Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- Düşünərək dərketmə.
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 71 maq lazımdır. Digər proseslər proqram dəstəyi ilə avto- matik şəkildə həyata keçir və daxil edilmiş “açar kod”a uyğun olan bütün məlumatlar müstəqil sayt, qovluq və ya sənəd şəklində bufer yaddaşa gətirilir. İstifadəçi bu məlu- matlardan məqsədinə daha uyğun olanları seçir, “aç” komandasını verməklə həmin məlumatı operativ yaddaşda tam şəkildə açır. Bu zaman araşdırılan məlumatlar istifa- dəçinin tələbinə uyğun olaraq ilkin daxil edildiyi formada və ya başqa bir formada açıla bilər. Dərketmə prosesinin üçüncü fazasında nəzərdə tutul- muş və ya gözlənilməz bir “komanda” (məsələn, bir çiçək qoxusu, musiqi və s.) ilə baş beynimizdə mühafizə olunan milyonlarla intellekt obrazları arasından haqqında danışı- lan dağ gəzintisi ilə bağlı obrazlar silsiləsi, sanki avto- matik olaraq seçilir və digər həmhüdud silsilələrlə birlik- də, yaxud da ayrılıqda aktiv yaddaşa gətirilir. Qeyd edək ki, haqqında danışılan gerçəklik elementləri ilə bağlı yaranan intellekt obrazlarının xatırlanması faza- sında da dilə heç bir ehtiyac duymuruq. Dördüncü faza. Haqqında danışılan dağ gəzintisi göz- lərimiz önündə canlanır. Ən xırda təfərrüatlarına qədər o ecazkar gözəlliyi, o şahanə musiqini, dadını, ətrini və yumşaqlığını hələ də damağımızda hiss etdiyimiz o cənnət meyvəsini yada salırıq. Dərketmə prosesinin dördüncü fazası hesab olunan və intellekt kodunun gerçəklik elementinə ekvivalent olan obrazlar şəklində açılması fazası adlanan bu mərhələdə aktiv yaddaşa gətirilmiş intellekt obrazı bütün tərkib his- sələri ilə aktiv yaddaşda bərpa olunur. Haqqında danışılan dağ gəzintisi ilə bağlı intellekt obrazının gerçəklik elementinə ekvivalent olan görüntü, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 72 səs və s. çevrilməsi prosesində də dilə ehtiyac duymuruq. Biz vahid dərketmə prosesini ayrı-ayrı aktlar və hər bir aktın özünü də 4 ayrı faza kimi təqdim etsək də, nəzərə al- maq lazımdır ki, onlar tamın hissələridir və çox vaxt sıx ardıcıllıqla cərəyan edir. Bu zaman fazalar arasında sər- hədləri müəyyənləşdirmək çətin olur, bütün proses bir tam kimi, bütöv bir axın kimi görünür. Bəzən birinci və ikinci yarımaktlar arasında illərlə fa- silə olsa belə, əksər halda, birinci (qəbul) və ikinci (yadda saxlama), eləcə də üçüncü (xatırlama) və dördüncü (tətbiq) fazalar sıx ardıcıllıqla cərəyan edir. Onlar arasında olan keçidləri müəyyənləşdirmək çox çətin olur. Sanki ilk iki və son iki faza öz aralarında birləşir. Gerçəklik ele- mentinin beyin aparatı tərəfindən intellekt obrazlarına çevrilərək qəbul edilməsi (mənimsəmə, qavrama prosesi) və qəbul olunmuş məlumatın intellekt kodları şəklində toplanıb informasiya bazasında (baş beyində) mühafizəsi (yadda saxlama prosesi) bütöv bir yarımakt kimi baş verir. Tələb edilən müvafiq intellekt obrazının aktiv yaddaşa gətirilməsi (xatırlama prosesi) və onun beyin aparatı vasi- təsilə gerçəklik elementinə ekvivalent olan görüntüyə, səsə və s. çevrilməsi (tətbiq prosesi) də digər bir yarımakt kimi görünür. İstənilən halda qeyd olunan bu 4 faza öz məzmun və mahiyyətini itirmədiyi kimi, onların sıra ardıcıllığı da heç bir zaman pozulmur. Yəni bu fazaların cərəyan ardıcıllığı nə qədər sıx da olsa, onlar mütləq şəkildə baş verir. Heç vaxt birinci fazadan üçüncüyə, ikinci fazadan dördüncüyə, birinci fazadan dördüncüyə birbaşa keçid mümkün deyil. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 73 İndiyə qədər dərketmə ilə bağlı deyilən fikirləri ümu- miləşdirərək belə bir nəticəyə gəlmək mümkündür: Dərketmə - dedikdə, gerçəklik elementi ilə bağlı məlu- matın insanın beyin aparatı vasitəsilə intellekt obrazına və ya koduna çevrilərək qəbul edilməsi, baş beyində mühafi- zəsi, tələb olunduqda lazımi intellekt obrazının və ya ko- dunun axtarılıb tapılması və beyin aktivliyinin daha sonra- kı mərhələsinə uyğun olaraq ondan istifadəni əhatə edən beyin aktivliyi nəzərdə tutulur. Düşünərək dərketmə. İndi də: Düşünərək dərk etmək nə deməkdir? – sualına cavab verməyə çalışaq. Dərketmə prosesi yalnız hiss orqanlarının yardımı ilə ətraf aləmdən alınmış informasiyanın yaddaşa qeyd olun- ması ilə məhdudlaşmır. Kompüterdən fərqli olaraq insan beyni daha əvvəl qəbul etmiş olduğu informasiyanın ana- lizi nəticəsində, yəni düşünmə yolu ilə yeni gerçəklik vahidləri yaratmağa qadirdir. Düşünərək dərketmə nəticə- sində yaranan həmin gerçəklik vahidləri də bütün digər gerçəklik vahidləri kimi gerçəklik elementi səviyyəsində yenidən dərk olunur və onlarla bağlı digər təfəkkür pro- sesləri analoji qaydada icra edilir. Düşünərək dərketmə prosesi bu tədqiqat çərçivəsində sinktual dərketmə adlandırılır (think – ingilis sözü olub, Azərbaycan dilində mənası “düşünmək, fikirləşmək”dir). Bəzən bizə elə gəlir ki, bütün şüurlu həyatımız boyu düşünmək yolu ilə dərk etmişik, düşünərkən də həmişə nitqdən istifadə etmişik. Bunun, həqiqətən də, belə olub- olmadığına, yəni əvvəla, düşünərək dərketmənin digər üsullara nisbətən məhsuldar olub-olmadığına, ikincisi isə, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|