Ajratilgan soat-2 Asosiy savollar Kuchli ijtimoiy siyosat kontseptsiyasining shakllanishi, bosqichlari va rivojlantirilishi

---

8-MAVZU O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDAGI IJTIMOIY O’ZGARISHLAR. 
AJRATILGAN SOAT-2 
Asosiy savollar 
1.
 
Kuchli 
ijtimoiy 
siyosat 
kontseptsiyasining 
shakllanishi, 
bosqichlari 
va 
rivojlantirilishi. 
2.
 
Ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo’naltirilgan aholi bandligi, sog’liqni saqlash 
tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, aholini uy-
joylar bilan ta’minlash 
3.
 
Nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy himoya va manzilli ijtimoiy yordamni 
amalga oshirishdagi ishtiroki. 
4.
 
O’zbekiston Respublikasi “Korruptsiyaga qarshi kurashish to’g’risida”gi 
Qonunning mazmun-mohiyati, aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini 
yuksaltirish. 
1. Kuchli ijtimoiy siyosat kontseptsiyasining shakllanishi, bosqichlari va 
rivojlantirilishi. 
Ijtimoiy himoya - keng ma’noda - mamlakat aholisini ijtimoiy va moddiy muhofaza 
qilinishini ta’minlaydigan va jamiyatda qaror topgan xuquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy choratadbirlar 
majmui; tor ma’-noda - davlat va jamiyatning yoshi, salomatligi holati, ijtimoiy ahvoli, tirikchilik 
vositalari bilan yetarli ta’minlanmagani tufayli yordamga, ko’makka muhtoj fuqarolar 
to’g’risidagi g’amxo’rligi. Uning asosiy maqsadi aholi farovonligining to’xtovsiz yaxshilanishini 
ta’minlash, aholi qat-lamlarining ta’lim, madaniyat, kasb malakasi, daromadlari jihatidan keskin 
tafovutlariga barham berish, jamiyat tomonidan insonga munosib hayot darajasini va inson 
taraqqiyotini ta’minlashga yordam berishdan iborat. I.h.ning asosiy yo’nalishlari: erkin 
ijtimoiyiqtisodiy faoliyat ko’rsatishni ta’minlash; ish bilan bandlik, kasb tanlash, o’qish va bilim 
olish; daromadlarning kafolatlani-shi; har bir fuqaroning o’z iqtisodiy faoliyatida daromadga ega 
bo’lishi; is-te’molchilar himoyasi, iste’molchilar jamiyatlari; tovarlar va xizmatlar sifati, iste’mol 
kafolatini ta’minlash; aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish; ijtimoiy ta’minot tizimi va aholining 
muhtoj, kam ta’minlangan qismlariga pensiyalar, nafaqalar, turli xil imtiyozlar berish. 
Rivojlangan demokratik jamiyatda I.h. vazifalarini bajarishni davlat o’z zimmasiga oladi. 
"I.h." tushunchasi birinchi marta 1935 y.da AQShning "Ijtimoiy xavfsizlik bo’yicha qonun" ida 
qo’llanilgan, keyinchalik Xalqaro mehnat tashkiloti konvensiyalarida bu tushuncha mazmuni 
mukammallashtirilgan. AQSH, Kanada, Shveysariya kabi mamlakatlarda I.h. ning ko’pgina 
muammolari hal etilgan, lekin yechimini topmagan muammolari ham juda ko’p. Shunga qaramay, 
bu mamlakatlar tajribalaridan foydalanish ahamiyatlidir. 
Turli mamlakatlarda aholini I.h. tizimi mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi, 
demokratik taraqqiyot va uning aholi manfaatiga muvofikligi, ijtimoiy siyosat darajasi, ijtimoiy 
ta’minot tizimi kabi omillarga bog’liq holda amal qiladi. 
O’zbekistonda Id. tizimi 20-asrning 20-y.laridan boshlab shakllana boshladi. 90-y.larga 
kelib, bozor iqtiso-diyotiga o’tish asosida amaldagi islohotlarga mos ravishda yangidan shakllandi. 

