AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev

 

 

vəziyyətə  gətirən  bir  təbii  varlıqdır.  Elmi  əsaslar  üzrə,  ağılla  istifadə 

etdikdə okean sənayenin demək olar ki, tükənməyən xammal bazasıdır, 

ene

rji mənbəyidir.Bütün bunlarla yanaşı Dünya okeanı ölkələrin həm də 

siyasi  maraq  dairəsidir.  Onu  da  qeyd  edək  ki,  bu  günə  qədər  Dünya 

okeanının səthinin və dibinin öyrənilməsi tam başa çatmamışdır. 

 

Çox  qiymətli  faydalı  qazıntılar  və  xüsusən  də,  qeyri-ənənəvi 

minerallar  Dünya  okeanının  4000-6000  m  dərinliklərində  yerləşirlər. 

Onların  mənimsənilmə- si üçün tələb olunan kapitalın öhdəsindən isə 

ancaq dövlətlərin birgə səyləri ilə gəlmək olar.Mütəxəssislərin fikrincə 

suyun dərin qatlarının mənimsənilməsi okean filiz hasilat komplesksinin 

və 

metallurqiya 

kombinatının 

yaradılmasını,geniş 

şəbəkəli 

infrastrukturların  və  xammalın  sahilə  daşınmasının  təşkil  edilməsini 

tələb  edir  ki,  bu  cür  texniki  vasitələrin  həyata  keçirilməsi  minimum-

maksimum diapazonda 400-1300 mi

lyard dollar vəsait tələb edir. Belə 

xərcin özü də Dünya okeanının mənimsənilməsini və istifadə edilməsini 

qloballaşdırır, ümumbəşəri edir.  

 

Təkcə bu deyilənlər göstərir ki, təbiət özü okeanı insanlar üçün 

“ümumi”  yaradıb  və  tək-tək  götürdükdə  hər  hansı  bir  səviyyədə 

yaradılmasından  asılı  olmayaraq  müxtəlif  milli,  regional  və  digər 

mexanizimlər  onun  problemlərini  tam  həll  edə  bilməz.  Lakin  indiki 

dövrdə  məsələyə  diqqətlə  yanaşdıqda  görmək  olar  ki,  çox  əsrlər  boyu 

hamının  ümumisi olan və maneəsiz istifadə olunan Dünya okeanı bir 

qrup ölkənin təsir dairəsinə düşə bilər. Getdikcə daha çox tədqiqatçılar 

bu fikirlə həmrəydilər ki, bu cür halın da qabağını dünya dövlətlərinin 

hamısının  birgə  əməyi  ala  bilər.  Həm  də  burada  söhbət  təkcə  iqtisadi 

amillərin  vəhdətliyi  zəruriliyindən  yox,eyni  zamanda  siyasi 

razılıqlardan da gedir. 

                     

2.2.Problemin yaranma səbəbləri 

 

Ümumiyyətlə  götürdükdə,  Dünya  okeanı  probleminin  qlobal 

şəki  alması  bir  neçə  kompleks,  bir-biri  ilə  sıx  bağlı  olan  səbəblər 

üzündən  baş  vermişdır.Dünya  miqyasında  xammal,  energetika,  ərzaq 

böhranlarının  meydana  gəlib  qlobalaşması,  texniki  tərəqqinin  sürətlə 

inkişafı  və  bunun  nəticəsində  kilometrələrlə    ölçülən  dərinliklərdə 

tədqiqat aparmağa və təssərrüfatla məşğul olmağa imkan yaradan əmək 

vasitələrinin  meydana  gəlməsi,  dəniz  təsərrüfatında  dövlətarası 

mülküyyətlərin,  istehsalların  və  idarəetmə  mexanizimlərinin 

---

 

 

(strukturların) meydana gəlməsi bu cür səbəblərdəndir. Bunlar okeanın 

ümumibəşəriliyinin  hüquqi  səndlərlə  təsdiq  edilməsində  mühüm  rol 

oynadılar,okeanın  birgə  öyrənilməsini  və  istifadəsini  siyasi  zərurilik 

həddinə çatdırdılar. 

 

Dünya  okeanı  probleminin  dünyəvi  problem  statusu  almasında 

dəniz  və  okeanların,  sosial-iqtisadi  inkişafda  oynaya  biləcək  rolunun 

hamı tərəfindən və xüsusən də inkişaf etməkdə olan dövlətlər tərəfindən 

dərk  edilməsi  prosesinin  başa  çatması  və  ekoloji  problemin 

qloballaşması  məsələləri  də    rol  oynamamışdır.Iakin  problemin  digər 

tərəfi ondadır ki, inkişafda olan ölkə və regionların tələb olunan qədər 

vəsaitləri,  siyasi  fəallıqları  yoxdur  ki,  Okeanın  sərvətlərini 

mənimsəməyə, özünü isə qoruya bilsinlər. Bunun üçün ölkələrin birgə 

səyi və bu sahədə onların məhsuldar əməkdaşlığı tələb olunur. 

 

 

   

2.3.Dünya okeanının iqtisadiyyata təsir imkanları 

        

       Dünya ok

eanının  iqtisadi  baxımdan  bütün  sirri  açılmasa  da 

onun zəngin resurslara malik olması bəşəriyyətə çoxdan məlumdur. Elm 

və  texnika  inkişaf  etdikcə  isə  bilkilərimiz  daha  da  zənginləşir.Aydın 

olur  ki,  quruda  yaşayan  insanların  gələcək  sosial  –iqtisadi  inkişafı 

bilavasitə Dünya okeanı ilə bağlı olacaqdır. 

