A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər
Yüklə 3,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÖZÜL DAŞI, YAXUD TARİX - ALLAHIN SƏBRİDİR
8 Azərbaycan ziyalılarının etiraz iclasını Anar aparıb. Yanvarın 22-də Azərbaycan Ali Sovetinin bütün gecə davam edən sessiyasında çıxış edib, təkliflər verib, bəyanatlar imzalayıb. 1988-ci ildə Azərbaycanda milli-siyasi hərəkat başlayan çağda bu çağın milli-mənəvi, əxlaqi- intellektual təməlini yaradanlardan biri olmuş Anar bir neçə mitinqdə və 1990-cı il Yanvarın 20-də indiki Prezident sarayının qarşısındakı mitinqdə çıxışlar edib. 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilən Anara müstəqil Azərbaycanın ilk Milli Məclisini açmaq, ilk iclasını aparmaq şərəfi nəsib olub. Anar, yaradıcı şəxsiyyətin özəyini təşkil edən müqəddəs tənhalığını qoruya-qoruya ünsiyyətsevər əsilzadəliyi ilə fəal ictimaiyyətçi olaraq sanki yüz illər bundan öncə başladığı işi səbrlə, təmkinlə davam etdirir. Yaşadığı çağı ömrü, düşüncələri, əməlləri ilə daha mənalı, yaşamalı edən Anar "Mübarizə bu gün də var" məramı ilə, sanki hər işi yenicə başlayırmış kimi tükənməz enerjisi ilə yazıb yaratmaqdadır…
Milli klassik mədəniyyətimizin bütün şirəli köklərindən gələn irsi güc, qaynar enerji Anar yaradıcılığının ən dərin qatlarına sirayət edərək bu yaradıcılığın rüşeymlərini hərəkətə gətirir. Bu səbəbdən Anar klassik irsə münasibətində olduqca müasir, müasirliyə münasibətində olduqca örnəkçidir. ‘alqın mədəniyyət qalası yeganə qaladır ki, heç vaxt tikilib qurtarmır. Hər gələn nəsil onun təzə qatını hörür. Hər qat hörüldükcə, qalanın özülü - milli varlığın bünövrəsi bərkiyir... Həmişə belə olub və yəqin ki, bundan sonra da belə olacaq: dünya burulğanlarında zəiflər itəcək, cəsur xalqlarsa hər hansı bir bəladan sıyrılıb cıxacaq, nəsil-nəcabət artıracaqlar. Tarixin acı məntiqi belədir... Yəqin ki, "Dədə Qorqud" filminin son epizodlarını xatırlayırsınız: Alp Aruzun gözü qızmış tərəfdarları el atası Dədə Qorqudun da, onun qopuzunun da üstündən adlayıb qardaş qanı tökməyə çapırlar. Sözü eşidilməz olmuş Dədə Qorqud toz-torpağa döşəli, əlləri uzalı qalır... Yadlar yox, qan qardaşları öz kökünə balta downloaded from KitabYurdu.org 9 vurur... Bu, ötənlərimizdən görk olan simvolik bir səhnədir. Hərgah içəridən didilmələrimiz olmasaydı, indi bütövlükdə Azərbaycan yer üzünün ən abad məmləkətlərindən, eşidilən böyük səlahiyyətli dövlətlərindən biri olardı... Anar "Dədə Qorqud" filmindən təxminən on il sonra yenidən bu mövzuya qayıtdı və "Öz eli olan xalq idim, elim indi hanı? Öz xaqanı olan xalq idim, xaqanım indi hanı?" epiqrafı ilə (Költiqin abidəsindən) başlanan "Dədə Qorqud dünyası" adlı tarixi-etnoqrafik essesini yazdı. Su kimi içilən bu əsər bütün gözügötürməyənlərimizə ən tutarlı cavab olmaqla yanaşı, eyni zamanda, xalq qüdrətinə, onun baş ucalığına inam doğuran bir əsərdir. "Kitabi Dədə Qorqud"un yaranış və yazıyaalınma tarixinin dürüstləşdirilməsində və onun neçə illərdən sonra 1300 illik yubileyinin dünya miqyasında keçirilməsində həlledici xidməti olan Anar yazır: "Kitabi Dədə Qorqud" tariximizin təməl məsələsi - Azərbaycan xalqının mənşəyi və məskəni məsələsiylə birbaşa bağlıdır, daha doğrusu, bu məsələlərin tam dəqiqliklə açılması üçün ən etibarlı mənbə və məxəzdir". Anar ölməz milli eposumuzu məhz belə güvəncli örnəktək araşdıraraq onun çağdaşlıq gərəyini də üzə çıxara bilir. Bu essedə saysız-hesabsız təkzibedilməz tutarqa var. Ancaq mən onun birini misilsiz hesab edirəm: Azərbaycan xalqının ilk mənəvi dayaqlarının, ədəbi