Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 16. Aktı Kavkazskoy arxeoqrafiçeskoy komissiyi. Tiflis, 1885, 10-cu cild, səh.49. 17. Jan Reycnman. Stosunkı Literackie polsko-azerbeydzanskie w XIX wieku. http: www.polska.internet.az/index.php?moc=zasobyxid=28 . (Məqalə «Przeqlad Humanistyczny» jurnalından (№ 6 (39), 1963) götürülmüşdür). 18. İ.Qutqaşınlının mülkiyyət hüququnu təsdiq edən bəzi sənədlər. ARDTA, fond 69, siy.1, iş 71, vər. 16, 17, 18, 19; fond 44, siy.1, iş 590 a , vər.1. 19. Kratkaya Literaturnaya Ensiklopediya. III tom, Moskva, 1966. Çəkilməyən çən, dağılmayan duman İsmayıl bəy Qutqaşınlının həyat və yaradıcılığı barədə qələmə aldığımız eyni adlı (“525-ci qəzet”, 30 mart 2008) və «Bir səfərin ədəbi və əbədi sədası» («Ulduz» jurnalı, № 3, 2008) sərlövhəli yazılarda qutqaşınlışünaslığın qarşısında duran çox ciddi vəzifələrin bir qismini sadalamışdıq. Onların sırasında generalın fotosunun əldə edilməsinin vacibliyi də qeyd olunmuşdu. Məlum olduğu kimi, hələlik bu sahədəki təşəbbüslər təəssüf ki, uğurla nəticələnməmişdir. Bununla belə, biz də fotonun əldə olunması üçün səylər göstərdik. Generalın əksinin tapılmasının bəzi qaranlıq mətləblərə də aydınlıq gətirəcəyinə tam əminik. Ən azı İsmayıl bəyin zahiri, fiziki görkəmi, boyu ilə bağlı bir sıra tədqiqatçıların söylədiyi əsassız fikirlər dövriyyədən çıxarılacaq. O zaman gənc yaşlarında Peterburq kadet məktəbinə daxil olan, hərb sənətinin yüksək inkişaf etdiyi Rusiyada (o vaxtlar Rusiya imperiyasını «Avropa jandarmı» adlandırdılar) qısa müddət ərzində hərb elminin incəliklərinə yiyələnən, at belində Böyük Qafqazın qarlı, əlçatmaz, ünyetməz zirvələrini, gözqaraldan dərələrini, sərt, sıldırım qayalarını aşan, Polşanı qarış-qarış qət edən, döyüş zəfərlərinə görə orden-medallarla layiq görülən, az vaxtda general rütbəsinədək yüksələn İsmayıl bəy Qutqaşınlının əsl obrazını yaratmaq, xarakterizə etmək mümkün olacaqdır… Başqa bir tərəfdən isə, əgər İsmayıl bəyin qoşa, yaxud kollektiv arasında olan fotosu tapılarsa, bu zaman da bir çox suallara aydınlıq gətiriləcək. Əlbəttə, fotonun nə vaxt, harada, kimlərlə birgə və nə münasibətlə çəkildiyi məlum olduqdan sonra, ola bilsin ki, «Rəşid bəy və Səadət xanım»ı qələmə almaq ideyasının haradan gəldiyi, yaxud İ.Qutqaşınlının Moskvada yaşayıb yaşamadığı və s. kimi çoxsaylı sualların da cavabı tapılsın… Bir sıra tədqiqatçıların haqlı olaraq «müəmmalı», yaxud «dumanlı» adlandırdıqları İ.Qutqaşınlının tərcümeyi-halının ən böyük sirlərindən biri məhz generalın fotosunun tapılmamasıdır. XIX əsrin ortalarında Rusiyada çap mədəniyyətinin, kitab və mətbu orqanların geniş inkişaf etdiyi, hərbin, hərbçilərin rus cəmiyyətində çox böyük nüfuz qazandığı bir dövrdə rus generalının (!!) fotosunun yoxluğu, heç olmazsa kalendarlarda, ensiklopedik nəşrlərdə «ilişib- qalmaması», hətta kollektiv fotolardan birində olmaması mümkünsüzdür, möcüzədir, inanılası deyildir… 19 Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, biz də imkanlarımız daxilində İ.Qutqaşınlının fotosunu ayrı-ayrı