---

Ayniqsa, milliylik, o’zlikni anglash, e’tiqod va an’analarning tiklanishi I.h. tizimiga muhim 
yangilik bo’lib qo’shildi. 
O’zbekistonda aholini I.h. qilish iqtisodiy islohotlar dasturidagi uz-luksiz ustuvor 
yo’nalishlardan biriga, ya’ni islohotlarning hamma bosqichlarida ustuvor hisoblanadigan va-
zifalar qatoriga kiradi. Mamlakatda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti barpo qilishda davlat 
tomonidan kuchli I.H- siyosati olib borilmoqda. Kuchli ijtimoiy siyosat O’zbekistonning o’z 
istikdol va taraqqiyot yo’lining yetakchi tamoyillaridan biri hisoblanadi. 
Respublikada I. h.ning huquqiy muhiti yaratildi, unga qonuniy asos solindi. I.h. tamoyillari 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida kafolatlanib, qabul qilingan qonunlarda o’z aksini 
topdi. Mamlakatda daromad olishning kafolatlanishi amalga oshirildi. Keng miqyosda yangi ish 
joylari yaratilishi aholini ish bilan ta’minlash ishsizlik muammosini hal qilmoqda (mamlakatda 
ishsizlikning statistik ko’rsatkichi - 0,5-0,6%). Bunda, ayniqsa, kichik va o’rta biznespi 
rivojlantirish, kasanachilik qo’l kelmoqda. Tovarlar sifati, aholiga xizmat ko’rsatish sohalarida 
amalga oshirilayotgan tadbir-choralar iste’molchilar himoyasini shakllantirib, aholi manfaatlarini 
ta’minlamoqda. Inflyasiyaning oldini olish, so’mning harid kuchini saqlash, biznes-tijorat ustidan 
davlatning maromiy nazoratini o’rnatish, marketing , savdo, reklama kabilarni tartiblashtirish I.h. 
ni rivojlantirmoqda. Ekologiya bilan bog’liq bir qancha katta himoyalash ishlari amalga oshirilib, 
suv, havo, yer va mahsulot tozaligiga erishilmoqda. 
O’qish, bilim olish, kasb tanlash O’zbekistonda amalga oshirilayotgan kadrlar 
tayyorlashning milliy dasturi asosida tubdan yangilanmoqda. Ta’limga ajratilgan mablag’lar 
keyingi 7 yil (1995-2002 yillar) ichida yiliga yalpi ichki mahsulotning 7,1-7,76% ini, ajratilgan 
mablag’ byudjet hara-jatlarining 21,77-24,12 %ini tashkil etdi. Bu dunyodagi eng yuqori 
ko’rsatkichlardan hisoblanadi. Tibbiyotda o’tkazilayotgan islohotlar natijasida aholiga sog’liqni 
sakdash sohasida ko’rsatiladigan xizmatlar samaradorligini ko’tarish choralari amalga oshirildi. 
Inflyasiyata qarshi choralar ham I.h. da muhim ahamiyatga ega. Keyingi yillarda uning o’rnini 
to’la qoplash mumkin bo’lmasa ham zarar kuchini pasaytirish maqsadida ish haqi, pensiyalar, 
stipendiyalar va ijtimoiy nafaqalar miqdori oshirilmoqda (1998 y.da - 50%, 2000 y.da - 60% va 
2002 y.da - 30%). 
Bozor munosabatlariga o’tish va ijtimoiy-iqtisodiy tizimni isloh qilish davrida aholini yalpi 
I.h. qilish tizimidan ishonchli ijtimoiy kafolatlar va aholini, ayniqsa, uning nochor guruxlarini aniq 
manzilli va maqsadli ijtimoiy qo’llab-quvvatlash tizimi barpo etildi. Bu tizimda mahalla markaziy 
o’rinda turadi. 1999 y.da ushbu tizim orqali kam ta’minlangan oilalar - jami 3 mln. kishi (mamlakat 
aholisining 12,2%) va bolali oilalar - 6,5 mln. dan optik, kishi (27%) moddiy yordam oldi. Bir oila 
uchun yordam puli bolalar nafaqasi bilan birga oyiga 3,4 eng kam ish haqini tashil qiladi. Bu 
sohada I.h., asosan, kam ta’minlangan oilalar uchun turli nafaqalar berish, aholining ba’zi 
guruhlari uchun imtiyozlar yaratish, yolg’iz qariya va nogironlarni davlat hisobidan boqish va b. 
asosida amalga oshiriladi. 
Respublika Prezidentining "Kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilishni 
kuchaytirishga oid chora-tadbirlar to’g’risida"gi farmoniga (1994 y. 23 avg.) ko’ra, voyaga 
yetmagan farzandlari bo’lgan ko’p bolali oilalar, kam pensiya olayotganlarning oilalari, 
nogironlarning oilalari, ishsizlar va boquvchisini yo’qotganlarning oilalari, yolg’iz pensionerlar va 

