Aydin talibzadə

______________Milli Kitabxana_______________ 
41 
xəstədir, can üstədir. Deməli, Mehdinin atası 1935-də yox, 36-
da vəfat eləyib. Məktubu oxuyaq: 
 
     “Hörmətli Təhmasib! 
     Bu 
vaxta 
qədər 
əgər məni xatırlamışsınızsa, deməli, 
töhmətləndirmişsiniz. Sizə  məktub yazmamaqda özümü müdafiə üçün 
səbəblər bulsam da, yenə təqsirli olduğumu etirafa məcburam. “Vaxtım 
olmamışdır” deyə bilmərəm. Nə  qədər təlaşlı  və münasibətsiz günlər 
keçirmiş olsam belə, bir məktub üçün imkan bulunardı. Qızarmış üzlə 
də olsa, yazmalıyam ki, bunun səbəbi qətiyyətsizlik və  tənbəllik 
olmuşdur. Odur ki, Sizə məktub yazmağa həvəsim yox idi. Bu tənbəllik 
ən zəruri işlərdə mənə mane olur. Mən yuxarıdakı “qətiyyətsiz” sözünü 
burada “iradəsiz” sözü ilə  əvəz edə bilərəm. Nə isə… İnanıram ki, bu 
səmimi etirafdan sonra məni bağışlarsınız. Sizə qarşı hörmət və 
məhəbbətim əskilməzdir. 
     Nədən yazım? Atam iki aya yaxındır ki, ağır surətdə xəstələnmişdir. 
Sağalmasına ümid yoxdur. Anam dəxi arada on gün maşara xəstəliyinə 
tutulub xəstəxanada yatdı.  İndi sağalmışdır. Evimizdə ah və iniltidən 
başqa bir şey yoxdur. Görünür, mən Bakıya bunları dinləmək üçün 
gəlməliymişəm. Mən istəməzdim ki, bunlar Sizdə bir dəqiqəlik də olsa, 
kədər doğursun. Mənə  də bunlar bir o qədər təsir etmir. Özüm də 
təəccüb edirəm. Atam gözümün önündə iki-üç dəfə olüm dəqiqələri 
keçirmiş. Mən isə tam laqeydliklə onlara tamaşa etmişəm. Atamın xəstə 
olduğunu yalnız evimizdə olduğum zamanlar xatırlayıram. Halbuki 
cocuqluğumda evimizdə birinin başı  ağrısaydı, o, yaxşı olana qədər 
onun yanında oturub sakit göz yaşı tökərdim. Bu, cocuqluğun həssaslığı 
imiş, artıq ondan bir nişanə qalmayıb. İndi mən özümün və evdəkinin 
acılarını çox soyuq və laqeyd qarşılayıram. Düşünürəm ki, bu kəskin 
dəyişkənlik olmasaydı, mənim indiki halım nə qədər fəna keçərdi. 
     Teatrodan  maaş alıram. Lakin heç bir iş aparmıram. Ehtimal ki, 
gələcəkdə  də aparmayam. Hazırda Maqbetin məşqləri gedir. Fevralın 
sonunda premyeradır. Məşqlərdə  iştirak etmədiyimdəm inək qabadiş 
haqqında yaza bilmərəm. Maqbetdən sonra “Şahnamə” hazırlanacaq. 
Daha nə yazım? Müalicəmi müvəqqəti saxlatdırmışam. Sağlamlığım… 
və vəziyyətim yaxşıdır. Moskvaya gəlməyi və orada, heç olmasa bir ay, 
qalmağı çox arzu edirəm. Lakin bəzi səbəblərdən gəlmək mümkün 
deyil. Artıq yazmaq üçün maraqlı bir şey yoxdur. Bəlkə bilirsiniz,  
burada Xalq Komissarları  Şurası yanında sərbəst incəsənət komitəsi 
təşkil edilmişdir. Komitənin naçalniki Ruhulla Axundov, müavinləri 
Çubar və Qulam Sultanovdurlar. Çubar maarif komissarı 
müavinliyindən azad edilmişdir. Maqbetin premyerasından sonra Sizə 

---

______________Milli Kitabxana_______________ 
42 
yenə  məktub yazaram. Əgər Həbib və  Şeyxov oradadırlarsa, məndən 
onlara salam söyləyin. Mən məktubuma cavab istəmirəm. Onun 
oxunması  mənim üçün sevindiricidir. Təsadüfən adresim lazım olsa, 
belədir: Баку, Сураханская, тупик №17, дом №5. Мамедов Мехти. 
                                                   
                      Hələlik, hörmətlə: Mehdi 
13/II-36” 
 
