Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) “İqtisadi nəzəriyyə” kafedrasının Müəllimi Abbasova Sevda İsmayıl q

4.F.Mirovskinin DMD burulğan modeli

Müasir institusionalizmin görkəmli nümayəndəsi Filip Mirovski tərəfindən təklif edilmiş «DMD vortex model» ( «DMD burulğan modeli") praqmatizm fəlsəfəsi ideyalarının inkişafını təşkil edir. Bu modelin ümumi mənası - sosial-iqtisadi inkişaf prosesinin tədqiqi və izahı üçün metodoloci nümünə olması və bir çox ictimai fənlərdə adətən "sosial" və "təbii" mənşəli əlaqələr prizmasından tədqiqidir.

DMD-nin açıqlaması E. Durkheim, M. Moss və M. Douglasın adları ilə bağlıdır. İnkişafın burulğan və ya spiral formalı mücərrəd bir şəkli - kosmologiya, biologiya və ictimai elmlər kimi - müxtəlif elmləri istifadə edilmişdir. V.İ. Lenin sosial inkişafın spiralvari olmasına ilk diqqət edənlərdən biri idi («burulğan» - «vortex » mahiyyətcə spiralın sinonimidir). Mirovski « burulğan modelinin» şərhində "burulğan" sözünü «spiral»(«spiral» və ya «helical») sözü ilə əvəz etmişdir.
Lakin, Durkheym, Moss və Duqlasın spiral modelə marağı ondan irəli gəlir ki, bir tərəfdən sosioloqların Durkheim və Mauss qarşı iddiaları və digər tərəfdən etnoqraf Meri Duqlas faktı ilə bir yerdə - primitiv cəmiyyətlərdə formalaşmış təbii-maddi və sosial-mədəni əlaqələri digər tərəfdən. Durkheym - Moss ideyası ondan ibarətdir ki, belə bir cəmiyyətin sosial formalarında onun yaşadığı təbii mühitin əlamətlərini tapmaq olar. M. Duqlas cəmiyyətin social-mədəni xüsusiyyətlərinin insanları əhatə edən təbii formaların əks formasını görmüşdür Ümumiyyətlə, bu, "sosial" və "təbiinin" qarşılıqlı təsiri kimi görünür: təbii olan öz "imicini" ictimaiyə verir, sosial isə öz "imicini" təbiiyə verir.
Burada "qarşılıqlı təsir" sözü heç də uğurlu deyildir, o sosial və təbii əlaqələrə mexanik xarakter verir. İnsanın sosiai təcrübəsi bu "qarşılıqlı təsiri" bir inkişaf prosesi kimi nəzərdən keçirir.
Bu prosesdə insan, cəmiyyət təbiət xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir, "təbiət kimi hərəkət edir" (Marks). Bu zaman təbii xüsusiyyətlər insanın bilik və qabiliyyətinə çevrilir. Digər tərəfdən, insanın bacarıq və biliyi təbiəti dəyişir (xammal, ilk əmək alətləri kimi). F. Mirovskinin dediyi kimi təbiət "antropomorfizmə" uğrayır. Bunu spiral şəklində əks etdirmək olar: ilk yarım spiral (və ya yarım dairə) dəfə