Aparan yol kimi

Fuad  Mammadov
Kulturologiva effektivli  h»vat v.v faaliyyata aparan  yol
©  dövlətin  sosial-mədəni 
siyasətində 
intellektual  və  etik 
inkişafın prioritetləri;
©  effektiv  iqtisadiyyat 
və  paylama  münasibətlərində  yüksək 
mədəniyyət;
©  insanların  fiziki  və  mənəvi  sağlamlığı  ,  cəmiyyətin  ekoloji 
təhlükəsizliyi;
©  ictimai  maraqlara  cavab  verən  hüquqi,  iqtisadi  və  siyasi 
qərarların  qəbul  edilməsini  təmin  edən  düzgün  sosial-mədəni 
siyasət və  idarəetmə.
Vətəndaş  cəmiyyətinin 
uğurlu  inkişafının  başlıca  şərt  və 
şəraitləri.
Bir sıra dünya dövlətlərinin  təcrübəsinin  müstəqil  kulturoloji 
təhlili  göstərir  ki,  demokratik  ictimai-siyasi  sistemə  keçid 
aşağıdakıları nəzərdə tutur:
•  
Polisentrik  idarəçilik  sistemi  və  sistemli  kulturoloji  elmi 
yanaşma 
əsasında 
inzibati 
amirlikdən 
demokratik 
idarəetməyə  keçid.  Sərt  dövlət  nəzarətini  şəxsiyyət-cəmiyyət 
münasibətlərinin  ahəngini  yaradan  demokratik  idarəetmə  əvəz 
edir.
•  
Ruhi  və  maddi  mədəniyyətin  bir  sıra  sahələrində  -  təhsil, 
maarif,  informasiya,  iqtisadiyyat  və  ümumilikdə  ictimai 
həyatda dövlət və ya korporativ  monopolizmə yol verməmək.
•  
Cəmiyyətdə yoxsulluq  və  korrupsiyanın aradan qaldırılması.
•  
Sosial 
fəallığın  və  vətəndaşların  dövlət  idarəçiliyində 
iştirakının artması.
•  
Hökumətin xalq qarşısında hesabatının zəruriliyi.
•  
QHT-  nin  vətəndaş  cəmiyyəti  inkişafının  formalaşdırılması  və 
idarə  edilməsində  dövlət  strukturları  ilə  birgə  bərabərhüquqlu 
və zəruri  iştirakı.
•  
Qanunların  hazırlanması,  qəbulu  və  həyata  keçirilməsinə, 
onların  düzgünlüyü  və  ümummilli  maraqlara  uyğunluğunun, 
sosial-mədəni  iqtisadi  və  siyasi  sahədə  insan  hüququnun 
müdafiəsinin  ictimai monitorinqinin  həyata keçirilməsi.
•  
Bazar  iqtisadiyyatının  yüksək,  elmtutumlu,  ekoloji  cəhətdən 
təmiz  texnologiyaları  prinsiplərinə  əsaslanan  mobil  iqtisadi 
sistemin  inkişafı  ilə  əlaqədar  olan  maddi  mədəniyyətin
126
Fuad  Mammadov
Kulturologiva effektivli havat va faaliyyata aparan yol
proqressiv  dəyişiklikləri.  Belə  iqtisadiyyat,  öz  növbəsində, 
avtoritar-bürokratik  təfəkkürün  demokratik  təfəkkür  və 
cəmiyyətin  inkişafının  idarə  edilməsinə  çevrilməsinə  əlavə 
təsir göstərir.
Vətəndaş  cəmiyyətində  inkişafın 
mühüm  şərti  və  ictimai
orqanizmin  özülünün  əsas  komponenti  insanın  şəxsi  mədəniyyəti, 
onun  həyati  dəyərlər  haqqındakı  təsəvvürləri,  bilik,  bacarıq, 
mütəşəkkillik humanizm və yaradıcı fəaliyyətdir.  Buna görə də, dövlət 
milli 
maraqlardan 
çıxış 
edərək, 
şəxsiyyətin 
yüksək 
ruhi 
mədəniyyətinin  formalaşdınlmasma  və  inkişafına  yardım  edən  yeni 
sosial  mədəniyyət  institutlarının  yaradılnasını  genişləndirməlidir. 
Hökumət  ölkənin  inkişaf  tələblərinə  cavab  verən  təhsil,  maarif, 
informasiya  və  mətbuat,  hüquq,  elm,  iqtisadiyyat,  incəsənət,  səhiyyə, 
ekologiya,  turizm  və  s.  sahələrdəli 
vətəndaş  təşəbbüslərini 
dəstəkləməlidir.