adamlardan, arxiv və muzeylərdən soraqladıq. Yazıçı-generalın həyatı və irsinə dair bir sıra çox maraqlı materiallar əldə etsək də, təəssüf ki, hələlik onun fotosu ilə bağlı nəticə əldə olunmayıb. Polşanın Azərbaycan Respublikasındakı Səfirliyi ilə əlaqə saxlamaq və Varşavadakı arxivlərdən nə isə öyrənmək cəhdlərimiz nəticəsiz qaldı. İnternet axtarışlarımız da fayda vermədi. Moskvada, Peterburqda, Tiflisdə nəşr olunan bəzi kitab – təqvim və mətbu orqanlarda da həmin dövrdə və sonralar mövzu ilə az-çox əlaqədar ümidverici işarələrə belə rast gəlmədik. Xahişimlə Peterburq arxivlərində axtarış aparan yaxın qohumum Zakir Abdullayevi də «bizdə bu ad-familiyaya aid heç nə yoxdur» - deyə naümid etmişlər. Hələ bu harasıdır? Xahişimə böyük məmnuniyyətlə razılıq verən Milli Arxiv İdarəsinin rəisi Ataxan Paşayev Rusiya Federasiyası Mədəniyyət Nazirliyi Federal Arxiv Agentliyinin Rusiya Dövlət Hərbi-Tarix Arxivinə rəsmi məktubla müraciət etdi. Həmin arxivin sənədləri arasında İ.Qutqaşınlıya aid çox sayda sənədlərin olduğunu dəqiq bildiyim halda, yuxarıda adı çəkilən arxivin direktor müavini N.Y.Yeliseyeva Milli Arxiv İdarəsinin rəisi A.Paşayevin 14 yanvar 2009-cu il tarixli 1/15 nömrəli məktubuna bir cümlə ilə cavab verməklə kifayətlənməyi nədənsə, özünə rəva görmüşdür: «Bildiririk ki, arxiv sənədləri arasında İsmayıl bəy Qutqaşınlı ilə bağlı heç bir məlumat tapılmamışdır. 3 mart 2009-cu il». 2010-cu ilin avqust ayında Yesentukidə - sanatoriyada tanış olduğum Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin dosenti İvan İvanoviç Şevçukla ilk söhbətdən sonra onun yazıçı-generalın həyat və yaradıcılığına böyük maraq göstərdiyini hiss etdim. Sonda ona dedim: - Təəssüf ki, nə bütün həyatını həsr etdiyi Rusiyada, nə də doğma Vətəni Azərbaycanda onun irsi, həyatı kifayət qədər araşdırılmayıb. Bundan təsirlənən dosent çox təəssüf və təəccüblə başını buladı: - Eh, biz, biz… Tariximizin qədrini bilmirik ki, - dedi. İ.Şevçukun xoş məramına, mövzu ilə ürəkdən maraqlandığına əmin olduğumdan ona rus atalar sözünü xatırlatdım: - Luçşe pozdno, çem nikoqda. O, dərhal reaksiya verdi: - Mənim sahəm deyil, mən filosofam. Amma nə bacarıramsa, əsirgəmərəm. Nədən başlayaq? - Elə fotosundan! – dedim. - Bəyəm, o da problemdir, generalın fotosu yoxdur ki? – həmsöhbətimin alnını sual dolu qırışlar bürüdü. - Bəli, bəli, yoxdur, varsa da, tapılmır, - dedim. - Bax, mən onu tapmağa kömək edərəm, yəqin Moskva arxivlərinin birində generalın fotosu mütləq var, - deyə İ.İ.Şevçuk inamla bildirdi. Hər dəfə sanatoriyanın həyətində qarşılaşanda İ.İ.Şevçuk mehribanlıqla «Mən sizə kömək edəcəyəm» deyirdi. O, ev, mobil, iş telefonlarını mənə verdi. Düz 2 ay sonra onun dediyi vaxt – noyabrın 1-də Moskvaya zəng vurdum. İvan İvanoviç səsimi dərhal tanıdı. Sağ olsun. Hal-əhvaldan dərhal sonra İ.Qutqaşınlı haqqında sənədlərlə, xüsusilə fotosu ilə maraqlandığını, qısa bioqrafiyasından başqa hələ heç nə tapmadığını üzrxahlıqla söylədi. Beləliklə, növbəti cəhdlərimin Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|