dilimizin özülləşmə çağının əsas əlamətlərini hifz edən bu eposun ən arxaik dil qatı altında heç bir başqa xalqın qədim dil izi yoxdur. Ən ilk qatdan belə bu dil öz bünövrəsi üzərində boy atıb, bu dil dünyanın təməl etnoslarından olan Türk Oğuzların dilidir ki, o da mahiyyətcə heç bir qəti dəyişikliyə uğramadan indi də yaşayır, - həmin ulu dilin yaşadanı da bizik. Bu elə etibarlı söykəncdir ki, artıq onu heç kim, hətta ən qatı təəssübkeşlər belə dana bilməz: "Kitabi Dədə Qorqud" əcdadımız, ulu babalarımız tərəfindən Azərbaycan torpağında, Qafqaz şəraitində yaradılmış, dilimizin ən qədim, möhtəşəm abidəsi, xalqımızın tarixdə zəngin, parlaq və əski sorağıdır. Dastan neçə əsrlər, bəlkə də minilliklər ərzində biçimlənmiş, bitkinləşmiş, müxtəlif dövrlərin nişanələriylə bəzədilmiş, amma ilk mahiyyətini - ruhunu, dilini, məzmununu və formasını, o cümlədən, şerlərinin formasını saxlamışdır". Anar, bəşəriyyətin tarix boyunca yaradılmış say-seçmə incilərilə yanaşı araşdırdığı "Dədə Qorqud" eposunun ilk laylarını yüksək downloaded from KitabYurdu.org 10 sənətkarlıq və elmi intuisiya ilə aça-aça belə bir təbii qənaətə gəlir ki, böyük bədii-estetik dəyərə malik olan bu abidə Azərbaycan təfəkkürünün məhək daşıdır və mədəniyyətimizin inkişafının hər yeni mərhələsində ona təzədən dönmək zərurəti yetişəcək. Abidə hər zaman tarixi bir iftixar duyğusu doğuracaq. Ancaq... təkcə fəxr etmək azdır, başlıcası - ona layiq olmaq gərəkdir. "Azərbaycançılıq haqqında düşüncələr"ində (Bakıda Amerika Universitetində oxunmuş məruzə) Anar bir mütəfəkkir sənətkar olaraq Azərbaycanın tarixi taleyinə və Yeni Çağ Azərbaycançılığının fəlsəfi-ideoloji mahiyyətinə konseptual baxışlarını irəli sürmüşdür. Çağdaşlaşan tarixin, tarixləşən çağdaşlığın yazarı Anar müəyyən mənada "Tarixi-Allahın səbri" sayır bu əsərində. O, tarixə ənənəvi- standart baxışlardan yan keçərək, dövrlər kataloqu,zaman ardıcıllığı məntiqinə sığmayan olumlar düzümündə substansial gerçəkliyin mahiyyətini arayır, göstərir ki, tarix - yuvarlaq rəqəmlərlə tamamlanmır, epoxal hadisələrin bir-birinə təkanvericiliyi, şəbəkələnməsi, harmoniya qatlarını yaratması onun məntiqini şərtləndirir. Vaxtilə Hegel də "Tarix fəlsəfəsi" əsərində tarixin öz məntiqini yaratmasındakı təşnə cəhdində "ümumdünya ruhunun iradəsini", "substansial pafosu" önə çəkmiş, tarixin ən böyük mənasını mənəviyyat dəyərlərinin üzə çıxarılmasında, ruhi harmoniyaya çatılmasında görmüşdü. Anar da iyirminci və iyirmibirinci yüzillikləri, ikinci və üçüncü minillikləri ayırıb qovuşduran eyni rəqəmlərin səf-səf düzülüşü ilə deyil, bəşəriyyətin, eyni zamanda Azərbaycan xalqının tarixi yaddaş və həyatının doğurduğu epoxal dönüşlərlə tarix yarandığı qənaətinə gəlir. Bu mənada tarix - milli varlığın, milli ruhun zaman-zaman, fəsil-fəsil çiçəkləməsidir. Dünən bugünə çatmırsa, demək, bu gün də sabaha çatmayacaq. Dünənin bu günə, bugünün sabaha yetməsi, qovuşması ilə zaman bütövlənir, tarix pillələnir. Bu pillələrlə düşmək də, qalxmaq asandır. Ən məğrur yeriş - tarix pillələrindəki gedişdir. Tarix - pillələşməyəndə, cəngəlliyə, yaxud da səhraya çevrilir. "Zamanların rabitəsi qırılır" (Şekspir). Bu mənada Anarın "ənənə" yerinə "gələnək" işlətməsi, mədəniyyətin davamlı milli ruh sütununa gələnək prinsipləri ilə yanaşması tamamilə qanunauyğundur. 1988-ci ildə professor Yaşar Qarayev yazırdı: "Anarın zaman və rabitə konsepsiyasında keçmiş - yenidən qayıtmağa tələsdiyimiz ünvan və mənzil deyil, gələcəyə boylandığımız zirvə və dayaqdır, downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|