A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

terindən  sintez  edilir.  Testosteronun  90%-den  çoxu  qanda  tes- 
tosteronbirİəşdirici  qlobulin  adlanan  zülalla  (TBQ)  birlşmiş 
vəziyyətdə olur.  Lakin toxumaİara testosteronun yalnız sərbəst 
vəziyyətdə  olan  hissəsi  hormonal  tə'sir göstərə  bilir.  Testoste- 
ron  cinsiyyət  sisteminin  fiınksiyasma  tə'sir  göstərm əklə  bəra- 
bər,  həm   də  anabolik  tə'sir  xassəsinə  malik  olub,  zülal  biosin- 
tezini  sür'ətləndirir,  azot,  kalium,  fosfor,  kalsium  və  kreatinin 
ifrazmı azaldır, m üsbət azot balansı yaradır.
Normal göstəridləri:
Kişilərdə: 437-707 nq/dl 
Qadınlarda:  27-47 nq/dl 
Artmasına səbəb olan hallar:
Gənc oğlanlarda böyrəküstü vəzinin hiperplaziyası
Böyrəküstü vəzilərin qabıq maddəsinin şişləri
İdiopatik hirsutizm (üzdə və bədendə həddən artıq tüklər olması)
Yumurtaİıq şişləri
Hilus hüceyrələrinin şişləri
Testikulyar feminizasiya
Şteyn-Levental sindromu
Renoblastoma
Harailəlik dövründə meydana gələn trofoblastik xəstəliklər 
Ekstraqonadal  şişlər
Cinsi yetişkənliyin vaxtından ə w ə l başa çatması  (idiopatik) 
Azalm asm a səbəb olan hallar:
Xronik böyrək çatışmazlığı 
Qaraciyər çatışmazlığı 
Birincili və  ikincili hipoqonadizm 
Daun sindromu 
Kleynfelter sindromu 
Kriptorxizm
5.13. İNSULİN
insulin  -   mə'dəaltı  vəzinin  Langerhans  adacıqlarında  olan 
P-hüceyrəlerin  hazırladığı  hormondur;  molekul  strukturuna  51 
aminturşu  qalığı  daxildir.  Bu  aminturşular  bir-birilə  2  ədəd  di-

---

sulfıd  кофйсйуй  vasitəsilə  birləşmiş,  21  ve  30  aminturşu  qa- 
lığından ibaret olan 
2
 polipeptid zənciri  şəklindedir.
İnsulinm  qan  dövranında  yarımparçalannıa  dövrü  5  dəqiqə- 
dir.  Bu horm on orqanizmdə karbohidrat, zülal ve  lipid mübadi- 
ləsinə m üxtəlif fermentlərin aktivliyini  deyişm ək yolu  ilə çox- 
cəhətli te'sir  göstərir.  Ümumiyyətlə,  insulinin  tə'sirini  3  qrupa 
bölmək oiar:
1.  Sür'ətli  t ə ’sir  (saniyələr  ərzində)  -   qlükozanın,  amintur- 
şulann  və  kalium  ionlarmın  insulinə  həssas  olan  hüceyrələrə 
daxil olmasmı sür’ətləndirir.
2.  Orta  sür'ətli  tə'sir  (dəqiqelər  ərzində):  zülal  sintezi  sti- 
mulyasiya edüir;  zülallann katabolizmi azalır;  qlikogenin  sinte­
zi sür'ətlənir və qİikoliz fermentiərinin fəallığı artır; fosforilaza 
və qlikoneogenez fermentlərinin feallığı azahr.
3.  Uzun m üddətii te'sir:  lipogenez proseslərinin fermentləri- 
nin  sintezi  artır  (bunlann  mRNT-lərinin  m iqdannm   artması 
nəticəsində).
N o rm al göstəricUəri;
К о ф э  uşaqlarda:  3-20 q/ml 
Böyüklərdə: 6-24 q/ml 
60 yaşdan yuxan olanlarda:  6-35 q/ml 
Artmasma səbəb olan  hailar:
Qaraciyər xəstəlikləri 
Cuşing sindromu 
Akromeqaliya
Fraktoza və qalaktozaya qarşı dözülməzlik 
Piylənm ə
Şəkərsiz diabetin II tipi 
insulinoma
Qlükaqon,  fruktoza, böyüme hormonlan,  saxaroza,qIükoza, 
kortizon alan şəxslər
Azalmasma səbəb olan haUar:
Şəkərli diabetin I tipi 
Hipopituitarizm 
Spirtli içkilər
Bə'zi  dərm an  preparatlan  (fiırosemid,  tiazid,  metmorfin, 
fenformin)

