408
Zərrə, GünəĢ (qoĢa məc. ap. və kos.) – ġair metaforik Ģəkil-
də özünü zərrəyə, Qızıl Arslanı isə GünəĢə bənzədir.
Zərrə gedən kimi böyük günəĢə
BaĢımı, boynumu yerə əyərək
Dedim nisar edim bunları gərək (Xġ-369).
Ziqar davası (xron.) – Ərəb və Ġran qoĢunları arasında ge-
dən davanın adı. Ehtimal etmək olar ki, bu dava 629-cu ildə
(Çünki Xosrov Pərviz 628-ci ildə öldürülmüĢ, yerinə ġiruyə
keçmiĢdi. ġiruyə isə cəmi 9 ay hökmdar olmuĢdur) baĢ vermiĢ
və məĢhur Mədain Ģəhəri də bu davada darmadağın edilmiĢdir.
Sasanilər sülaləsinə də bu davada son qoyulmuĢdur. ġapur isə
Sasanilərin sonuncu hökmdarı olmuĢdur.
Dəclədə dəmirdən bir körpü vardı
CoĢğun sellər gəlib onu apardı (Xġ-356).
Məlumdur ki, bu dəmir körpü Dəclə çayının hər iki sahilində
yerləĢən Mədain Ģəhərini birləĢdirirdi.
Ziqar davasında sındı qoĢunu,
Göyərçinlər çaldı ovçu quĢunu (Xġ-359).
Burada metaforik Ģəkildə Ərəb ordusu göyərçinə, Ġran or-
dusu isə ovçu quĢuna bənzədilmiĢdir.
Zindərud (top.) – Ġsfahanda böyük bir çaydır. Buna Zən-
dərud, Zayəndərud, Rudi- Nəsim-Bahar da deyirlər.
Zindərud nəhrindən Xuzanə qədər
Çalğının səsindən canlandı yerlər (Ġ-182).
Zöhhak (xat. an.) – Qədim Ġran əfsanələrinə görə, PiĢ-
dadiyan sülaləsinin Y hökmdarı sayılır. Ərəb olduğu üçün onu
Zöhhak Tazi (ərəb) adlandırırlar. Guya onun çiyinlərində iki ilan
varmıĢ. O, hər gün iki nəfər uĢağı öldürtdürüb, beynini həmin
ilanlara yedirdərmiĢ. Nəhayət, Gaveyi-Ahəngərin (bax) baĢçılığı
ilə xalq bu zalıma qarĢı üsyan etmiĢ, onu taxtdan salıb, Firudini
(bax) Ģah seçmiĢdilər. ġərq ədəbiyyatında Zöhhak qəddarlıq,
zülm rəmzi, Gavə isə üsyançı kimi iĢlədılır.
Gəlsə səninlə iĢrət Firudinin adına,
BaĢı, beyni yem olsun Zöhhak ilanlarına (SX-43).
409
Yəni əgər sənin (Ərzincan hakimi Bəhram Ģahın) iĢrətinə
gəlmək Firudinin arına gəlsə, qoy onun beyni Zöhhak ilanlarına
yem olsun.
Ġnsan qanı axıdılacaq səhərin açılması və GünəĢ Zöhhaka
bənzədilir.
Elə ki, o qara ilan büküldü,
Ağ nəfəsli Zöhhak – günəĢ də güldü (LM-129).
Zəhhak, Firidun (qoĢa məc. an.) – Qizil Arslanın düĢmən-
ləri Zöhhaka, onun köməkçiləri isə Firiduna bənzədilir.
Zöhhakın ilanı səni çalarsa,
Nə qəm, Firiduntək köməkçin varsa... (SX-44).
Zöhhak, ilan (qoĢa məc. an., ap.) – ġair dünyanı Zöhhaka(Bu
qaniçən dünya sənin qatilin olmaq üçün öz belindən bir ilan yarat-
dı), ġiruyəni isə (bax) Zöhhakın belindən çıxan ilana bənzətmiĢdir.
Dünya Zöhhak kimi qan içəndir, qan!
Sənə öz arxandan yaratdı ilan (Xġ-336).