     Mən bu məktubu oxudum və elə bildim ki, mənə dünyanı 
bağışladılar. Mehdi haqqında heç bir qohum, heç bir tanış, heç 
bir professor belə  səmimi danışa bilməzdi. Birinci bu 
məktubdan o məlum olur ki, Mehdi ərəb əlifbasını mükəmməl 
öyrənibmiş. Harada? Nə zaman? Axı o yeddiillik məktəbdə və 
sonradan Teatr Texnikumunda latın qrafikası ilə  dərs keçirdi. 
Düzdür, latın qrafikası ilə paralel Azərbaycanda hələ müəyyən 
müddət  əski  əlifba da dövriyyədə idi: qəzetlər iki dildə çap 
olunurdu. Amma bununla belə  tədris müəssisələrində ciddi 
nəzarət edilirdi ki, latın qrafikasının prioriteti zaman-zaman 
gücləndirilsin. Ol səbəbdən Mehdinin ərəb  əlifbasını  məktub 
yazacaq səviyyədə yaxşı bilməsindən mən belə qənaətə gəlirəm 
ki, o, Bakıya köçməmişdən öncə Əsədulla kişinin iradəsilə iki 
ilə yaxın bir dövrdə, bəlkə bir az da artıq, olsun elə öz 
atasından, mollaxana təhsili alıbmış. Bu da Mehdinin 1915-ci 
ildə doğulması versiyasının xeyrinə  işləyir.  İkinci bu 
məktubdan o da məlum olur ki, Əsədulla kişi fevralda hələ ağır 
xəstə imiş. Deməli, onun ölüm tarixi 1936-cı ildir: haradasa 
fevral-mart aylarına təsadüf edir. Mümkün ki, A.V.Lunaçarski 
adına Dövlət Teatr Sənəti  İnstitutunun azərbaycanlı  tələbə-
rejissora verdiyi möhlət də elə Mehdinin atasının ağır fiziki 
durumu ilə  əlaqədardır. Mənə elə  gəlir ki, tədqiqatçılar 
Mehdinin rus dilinin öyrənilməsiylə bağlı problemlərini çox 
şişirdiblər. 1935-ci ilin sentyabrında onun yazdığı öhdəçilik 
buna  əyani bir sübutdur. Əslində, onun depressiyada 
bulunmasının mühüm şərtlərindən biri atasının ölüm yatağında 
uzanması, ailəsinin çətin iqtisadi vəziyyəti olub (Şuşadan 
Bakıya köçdükdən sonra onların yaşayışı daha da pisləşib, pul 

---

______________Milli Kitabxana_______________ 
43 
sarıdan sıxıntıları artıb). Evin böyük oğlu ailənin ağır 
günlərində geri dönməyə bilərdimi?  Əzizlərinin maddi 
vəziyyətini sahmana salmadan təhsilini özgə bir şəhərdə davam 
etdirmək Sayalı xanımın ilk övladına yaraşardımı? Əgər belə iş 
tutsaydı, qohum-əqrəba Mehdiyə  şəbədə etməzdimi? Bəziləri 
deyirlər ki, Mehdi ruhi xəstəxanada uzun müddət müalicə alıb. 
Boş söhbətdir. İzah edim niyə... Mehdi 1935-ci ilin dekabrında 
gəlir Bakıya, 1936-cı ilin sentyabrında yenidən qayıdır 
Moskvaya... Hanı burda bir illik möhlət? Barmaqlarınızı 
bükün, hesablayın: cəmi səkkiz ay eləyir. Cəfər Cəfərov 
möhlətin müddətini “bir il” yazıb, başqaları da fərqinə 
varmadan götürüb onu təkrarlayıblar. Olsa-olsa burada bir 
semestrlik möhlətdən danışmaq mükündür. Görünür, tədris 
ilindəki möhləti kimlərsə Mehdinin xəstələnmə faktoru ilə 
bağlı cuşa gəlib bir illik möhlət kimi yozublar. Mehdinin ruhi 
xəstəxanada müalicə alması  məsələsində  də  rəngləri (aktrisa 
Barat  Şəkinskayanın öz üçüncü əri Mehdi Məmmədovdan 
zarafatyana öc almaq, onu boşanmış qadın  ərköyünlüyü, 
cığallığı ilə  aşağılamaq xatirinə  ləzzətlə xatırladığı epizodlara 
istinadən) qatılaşdırmaq, tündləşdirmək, məncə, lazım deyil. 
Bu, psixoloji gərginliyin, yorğunluğun, yaşanılmış olayların, 
mühit dəyişkənliyinin nəticəsi olub, vəssalam. Mənim haqq 
söylədiyimi təsdiqləyən faktlar çoxdur. Biri elə Rza Təhmasibə 
məktub. Qiymətsiz sənəddir: bizə Mehdi səmimiyyətinin, 
Mehdi sadəliyinin qütblərini göstərir. O, R.Təhmasibin 
qınağından çəkinmədən, bu sənətçidən cavab gözləmədən və 
ummadan öz yaşantılarını ona olduğu kimi danışır,  
emosiyalarından utanmır, özünü gah tənbəllikdə, gah 
qətiyyətsizlikdə, gah iradəsizlikdə, gah laqeydlikdə 
günahlandırır. Amma bununla yanaşı... zarafatından da qalmır. 
Mən çox düşündüm ki, “inək qabadiş” kim ola bilər, özü də 
“Maqbet”in məşqlərində. “Maqbet”i tamaşaya o zaman 
A.A.Tuqanov hazırlayırdı. Fotolara baxdım və məhz onun kök, 
qabadiş simasını  şəkillərdən gördüm.. Mehdi sonralar bu 

---