3- MA’RUZA
FONETIKA VA FONOLOGIYA;
REJA:
1. Fonetika haqida ma'lumot.
2. Nutq a’zolari, nutq apparati.
3. Artikulyatsiya haqida ma'lumot.
4. Tilning fonetik vositalari.
5. Nutq tovushlarining tasnifi
6. Unli tovushlar va ularning tasnifi haqida ma'lumot.
7. Ayrimunlitovushlar tavsifi haqidama'lumot
Fonetika
trilshunoslikning bir bo‘limi bo‘lib, unda nutq tovushlari, ularning hosil bo‘lishi,
turlari, o‘zgarishi, so‘z ma’nolarini farqlashdagi roli,
shuningdek, urg‘u, intonatsiya(ohang)
nutqning fonetik bo‘linishi kabi masalalar o‘rganiladi.
Fonetika ham o‘rganish obyektining hajmiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi:
1. Umumiy fonetikada
dunyodagi barcha tillarning tovush tomoniva u bilan bog`liq
hodisalarni o`rganadi. Bularga barcha tillarda unli va undosh
tovushlarning mavjudligi,
nutqapparati, tovusho`zgarishlarikabilarkiradi.
2. Xususiy fonetikada
muayyan bir tilning fonetik xususiyatlari o`rganiladi. Masalan,
o`zbek
tili fonetikasi, Turkman tili fonetikasi, ingliz tili fonetikasi kabi.
Fonetikaning bu turi
tilning fonetik tomonini qay tarzda o`rgashiga qarab ikki turga bo`linadi:
1) tavsifiy fonetikada
muayyan tilning fonetik tizimi tarixiy jarayon va dalillarga bog`lanmagan holda o`rganiladi.
2) tarixiy fonetikada
ma’lum bir tilning fonetik tizimi til tarixi bilan bog`liq tarzda o`rganiladi.
3. Qiyosiy fonetikada
bir-biriga yaqin tillarning fonetik xususiyatlari qiyoslab o`rganiladi.
Masalan, o`zbek va rus tillarini qiyoslab o`rganish maktablarda shu tillarni o`qitishning metodik
muammolarini hal qilishda yordam beradi.
4. Eksperimental fonetikada
fonetik biliklar va hodisalar maxsus asboblar yordamida
tekshiriladi. Bunda olingan natijalar nazariy xulosalarning ishonchliligi ta’minlanadi.