---

6. FERMENTLƏR (ENZİMLƏR)
6.1. ALDOLAZA
Aldolaza  -   qlikoliz  prosesinin  əsas  fermentlerinden  biridir. 
Bu  ferment qaraciyərdə,  sinir hüceyrələrində,  əzələlərdə  və b. 
orqanlann hüceyrələrm də  sintez ediUr.  M iokard və  skelet əze- 
lələrində  aldolazanın  səviyyəsi  daha 
3
^ k sə k   olur.  Aldolazanı 
analiz etmek üçün qan götürüldükdə hemolizin olmadığına diq- 
qət yetirilməlidir. Çünki, bu zaman alınan nəticə həqiqətəuyğun
olmur.
Normal göstəriciləri:
Kişilərdə:  3,1-7,5 V/L 
Qadmlarda: 2,7-5,3 V/L 
A rtm asın a səb əb  olan hallar:
K əskin hepatit
Qaraciyərin bedxassəli şişleri 
Qaraciyər sirrozu 
Mexaniki sanlıq 
Qlikogenozlar
Toksik preparatlann qaraciyere tə'siri
Yanıqlar
Melanoz
Ə zələ travm alan və distrofiyalar 
Paroksizmal mioqlobinuriya 
M iozit və dermatomiozitlər 
Kəskin miokard  infarktı 
Həzm  sisteminin karsinomalan 
Kəskin pankreatit 
Qanqrenalar
Şizofreniyamn kəskin forması 
İnfeksion mononukleoz 
Leykozlar
Meqaloblastik anemiyalar
Hemolitik anemiyalar
A ğciyər karsinoması
M ərkəzi sinir sisteminin karsinoması

---

Döş vəzisinin karsinomasi 
Urogenital sistemin karsinoması 
Trixinellyoz 
T etanus
Prostat vəzisinin bədxassəli  şişlerinin m etastazlan 
Ə zələ atrofıyası (inkişaf etmiş və ya son m ərhələsi)
6.2. QƏLƏVİ FOSFATAZA
Q ələvi  fosfataza  be'zi  kimyəvi  birləşm əiərin  (m esələn,  p- 
nitrofenilfosfat)  hidroliz  reaksiyasım kataliz  edərək,  fosfat tur- 
şusunun və  spirt  monoefırlərinin  əm əİə  gəlm əsinə  səbəb  olan 
spesifik tə'sirİi fermentdir.  Bu  fermentə  qaraciyərde,  sümük to- 
xumasında,  bağırsaqlarda və  böyrəklərdə nisbətən çox rast gə- 
linir.  Lakin qələvi fosfataza ən çox osteobiastiarda sintez edilir 
və  buna  görə  uşaqlarda  sümüklərin böyümə  sür’əti  qələvi  fos- 
fatazanm  qandakı  qatılığına  tə'sir  göstərir.  Sümüklərin  və  öd 
yoliannın  xəstəlik  və  zədələnm ələri  qanda  qələvi  fosfataza 
fəallığımn artımı ilə m üşayiət edilir.
Normal göstəriciləri:
Kişilərdə:  39-127 V/L 
Qadmlarda:  29-111  V/L 
(M etoda görə dəyişir)
Artm ası ilə m üşayiət edilən hallar:
K öф вlərdə sümüklərin normal inkişafı 
M üxtəlif formalı  sümük xəstəlikləri 
Sümük sınıqlannın sağalma dövrü 
Osteogen sarkoma
Sümük karsinom alannın m etastazlan 
Hockin xəsteiiyi (Limfoma)
Pecet xəstəliyi (Osteitis deformans)
Sarkoidoz
Amiloidoz
Birincili və ikincili hiperparatiroidizm 
Qaraciyərin m üxtəlif xəstəlikləri və xüsusen sirrozu 
Birincili karsinomalar və karsinomalann metastatik formalan 
Virus m ənşəli hepatitlər, xüsusən sitomeqalovirus infeksiyası

---