Vətəndaş  cəmiyyətinin 
demokratik  mədəniyyətini  qurmadan,
demokratik  mentalitet  formalaşdırmaq, 
yeni  ictimai  sistem  olan 
demokratiyaya  real  keçid  mümkün  deyil.  Əks  halda  bu,  süni,  dərk 
olunmamış zəif  siyasi təhsil olacaqdır.  Bu məsələnin həllinin  mühüm 
şərti 
sovet  tipli  avtoritar-totalitar 
mədəniyyətin 
demokratik 
mədəniyyətə  transformasiya  edilməsi  üzrə  dövlətin  özünün  qeyri- 
hökumət  təşkilatlarına  yardımı  üzrə  aktiv  fəaliyyətidir.  Bu  zaman 
“yuxandan”  və  “aşağıdan”  həyata  keçirilən 
uğurlu  və  dönməz 
islahatlann  əsas  şərti  dövlətin  apancı  rolu  olmaqla,  konkret  sosial- 
mədəni  siyasətdə  əks  olunan  elmi  əsaslı  proqram  və  layihələrdə 
özünü göstərir.
Vətəndaş  cəmiyyətinin 
imkan  və  xüsusiyyətlərinin  ictimai 
mənafeyə  xidmətini 
daha  geniş  aşkar  və  istifadə  etmək  üçün 
cəmiyyətin hər bir üzvünün  aşağıdakıları bilməsi zəruridir:
•  
cəmiyyət qarşısında duran  problemləri düzgün anlamaq;
•  
cəmiyyətin xeyrinə yaradıcı fəaliyyət göstərmək;
•  
öz vətəndaş vəzifələrinə  məsuliyyətli yanaşmaq;
•  
vətəndaş 
cəmiyyəti 
konstitusiyasının, 
insan 
hüquqlan, 
mülkiyyət hüquqlan və qüvvədə olan qanunlann gözlənilməsi;
•  
qanuni  hökumətə  hörmət bəsləmək.
127

---

Kuad  Mammoduv
Kullurologiva cffektitli h»vat 
уд
 faalivv^j aparan YOİ
Mədəniyyətin  demokratikləşdirilməsi  prosesi  həm  “yuxandan”  - 
dövlət  strukturlan 
səviyyəsində,  həm  də  “aşağıdan”  -   vətəndaş 
cəmiyyətinin  mühüm  sosial  institutu  olan  qeyri-hökumət təşkilatlan 
tərəfindən 
apanlmalıdır.  Qeyri-hökumət  təşkilatlan,  eləcə  də
həmkarlar  və  bələdiyyələr  demokratik  mədəniyyəti  inkişaf etdirən  ən 
effektiv məktəblərdir.
Vətəndaş cəmiyyətində K İV
Vətəndaş  cəmiyyətində  kütləvi  informasiya  vasitələrinə  mühüm 
əhəmiyyət  verilir.Demokratik  ölkədə  KİV  həm  ictimai, həm  də özəl 
sektorda 
obyektiv, 
korrektiv, 
ictimai-faydalı 
informasiyanı
yaymalıdır.  O, dövlət  nəzarətində olmamalı,  ictimai  şüurun  müəyyən 
qrup  və  ya  struktur  tərəfindən  öz  maraqlanna  uyğun  idarə  edilmə 
vasitəsinə  çevrilməməlidir.  Bunun  üçün  cəmiyyətdə  yüksək  ruhi 
mədəniyyət, zəruri  elmi bilik, keyfiyyətli təhsil, peşəkarlıq və jurnalist 
ləyaqətinin  olması  vacibdir.  Kütləvi  informasiya  vasitələri  ictimai 
şüurda 
qanunun  aliliyini  təsdiq  etməli,  cəmiyyətdə  demokratiya 
mədəniyyəti,  yüksək  etika,  diskussiya  və debatlarda  yüksək  etika  və 
nəzakətliliyin formalaşıb yayılmasına yardım etməlidir.
Deməli,  açıq cəmiyyətdə  söz və mətbuat azadlığının, hər hansı bir 
nazirliyin  sərəncamı  ilə  deyil,  anadangəlmə  olaraq  insana  məxsus 
olduğuna  görə,  demokratik  ölkələrin  dövlət  strukturlan  cəmiyyətin 
və onun hər bir üzvünün maraqlannı müdafiə etməyə borcludur.
