3 i-bob. Maktabgacha yoshdagi bolalarda aqliy tarbiya haqida tushuncha

2.2. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida aqliy tarbiyani tashkil etilishi
Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash bolani faol fikrlash faoliyatini rivojlantirishga kattalarning ma’lum maqsad bilan ta'sir etishidir. U bolalarga tevarak-atrofdagi olam haqida bilimlar berishni, ularni sistemalashtirishni, bolalarda bilishga qiziqish uyg'otishni, aqliy malaka ko'nikmalarini tarkib toptirishni, bilish qobiliyatlarini rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
Bolalarni 6-7 yoshdan boshlab maktabda o'qishga o'tishi munosabati bilan ularning maktab ta'limiga tayyorlash uchun aqliy rivojlanish yetarli darajada bo'lishini ta'minlash tarbiyachilarning javobgarligini yanada oshiradi.
Zamonaviy ta'lim tizimi uchun aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish muammosi juda muhimdir. Olimlarning taxmin qilishicha, uchinchi ming yillikda axborot inqilobi boshlanadi, o'shanda bilimdon va bilimli insonlar haqiqiy milliy boylik sifatida qadrlanadi. O'sib borayotgan bilim hajmini malakali ravishda boshqarish zarurati yosh avlodning aqliy rivojlanishiga 30-40 yil avvalgiga nisbatan har xil talablarni qo'yadi. Faol aqliy faoliyat qobiliyatini shakllantirish vazifasi birinchi o'ringa chiqadi.
Ayni paytda dunyoning ko'plab mamlakatlarida maktabgacha ta'lim muassasalaridan tortib to oliy o'quv yurtlariga qadar ta'lim tizimining barcha darajalarida, bir tomondan, ma'lumot tarkibining o'sishi, boshqa tomondan, o'quvchilarning umumiy bilim sifatining pasayishi, aqliy rivojlanishi kuzatilmoqda.
Mahalliy va xorijiy olimlarning asarlarida maktabgacha yoshdagi bolalik aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun maqbul davr sifatida belgilangan. Bu maktabgacha ta'limning dastlabki tizimlarini yaratgan o'qituvchilar - F. Frebel, M. Montessori fikri edi. Ammo A.P.Usova, A.V.Zaporojets, L.A.Venger, N.N.Poddyakovlarning tadqiqotlarida maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanish imkoniyatlari ilgari o'ylanganidan ancha yuqori ekanligi aniqlandi. Bola nafaqat F. Frobl, M. Montessori tizimlarida ko'zda tutilgan narsalar va hodisalarning tashqi, vizual xususiyatlarini o'rganishi, balki ko'plab tabiat hodisalari, ijtimoiy hayot asosida yotadigan umumiy bog'lanishlar haqidagi g'oyalarni o'zlashtirishi, tahlil qilish va echish usullarini o'zlashtirishi mumkin. turli xil vazifalar.
Genetika va psixologlarning fikriga ko'ra, aqliy qobiliyatlarning zaruriy shartlari bolaning tabiatiga xos bo'lgan moyillikdir 50-80%.
Bundan tashqari, bolaning tug'ilishidan boshlab aqliy xususiyatlari asosan ijodiy xarakterga ega ekanligi ta'kidlangan, ammo har kim ham to'g'ri rivojlana olmaydi. Ma'lum bo'lishicha, bu bolaning aqliy qobiliyatlari umuman rivojlanib boradimi, bundan ham ko'proq - ular qanday yo'nalish olishlari o'qituvchiga bog'liq. Tarbiyaning shartlari, ota-onalar, o'qituvchilarning bolaning o'ziga va uning faoliyatiga munosabati - bu tabiat tomonidan belgilab qo'yilgan moyilliklarning qanchalik amalga oshirilishini aniqlaydigan omillar.
Aqliy qobiliyat va ularning rivojlanishi ijtimoiy va biologik omillarning majmuiga bog'liq bo'lib, ular orasida aqliy ta'lim va tarbiya yo'naltiruvchi, boyituvchi, tizimlashtiruvchi rol o'ynaydi.
Umuman olganda, aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish muammosi nihoyatda murakkab va ko'p qirrali. Va hozirgi paytda bu juda dolzarbdir, chunki bu ko'pincha bolalarning fikrlash cheklanishining namoyon bo'lishi, tayyor sxemalar bilan o'ylash, bu sxemalarni kattalardan olish istagi.
"Maktabgacha ta'lim kontseptsiyasi" da, shuningdek, ta'lim jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirish muammosiga katta e'tibor berilgan. O'rganish deganda bilim, ko'nikma va malakalarni uzatish tushuniladi.
Voyaga etganlar bolaga insoniyat tomonidan ishlab chiqilgan va madaniyatga yozilgan dunyoni bilish, uni o'zgartirish va uni boshdan kechirish vositalari va usullarini taklif qilishadi. Ularni o'zlashtirish insonning o'ziga xos qobiliyatlarini rivojlanishiga olib keladi.
Zamonaviy o'zgaruvchan dasturlarda: V. I. Loginova, T. I. Babaeva, N. A. Notkina va boshqa mualliflarning "Bolalik"; L. A. Venger tomonidan tahrirlangan "Rivojlanish" va "Iqtidorli bola" kitoblarida maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirish muammosi bo'yicha vazifalar ko'rsatilgan. Ushbu dasturlarning mualliflari, bolalarning fikrlarini ochish kerak - uni moslashuvchan va harakatchan qilib, tekshirilayotgan ob'ekt xususiyatlariga rioya qilishga qodir deb hisoblashmoqda.
Aynan shu muammoni chuqurroq o'rganish va tadqiq qilish uchun tanladik, maqsad aniqlandi: Nikitinlarning rivojlanish o'yinlari jarayonida keksa maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirish samaradorligi shartlarini ochib berish. Tadqiqot uchun tadqiqot ob'ekti va predmeti tanlangan. Tadqiqot ob'ekti - maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirish jarayoni; tadqiqot mavzusi - Nikitinlar o'yinlari asosida maktabgacha yoshdagi bolalarda rivojlanish ta'lim jarayonida aqliy qobiliyatlarni shakllantirish jarayoni.
1. Muammo bo'yicha nazariy va uslubiy adabiyotlarni o'rganing.
2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarini rivojlanish darajasini diagnostika qilish.
3. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ta'limni rivojlantirish maqsadida maktabgacha yoshdagi bolalarda qo'llaniladigan usul va usullarni aniqlash.
4. Nikitin o'yinlari asosida ta'limni rivojlantirish jarayonida aqliy qobiliyatlarni shakllantirish bo'yicha eksperimental ishlarni olib borish.
Tadqiqot uchun quyidagi tadqiqot usullari ishlatilgan:
1. Adabiyotni nazariy tahlil qilish;
2. Diagnostika texnikasi: "Nuqtalarni joylash", "10 ta rasm" va "Eng noo'rin";
3. Kuzatish;
4. Suhbatlar;
5. Laboratoriya tajribasi.
Gipoteza: maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarini shakllantirish eng muvaffaqiyatli bo'ladi, agar: o'qituvchilar o'z faoliyatida tashxis qo'yish jarayonida aniqlangan maktabgacha yoshdagi bolalarda qobiliyatlarning rivojlanish darajasi haqidagi bilimlarga tayanadilar; ta'limni rivojlantirish maqsadida turli usul va uslublarni taqdim etish; o'rganishda har bir bolaning imkoniyatlarini hisobga olish zarur.