Almannavarnir

2Almannavarnir

Almannavarnir heyra undir dómsmálaráðherra. Þær voru stofnaðar hér á landi 29. desember 1962. Hlutverk þeirra samkvæmt lögum nr. 30/1967 er m.a. að skipu­leggja og framkvæma ráðstafanir, sem miða að því að koma í veg fyrir að almenn­ingur verði fyrir líkamstjóni eða eignatjóni af völdum hernaðaraðgerða, náttúruhamfara eða af annarri vá. Almannavarnir eiga einnig að veita aðstoð vegna tjóns, sem orðið hefur, enda falli þau störf ekki undir aðra aðila samkvæmt lögum.

Almannavarnir ríkisins eiga einnig að sjá um samræmda þjálfun hjálparliða og að til sé sérhæfður björgunarbúnaður á landsvísu. Um er að ræða búnað, mannafla og tæki þegar viðkomandi svæði getur ekki sinnt almennu björgunarstarfi af björgunar­sveitum, Rauða krossi Íslands, lögreglu eða slökkviliði.
Dómsmálaráðherra skipar almannavarnarráð sem stýrir starfsemi almannavarna og er til ráðuneytis um framkvæmd laga um almannavarnir. Fimm fulltrúar sitja í almannavarnarráði, það eru forstjóri Landhelgisgæslunnar, forstjóri Landssímans hf., landlæknir, ríkislögreglustjóri og vegamálastjóri. Ráðherra skipar einn þeirra formann ráðsins til þriggja ára í senn. Í 6. gr. laga nr. 94/1962 um almannavarnir með síðari breytingum er fjallað um almannavarnaráð. Almannavarnaráð sér m.a. um heildarskipulagningu almannavarna í landinu, fylgist með og stuðlar að athugunum vegna hættu t.d. á eldgosum og snjóflóðum, á að fylgjast með og samræma ráðastafanir sem miða að því að draga úr líkum á heilsu- og eignatjóni af völdum náttúruhamfara eða af annarri vá.
Kveðið er á um hlutverk almannavarnanefnda í 9. gr. laga nr. 94/1962 um almanna­varnir með síðari breytingum, en almannavarnanefndir eiga m.a. að skipuleggja og annast björgunar- og hjálparstörf vegna hættu eða tjóns sem skapast hefur vegna hernaðarátaka, náttúruhamfara eða af annarri vá.
Innan starfsgreinaráðsins hefur starfi almannavarna verið skipt í fjórar undirgreinar:

• 
  Almannavarnanefndir
  
• 
  Vettvangsstjórar almannavarna
  
• 
  Flokksstjórar almannavarna
  
• 
  Stjórnstöð
  

2.1Störf

Lögreglustjórar fara með stjórn almannavarna hver í sínu umdæmi. Í hverju lög­sagnarumdæmi skal vera almannavarnanefnd. Nefndin kýs sér sjálf formann og varaformann. Í dag eru starfandi 43 almannavarnanefndir á landinu. Í kaupstöðum skipar bæjarstjórn almannavarnanefnd, en í sýslum lögreglustjóri.

• 
  Í Reykjavík hafa fjórar almannavarnanefndir sameinast, þ.e. Kjósarhreppur, Mosfellsbær, Reykjavík og Seltjarnarnes. Í nefndinni eiga sæti borgarstjóri sem jafnframt er formaður nefndarinnar, bæjarstjórar Mosfells- og Seltjarnarnesbæja, oddviti Kjósarhrepps og tveir kjörnir fulltrúar frá hverju sveitarfélagi fyrir sig. Auk þess sitja í nefndinni lögreglustjóri og slökkviliðsstjóri sem jafnframt er framkvæmdastjóri nefndarinnar og sér um daglegan rekstur hennar. Tvær undirnefndir heyra undir almannavarnir KMRS, þ.e. framkvæmdaráð og aðgerðastjórn. Í framkvæmdaráði sitja borgarstjóri, bæjarstjórar og oddviti Kjósarhrepps, auk slökkviliðsstjóra og lögreglustjóra. Aðgerðastjórn er skipuð fulltrúum lögreglu og slökkviliðs, einum fulltrúa björgunarsveita og einum fulltrúa Rauða kross Íslands. Auk þess eiga þar sæti borgar- eða bæjarverkfræðingur, héraðslæknirinn í Reykjavík og einn fulltrúi kemur frá hverju hinna sveitarfélaganna. Varamenn eru einnig skipaðir í aðgerðastjórn. (Samningur dagsettur 18. maí 1998 um skipan sameiginlegrar almannavarnanefndar og aðgerðastjórnar í Reykjavík, Mos­fellsbæ, Seltjarnarnesi og Kjósarhreppi.)
  
• 
  Í öðrum kaupstöðum skal almannavarnanefnd skipuð lögreglustjóra, bæjarstjóra, bæjarverk­fræðingi eða bæjartæknifræðingi, slökkviliðsstjóra og héraðs- eða heilsugæslu­lækni og tveimur mönnum er bæjarstjórn velur. Í sýslum á almannavarnanefnd að vera skipuð lögreglustjóra, byggingarfulltrúa, héraðs- eða heilsugæslulækni og slökkviliðsstjóra, sem sýslumaður tilnefnir og þremur mönnum tilnefndum af hreppsnefndum í þremur fjölmennustu hreppum sýslunnar sem koma gjarnan frá Rauða krossi Íslands og Slysavarnafélaginu Landsbjörg.
  

