 
m öhkəmləndirilmiş Paddira*  şəhərini  zəbt etdim.  Мэп  ondan qə- 
nim ət  apardım:  sarayın  qızıl  qapılanm,  saray  qadınlarını  və  sa- 
ray  var-dövlətini  э1э  keçirtdim,  ona  od  vurdum.  Allabriya  şohə- 
rindən  çıxdım  < ...>   Parsua  şəhərinə  kimi,  Parsua  şohərindon 
Abdadanu  şəhərinə  kimi,  Abdadamı  şəhərindən  Haban*^  şəhərino 
kimi  öz hökmdar panltım la onları  heyran  qoydum.
Şarhlər
1. 
Kullar  -   Zaqros  bağ  silsiləsində  müasir  Kollardağ 
zirvəsi
2. 
Daxili  Zamua  -   Е.э.  DC-VII  əsr  aşşur  kitabəbrində 
üç  fərqli  inzibati  ərazi  xatırlanır;  Zamua,  Daxili 
Zamua və  Mazamua.  Bütövlükdə Zamua  Urmiya  gö- 
lündən  cənubdakı  əraziləri,  Süleymaniyə  iiə  Sənən- 
dəc  adasmdakı  geniş  sahəni  эНа1э  edirdi  və  hələ  qo-
dim  zam aniardan  burada  lullubilər  məskunlaşmışdı. 
Zamua  və  M azam ua  heç  vaxt  müstəqil  olmamış,  gah 
Aşşunın,  gah  da  M annanm  tərkibinə  qatılmışdır. 
Yalmz  е.э.  IX  əsrin  II  yansında  Daxili  Zamuada 
M ekdiaranın  (və  ya  Nikdiara)  sülaləsinin  hökm- 
ranlıq etdiyi  çarlıq mövcud olmuşdur.
3. 
İda  -   U rm iya  gölünün  cənub  sahilində,  müasir  Нэ- 
sənlu  kəndi  ərazisində  y erb şə n   şəhər  və  eyni  adh 
ölkə.
4. 
Dəniz  -   U rm iya  və  ya  Zeribor  gölbrindən  biri  i b  
eynibşdirilir.
5. 
M unna  -   M anna  ölkəsinin  adm m  yazılış  form alann- 
dan biri.
6. 
Allabriya  -  M anna  ölkəsinin  qonşusu,  Aşağı  Zab 
çayının  m ənbəyində y erbşən  çarlıq.
7. 
Yanziburiyaş  -   Allabriya  ölkəsinin  hökm dannın 
ismi  kaşşu  m ənşəlidir;  “Yerin  ali  hökm dan”  anla- 
mındadır.
8. 
Paddira  -   A llabriya  qalası.  Ehtimal  ki,  hurri-urartu 
mənşəli  patari  “şэhэr” sözündəndir.
9. 
Haban  -   Luristanda  y erb şən   qədim  Elam  şəhəri 
Avan.  Kuti  hökmdarı  İlisirin  Şeyxxandakı  mətnindo 
“Aban  ölkəsi” .
31.  Tacir Şilisrunun  mətni
Ycni  Aşşur mixi  qrafıkası  iiə yazılmış  21  sətirli  bu  gıl  löv- 
ho  ötən  Dsrin  30-cu  illərində  E.Hcrzfeld  tərəfındən  Həmədandan 
tapıhb.  İşarəbrin  paleoqrafiyasına  əsasən  bu  motni  е.э.  VIII  əs- 
rin  əv v əlbrinə aid  ctmək  olar.
Mətnin  tərcüm əsi  aşağıdakı  nəşrə əsasən  verilir.
Herzfeld  E.  The  Persian  Empire,  W iesbaden,  1968.
Tərcümə və  ş ə rh b r Allahverdi  Əlimirzəyevindir.
52
53

---