---

kam daromad olayotgan muhtoj oilalarga moddiy yordam berilmoqda. O’zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 1996 y. 10 dek.dagi farmoni bilan 16 yoshgacha farzandi bo’lgan kam ta’minlangan 
oilalar davlatning alohida otalig’iga olindi, 2002 y. 25 yanvardagi farmonga binoan ijtimoiy 
yordam ko’rsatiladigan farzandli oilalar do-irasi umumta’lim maktablarida, akademik litseylarda 
va kasbhunar kollejlarida o’qiyotgan 18 yoshgacha farzandi bo’lgan oilalar hisobiga kengaytirildi. 
Bulardan tashqari O’zbekistonda norasimiy ijtimoiy yordam turlari ham mavjud; ularga 
qarindoshlarning o’zaro yordami, milliy va diniy urf-odatlar asosida qilinadigan yordam, korxona 
va tashkilotlarning pensionerlarga, kam ta’minlangan ko’p bolali oilalarga, beva-bechoralarga 
yordam puli berishi kiradi. 
Respublikada ayollar, bolalar, keksalarga alohida g’amxo’rlik ko’rsatiladi. I.h. doirasida 
1998 y. "Oila yili", 1999 y. "Ayollar yili", 2000 y. "Sog’lom avlod yili", 2001 y. "Bolalar yili", 
2002 y. "Qariyalarni qadrlash yili" deb e’lon qilingani va ularga taallukli maxsus dasturlarni 
amalga oshirish mavjud I.h. muammolarini hal qilish va bunga jamoatchilikni jalb etishda yaxshi 
samaralar berdi. 1995 y.da byudjet harajatlarining 21,8%, 2000 y.da 29,6% ijtimoiy sohaga 
ajratildi. 1999 y.dan boshlab YAIM o’sishi aholi o’sishi sur’atidan ustun bo’lishiga erishildi. Bu 
turmush darajasi o’sishining va I.h. rivojining zaminidir. Umr uzunligi 70,3 yoshni (1999 y.) 
tashkil etdi. 
"O’zbekiston Respublikasi aholisini 2010 y.gacha bo’lgan davrga mo’ljallangan ijtimoiy 
himoya tizimining yagona konsepsiyasi" ishlab chiqilgan. Unda Respublikada mavjud bo’lgan I.h. 
va ijtimoiy yordam, pensiya ta’mino-ti, bolalarga nafaqa to’lash, yolg’iz kek-salarga xizmat 
ko’rsatish, nogironlarni protez-ortopediya buyumlari, harakatlanish vositalari bilan ta’minlash, 
shuningdek, tibbiy, mehnat va ijtimoiy jihatdan tiklash, tibbiy xizmat, ishsizlarni ishga 
joylashtirish va moddiy yordam berish, bir yo’la (nomuntazam) yordam tizimlari asoslarida 
amalga oshirilishi belgilangan.