Vettvangsstjórar koma úr röðum lögreglu, slökkviliða, björgunarsveita eða frá aðilum innan sjúkraþjónustunnar. (Munnleg heimild: Hafþór Jónsson hjá Almannavörnum ríkisins.)
Þegar hættuástand varir stjórnar vettvangsstjóri samræmdum aðgerðum á vettvangi í umboði lögreglustjóra. Flokksstjórar sjá um að stjórna einstökum málaflokkum og hafa umsjón með almennum liðsmönnum.
Starf flokksstjóra er tvenns konar:

• 
  Að upplýsa, fræða og þjálfa almenna liðsmenn í sínu umdæmi. Með námskeiðum sem flokksstjórar sækja fá þeir réttindi til að þjálfa almenna liðsmenn.
  
• 
  Einnig stjórna þeir einstökum verkþáttum á vettvangi í umboði vettvangsstjóra.
  

Í 3. kafla samkomulags um heildarskipulag hjálparliðs almannavarna er kveðið á um hlutverkaskiptingu í starfi. Þar er tekið fram að flokksstjóri stjórni hverjum hjálparliðaflokki björgunarsveita, en hjálparliðar Rauðakrossdeildar eru flokksstjórar í fjöldahjálparstöðvum.

Slysavarnafélagið Landsbjörg og Rauði kross Íslands skipuleggja starf sitt sem hjálparlið í samvinnu við almannavarnarnefnd. Störfum þeirra er skipt á eftirfarandi hátt samkvæmt heildarskipulagi almannavarna (Almannavarnir ríkisins, 1994):

• 
  Björgunar- og ruðningssvið. Í því felst að leita að týndu fólki innan hættusvæða, bjarga fólki úr rústum, byggingum og af hættulegum svæðum og bjarga fólki úr einangrun og gildrum. Bjarga lausum verðmætum af hættusvæðum. Aðstoða við að styrkja og brjóta niður hættuleg mannvirki. Aðstoða við eldvarnir og slökkvi­störf. Aðstoða við að binda eða eyða mengandi efnum.
  
• 
  Sérhæft skyndihjálpar- og sjúkraflutningasvið. Í því felst sérhæfð skyndihjálp á vettvangi. Uppsetning og starfræksla á söfnunarsvæðum slasaðra í samvinnu við greiningar­lækna. Skipulag og framkvæmd sjúkraflutninga í samvinnu við stjórnendur sjúkraflutninga í héraði. Aðstoð við uppsetningu og rekstur vara­sjúkra­húsa.
  
• 
  Verndunar-, gæslu- og fjarskiptasvið. Í því felst vernd starfssvæða, lokun þeirra og merking. Skipulag og starfræksla vettvangsstjórnstöðvar, biðsvæða, geymslu­svæða, lendingasvæða fyrir þyrlur og eftirlit með starfsemi innan þeirra. Fjarskipti og merkjagjöf. Aðstoð við löggæslu og umferðarstjórn. Aðstoð við gæslu á óvörðum verðmætum.
  
• 
  Fjölda- og félagshjálparsvið. Það felst í móttöku og skráningu þeirra sem þurfa að yfirgefa heimili sín á hættutímum og nauðsynlegri aðhlynningu við þá. Aðstoð við að útvega heimilislausum húsaskjól, úrvinnslu á skráningu á dvalarstað fólks, hjálp við að sameina fjölskyldur sem hafa sundrast og félagslegri uppbyggingu eftir því sem unnt er í samvinnu við hlutaðeigandi stofnanir ríkis og sveitarfélaga.
  

Innra starfi samræmingarstöðvar Almannavarna ríkisins er skipt í fjóra meginþætti, sem eru: Stjórnun, áætlanir, bjargir og framkvæmdir. Í stjórnstöð Almannavarna ríkisins starfa fulltrúar frá eftirtöldum aðilum. (Munnleg heimild: Hafþór Jónsson):

• 
  Landssíminn hf. sér um að manna símaborð.
  
• 
  Vegagerðin sér um að manna verkþáttinn samgöngur og flutninga.
  
• 
  Rauði kross Íslands sér um að manna verkþáttinn fjölda- og félagshjálparstarf.
  
• 
  Landlæknir / Landsspítalinn sér um að manna verkþáttinn sjúkraþjónusta / áfallahjálp.
  
• 
  Ríkislögreglustjóri sér um að manna verkþáttinn löggæsla og umönnun látinna.
  
• 
  Flugmálastjórn sér um að manna verkþáttinn flug og flutningar með flugi.
  
• 
  Landsstjórn björgunarsveita sér um að manna verkþáttinn leit og björgun.
  
• 
  Radíóamatorar sjá um fjarskipta- og sambandsmál. Þetta eru áhugamenn í Félagi íslenskra radíóamatora.