Vətəndaş 
cəmiyyəti 
mədəniyyətinin 
formalaşdmlmasımn 
maarifçilik məsələləri
•  
Vətəndaş 
cəmiyyəti 
mədəniyyətinin 
inkişafı 
və 
möhkəmləndirilməsinin  strateji  məsələlərindən  biri,  maxtəlif 
xalqlann  qarşılıqlı  anlaşması  və  məhsuldar  əməkdaşlığı  üçün 
zəruri  olan  başlıca  nailiyyət  və  xüsusiyyətlər,  mədəni  dəyərlər 
haqda  bilikləri  əks  etdirən  kulturoloji  təhsilin  inkişafıdır.  O, 
orta və ali  məktəb səviyyəsində demokratiyanın  prinsip, dəyər 
və  normalarının  təlimini  nəzərdə  tutur  ki,  bu  da  şəxsiyyət  və 
liderlərin  ,  rəhbər  işçilərin,  müxtəlif profilli  mütəxəssislərin  , 
sadə  vətəndaş  və  gənclərin  sosial-humanitar  geniş  imkanlar 
açır.  Vətəndaşların 
sosial-siyasi  fəallığının 
artırılması 
metodunun 
adamların  iş  və  yaşayış  yerlərində 
interaktiv
128
ЕниШишикц
Kullurologiva effcktivli bayat va faaliyyata aparan yol
kulturoloji maarifləndirmə  yolu ilə aparılması  mühüm praktik 
əhəmiyyət daşıyır.
Dövlət  və  cəmiyyət  həyatının  müxtəlif sahələrinin  idarəetmə 
sistemi  üçün 
yeni  rəhbər  kadrlann  hazırlığı 
və  tərbiyəsi 
prioritet  məsələdir.  Belə  rəhbər  kadrlar 
peşəkarlıq  və 
idarəetmə 
mədəniyyəti 
ilə 
yanaşı, 
yüksək 
ümumi 
mədəniyyətəmütəhərrik  təfəkkürə 
yüksək  səviyyəli  ictimai 
məsuliyyətə, 
müasir  dünya  mədəniyyəti  tələblərinə  cavab 
verən 
elmi  bilik  və  bacarıqlara 
malik  olmalıdır.  Belə 
hazırlığın  praktik  məsələlərindən biri  demokratik  ölkələrin 
intellektual  mədəni  nailiyyətlərinin  sistemli  kulturoloji  təhlili 
və dövlət quruculuğu , idarəetmə təcrübəsində  - model, ictimai 
inkişaf texnologiyaları  Şərq  və  Qərbin  sənaye  və  postsənaye 
vətəndaş  cəmiyyətlərinin  konkret 
uğurlarından 
yaradıcı 
istifadə qabiliyyətinə  yiyələnməkdir.
•  
Müasir sosial  -siyasi  şəraitdə  işləmək  qabiliyyəti  və 
demokratik  mədəniyyət  dəyərlərinə  sadiq  yüksək  təhsilli 
jurnalistlərin 
peşə  hazırlığı  və  tərbiyəsi  də 
mühüm 
məsələlərdəndir.  Müasir jurnalistlər bəşəriyyətin sosial-mədəni 
inkişafinm tarixi, nəzəriyyəsi və praktikası üzrə  “mozaik” yox, 
universal elmi biliklərə  malik olmalıdırlar.
• 
İnsan hüquqları və mədəniyyət hüquqları
İNSAN  HÜQUQLARI 
DEMOKRATİYA  MƏDƏNİYYƏTİNİN 
MÜHÜM BEYNƏLXALQ İNSTİTUTUDUR
Müasir  dünya  sivilizasiyasında  insan  hüquqlarının  gözlənilməsi 
mühüm  əhəmiyyət  daşıyır.  Müxtəlif  xalqlann 
mədəniyyət  və 
maraqlannm 
uyğunluğunda 
qlobal 
mədəni 
eyniliyin 
formalaşdınlması  zəruridir.  Bununla  belə,  dünya  mədəniyyətinin 
yaradılmasında,  universal  həyat  tərzi  olan  humanizmin  təsdiqində, 
xalqlann  və  dövlətlərin 
qarşılıqlı  anlaşması,  həmrəyliyi  və 
əməkdaşlığında  insan hüquqlan problemi təməl  hesab olunur.
129

---