 

İqtisadiyyatı  inkişaf  etdirmək  üçün  əsas  komponentlərin 

cəmləşdiyi  yer  Dünya  okeanının  dibidir.  Burada  çoxlu mənimsənilmiş 

və  mənimsənilməmiş  neft  və  qaz  yataqları,  dəmir  filizi,kömür  mis, 

nikel,  qurğuşun,limiti  olmayan  qədər  tikinti  materialları,sənayenin  və 

iqtisadiyyatın  digər  sahələrinin  inkişafı  üçün  zəruri  və  qiymətli  olan 

digər komponentlər toplanmışdır. 

 

Minerallar ehtiyatı həll olunmuş şəkidə dəniz suyunun tərkibində 

bundanda  çoxdur.Məsələn,  dünya  okeanı      sularında  həll  olunmuş 

şəkildə uranın miqdarı 4-5 milrd.ton, litiumda isə 170-200 milyard ton 

göstərilir .Dənizin dalğaları, dəniz cərəyanları ,istilik qradientləri və bu 

kimi  dəniz  “amilləri  ”  iqtisadiyyatı  inkişaf  etdirmək  üçün  mühüm 

potensial imka

ndır və dünya iqtisadiyyatı öz tələbatlarını ödəmək üçün 

onlardan istifadəni təmin etməlidir.  

---

 

 

    

Dünya okeanı planetimizdə yaradılan biokütlənin 43%-ni verir. 

yerin  quru  hissəsində  bitən  bitki  növlərinin  əksəriyyəti(50%-dən 

çoxu),heyvan  növlərinin  demək  olar  ki,  hamısı  hidrosiferada 

məskunlaşmışlar.Ənənəvi olraq insanlar nektondan istifadə etmişlər və 

indi də edirlər. Lakin dəniz ovu ilbəil çoxalmış   və keçən əsrin axrıncı 

onilliklərində 70 milyon tonu ötüb krçmişdir. Müqayisə üçün qeyd edək 

ki,  göstərilən  əsrin  əvvəlində  dəniz  ovu  cəmi  7  milyon  ton  təşkil 

edirdi.Dünya  okeanının  iqtisadiyyat  üçün  imkanları  içərisində  onun 

vahidliyi,  əksər  ölkələri  əhtə  etməsi  və  bu  səbəbdən  də  nəqliyyat 

imkanına malik olması   böyük əhəmiyyət kəsb edir. Dəniz nəqliyyatı 

i

lə daşınan yüklərin çəkisi milyard tonlarla ölçülür. 

 

Dünya  okeanı  bütün  deyilənlərdən  başqa  Yer  kürəsində  həyat 

üçün  lazimi  şəraitin  formalaşmasında  həlledici  rol  oynayır:Yer 

kürəsinin  bitki  örtüyünün  vziyyəti,heyvanat  aləminin  müxtəlifliyi,  göl 

və  cayların  axarlılılğı,  təbiətin  saflığı,  havanın  yumşağlığı  və 

tərkibindəki  oksigenin  miqdarı  Dünya  okeanından  bilavasitə    asılıdır. 

Bunlardan  başqa,  quruda  əmələ  gələn  tullantıları  qəbul  edən,  onların 

çoxunu  zərərləşdirən  və  belliklə  də  Yer  kürəsi  ekosisteminin  nisbi  də 

olsa tarazlıq vəziyytdə olmasını təmin edən tutum da Dünya okeanıdır.  

 

Dünya  okeanından  istifadənin  yaxşılaşdırmaq  və  onun 

imkanlarını  bəşəriyyətin  sosial-iqtisadi  inkişafına  yönəltmək  üçün 

ölkələr  üç  böyük  sahədə-iqtisadi  fəaliyyət  sahəsində,  dəniz dibinin 

mineral  resurslarının  kəşfi  və  mənimsənilməsi  sahəsində  balıqçılıq  və 

balıq təsərrüfat tədqiqatları və ticarət gəmiciliyi sahəsində əməkdaşlığı 

gücləndirməlidirlər.  

Keçmiş  zamanlarda  insanlar  Dünya  okeanından  istifadənin  hər 

cür  genişləndirilməsinə  çalışmışlar.  Müasir  dövrdə  vəziyyət 

dəyişmişdir.İndi  bəşəriyyətin  düşünən  beyinlərini  onun  qorunması  və 

səmərəli istofadə edilməsi daha çox maraqlandırır. 

 

Dünya  okeanının  qorunmasının  və  resurslarından  səmərəli 

istifadə olunmasının hər şeydən əvvəl iqtisadi əhəmiyyəti vardır. Qlobal 

problem  kimi  məsələnin  həlli  sosial-iqtisadi  problemlərin  həllinə  iki 

istiqamətdə  təsir  göstərə  bilər.  Birinci  istiqamətdə  Dünya  okeanının 

sərvəti  (məsələn  balıq)  insanların  qidalanmasını  yaxşılaşdırır.  Bu 

birbaşa  istiqamətdir.İkincisi  okean  dünya  sənayesinin  inkişafı  üçün 

xammal  bazasını  genişləndirir.  Qeyri-ənənəvi  minerallar  (dəmir- 

---