9-mavzu. Yer: joylashishi va undan ko’p maqsadli foydalanish

14-jadval Atrof tabiiy muhit degradatsiyasining gradatsiyasi⁷

№	Atrof-muhit holatining buzilganligi	Atrof tabiiy muhit ekologik sifatining buzilish darajasi
1.	Juda kam: atrof-muhit buzilmagan	Shartli nol
2.	Past: tabiiy-muhit buzilgan, lekin ma’lum bosim sharoitida o’zini o’zi qayta tiklashi mumkin	Past
3.	O’rtacha: tabiiy muhit buzilgan, uning o’zini o’zi qayta tiklash xususiyati ma’lum bosim kuchi pasayganda bo’ladi	O’rtacha
4.	Yuqori: tabiiy muhit kuchli buzilgan, o’zini o’zi qayta tiklay olmaydi	Yuqori
5.	Juda yuqori: tabiiy muhit qaytarilmas darajada buzilgan, qayta tiklanishi mumkin emas	O’ta yuqori

Tuproqning unumdorligiga salbiy ta’sir etuvchi asosiy jarayonlardan biri suv va irrigatsiya eroziyasidir. Irrigatsiya eroziyasiga, asosan, sug’orma tipik va to’q tusli bo’ztuproqli yerlar moyil bo’ladi. Bu maydonlarning yarmiga yaqini bo’laklangan relyefli joylar va ularda irrigatsiya eroziyasi rivojlanish ehtimoli cho’l hududlaridagiga nisbatan ko’proqdir. Tuproqlarning yuvilishi qiyaligi 1-2⁰ ga yetganda boshlanib, qiyalik oshgan sari eroziya jarayoni jadallashadi.
Eng xavotirlisi shundaki, irrigatsiya eroziyasi natijasida tuproqlardan gumus va oziqlantiruvchi moddalar yo’qoladi. Buning oqibatida qishloq xo’jaligi yer aylanmasidan qimmatbaho sug’oriladigan yerlar chiqmoqda. Bundan tashqari tuproqlarga solinadigan o’g’it va zaharli kimyoviy moddalarning uchdan bir qismi tuproqdan yuvilib, suv havzalarida yig’iladi va atrof-muhitga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Tuproq degradatsiyasini
tezlashtiruvchi omillarga quyidagilarni keltirish mumkin
(14-rasm):