5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu-
Meryem GÜNAY- Mehmet GÜNAY
Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Temmuz 2010, Yıl:1, Sayı:2
331
şekilde ibraz tarihinde, tüzel kişi ile ilişkisi kesilmiş olan yetkili tüzel kişi
temsilcisi veya vekili hakkında cezaî sorumluluk doğmamakla birlikte bu
kişiler hakkında sadece koruma ya da güvenlik tedbiri olarak “çek düzen-
leme ve çek hesabı açma yasağı” verilebilecektir
14
.
V. SUÇUN MADDĠ UNSURU
3167 sayılı Kanunun 16/1. maddesine göre, karşılıksız çek keşide etmek
suçu, çekin kanunî ibraz süresi içinde veya üzerinde yazılı keşide tarihin-
den önce muhatap bankanın her hangi bir şubesine ibrazında çekin ta-
mamen veya kısmen karşılığının bulunmaması halinde gerçekleşiyordu.
5941 sayılı Kanuna göre ise, bu suçun gerçekleşmesi kısmen veya tama-
men karşılığı bulunmayan bir çekin, üzerinde yazılı düzenleme tarihi
itibarıyla kanuni ibraz süresi içinde
15
bankaya ibrazına bağlıdır (ÇK,
m.5/1). Söz konusu suçun oluşabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme
tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve “karşı-
lıksızdır” işlemine tabi tutulması şarttır. Bu nedenle, 3167 sayılı Kanun-
dan farklı olarak
16
, ileri tarihli (post date) çek, üzerinde yazılı düzenleme
14
Aynı yöndeki görüş bkz. ERALP, Tayyar Cem, 5941 Sayılı Yasa Karşılıksız İşle-
mine Sebebiyet vermek ve Karşılıksız Çek Düzenlemek, www.adalet.org/ forum/
ozelgoster.php?konu=5941%20say%FDl%FD%20%E7ek%20kanunu%20%5Btart%
FD%FEma%20alan%FD%5D&fid=230323&oturumno=&id=&alan= (26.02.2010)
15
İbraz süresinin nasıl hesaplanacağı TTK’nın 708. maddesinde düzenlenmiştir. Bu
madde hükmüne göre, bir çek keşide edildiği yerde ödenecekse keşide günü olarak
gösterilen tarihten itibaren on gün; keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse
keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren bir ay içinde muhataba ibraz edilmeli-
dir. Ödeneceği memleketten başka bir memlekette keşide edilen çek keşide yeri ile
ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ib-
raz edilmelidir
16
3167 sayılı Kanuna göre, Kanunda belirlenen sürede şikâyet hakkının kullanılması
kaydıyla çekin, üzerinde yazılı keşide tarihinden önce bankaya ibrazı halinde karşı-
lıksız çek keşide etme suçu oluşmaktaydı. Ancak, 3167 sayılı Kanuna 28.02.2009 ta-
rihinde 5838 sayılı Kanun ile eklenen Geçici 2. madde doğrultusunda, 31.12.2009 ta-
rihine kadar, üzerinde yazılı keşide tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap
bankaya ibrazı geçersiz hale getirildi. “3167 sayılı Kanuna eklenen geçici 2. madde
hükmü, sadece 28.02.2009 – 31.12.2009 tarihleri arasında uygulanacağından; ileri ta-
rihli düzenlenip de belirtilen tarihler arasında vadesinden önce bankaya ibraz edilen
ve ibraz tarihi itibariyle karşılığı bulunmayan çekler yönünden, karşılıksız çek keşide
etmek suçu oluşmayacak, ancak, keşide tarihinden itibaren işleyecek yasal ibraz sü-
resi içerisinde ibraz edilip, karşılığının bulunmaması durumunda suçun oluşumu söz
konusu olacaktır. 28.02.2009 tarihinden önce, üzerinde yazılı keşide tarihi gelmeden
ibraz edilen ileri tarihli çekler hakkında ise, çekin bankaya ibrazı olanaklı olup, karşı-
lıksız işlemi yapılması gerektiğinden; bu tarihten önce işlenen suçlara ilişkin kesin-
5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu-
Meryem GÜNAY- Mehmet GÜNAY
Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Temmuz 2010, Yıl:1, Sayı:2
332
tarihinden önce karşılığı tahsil edilmek amacıyla bankaya ibraz edildi-
ğinde
17
, bu çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılamayacak ve
5941 sayılı Kanunda tanımlanan karşılıksız çek düzenleme suçu oluşma-
yacaktır
18
.