Zöhhak ilanı (məc. zo.) – Ġki haçalı nizələr Zöhhakın çiyin-
lərindən çıxan iki ilana bənzədılır.
Qalxdı hər pəhləvan, hər igid əsgər,
Zöhhak ilanına döndü nizələr (LM-129).
Burada Nofəlin(bax) Leylinin atası ilə döyüĢə baĢladığı an
təsvir olunmuĢdur.
Zöhrə (kos.) – Venera planeti. Ona Karvanqıran da deyilir.
Zöhrə eyni zamanda eĢq ilahəsinin adıdır. Qədim nücum elminə
görə, Zöhrə ulduzu Ģənlik və çalğı ulduzu hesab olunur.
Təbəssüm qəmi qovdu, açıldı, güldü çöhrə,
Gecələri nəğməkar, müğənni oldu Zöhrə (SX-23).
Zöhrə ulduzu nəğməkara, müğənniyə bənzədılmiĢdir.
Dini rəvayətə görə, guya parlaq Zöhrə planetinə gümüĢü rən-
gi Məhəmməd peyğəmbər vermiĢdir.
“Dön məhtab rəngində sən də ol” – deyə,
GümüĢ pərdə çəkdi parlaq Zöhrəyə (YG-27).
Dini əfsanələrə görə, Zöhrə əvvəllər bir qız olmuĢdur. Harut
və Marut (bax) adlı mələklər ona vurulduğu, günah iĢlər görüb
410
Babildə quyuya salındıqdan sonra, Zöhrə də göyə aparılıb ul-
duza çevrilmiĢdir.
Zöhrə yerdə bədnamlıq adı alan deyildi,
Harut hələ Babilə qanad çalan deyildi (SX-101).
Sonuncu misrada Babil deyildikdə Ģəhərin özü yox, Harut və
Marutun salındığı quyu nəzərdə tutulur.
Zöhrə planeti Mizan(Tərəzi) bürcündə yerləĢdiyi üçün ona
Çəkici, Tərəziçi ləqəbi verilmiĢdir.
Gecənin siqlətini ölçməkdəmi qərəzi?
Zöhrə onu çəkirdi əllərində tərəzi (SX-30).
Beytin mənası belədir: Məhəmməd peyğəmbərin qədr-qiy-
mətini dərk etmək üçün Çəkici, Tərəziçi Zöhrə Tərəzi bürcündə
onun vəznini ölçmüĢdür.
Yerdə gilə qarıĢsın ayın nurlu haləsi,
Sınsın Zühəl daĢıyla Zöhrənin piyaləsi (SX-25).
Ay mücrüsünü yerə vur və Zühəlin daĢı ilə Zöhrənin eyĢ-
iĢrət qədəhini sındır. Yəni cismani aləmin nizamını dağıt.
Fələk kəcavəsinə göz olmuĢdu gözüylə,
Ay, Zöhrə məĢəlini gətirirdi özüylə (SX-29).
Məhəmməd peyğəmbər meraca gedərkən, guya məĢəl kimi
Ay və Zöhrəni də özü ilə gəzdirirdi.
ġair döğma vətəni olan Gəncəni də Zöhrə ulduzuna bənzədir.
Zöhrə təki ucalıb Mizan bürcünə Gəncə,
Onu belə ucaldan ülvi sözümdür məncə (SX-52).
Yəni Gəncənin Zöhrəsi olan ruhum göylərdə yerləĢən Tərə-
zidə(Mizan bürcündə) əsl sənət sözlərini ölçür.
Zöhrə metaforik Ģəkildə çalğıçı və xanəndəyə bənzədilmiĢdir.
Sehirli rübabını tez ələ aldı Zöhrə,
Mizrabı sınanacan oxudu, çaldı Zöhrə (SX-64).
Zöhrə nəğmə deyib salmıĢdı haray (Xġ-127).
Zöhrə ulduzu sevinclə qızıl cam qaldıran Ģəxsə bənzədilir.
Sevinclə qaldırdı Zöhrə qızıl cam
Xəvərnəq üstündə gəzəndə Bəhram (YG-63).
Zöhrə planeti kəndxudaya bənzədılır.
Dostları ilə paylaş: |