Çekin, karşılığı tahsil amacıyla, üzerinde yazan keşide tarihine göre ka-
nuni ibraz süresi içerisinde, hesabın bulunduğu muhatap bankanın her-
hangi bir şubesine ibraz edilmesi halinde, çek hesabında yeterli karşılık
bulunmuyorsa, hamilin talebi üzerine, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır”
işlemi yapılır. “Karşılıksızdır" işlemi, ancak muhatap bankanın hamile
kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında kalan çek bedelinin
karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılabilir. “Karşılıksızdır” işlemi
yapılırken çekin arkasına ibraz tarihi, hesap durumu, bankanın yükümlü-
lüğü çerçevesinde ödediği miktar, ibraz eden kişinin ya da tüzel kişi tem-
silcisinin adı ve soyadı yazılarak hamille birlikte banka görevlisi tarafın-
dan çekin arkası imzalanır. Hamilin imzadan imtinası halinde çekle ilgili
olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmaz (ÇK, m.3/2–4).
leşmiş mahkûmiyetler ile sürmekte olan davalar yönünden, söz konusu maddenin sa-
nık lehine düzenleme kabul edilemeyeceği, karşılıksız çek keşide etmek suçunun olu-
şacağı…..” Yargıtay 10.CD., 17.09.2009 Tarih, 2009/12591.E. 2009/14476K. (Ka-
zancı Hukuk Otomasyonu)
17
5941 sayılı Kanunun 3/8. maddesine göre, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme
tarihinden önce ibraz edilmesi ve karşılığının Türk Ticaret Kanununun 707. maddesi
uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle ilgili olarak hu-
kukî takip yapılamaz. İleri düzenleme tarihli çekle ilgili olarak hukukî takip yapıla-
bilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde
bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksızdır işlemine tabi tutulması gerekmektedir.
18
5941 sayılı Kanunun 5/1. maddesinde suçun oluşumu, çekin üzerinde yazan keşide
tarihinden sonra ibraz edilme şartına bağlanmış olmasına rağmen Kanunun Geçici
1/5. maddesinde süre sınırlaması getirilmek suretiyle, 31.12.2011 tarihine kadar üze-
rinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı-
nın geçersiz olacağı belirtilmiştir. Belirtilen tarihten sonra süre uzatımına ilişkin her-
hangi bir düzenleme yapılmaz ise, 31.12.2011 tarihi itibariyle Geçici 1/5 madde yü-
rürlükten kalkacaktır. Ancak, Kanunun 5/1. maddesinde ileri tarihli çekin, keşide ta-
rihinden önce ibrazı halinde suç oluşmayacağı açıkça belirtildiğinden, bu konuda ay-
rıca bir geçici madde düzenlemesi yapılması gereksiz olduğunu söyleyebiliriz. Ben-
zer görüşler için bkz. YEġĠLOVA ARAS/YEġĠLOVA, Ecehan, Bilgehan, Çek Hu-
kukuyla İlgili İki Yeni Düzenleme, 5838 sayılı kanunun 18 ve 32/XIX. Maddelerinin
Getirdikleri, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Mayıs-Haziran 2009, S.82, s.103-106;
ERALP, Tayyar Cem, 5941 sayılı Yasa Karşılıksız İşlemine Sebebiyet vermek ve
Karşılıksız Çek Düzenlemek, www.adalet.org/forum/ (26.02.2010)