Azərbaycan Xəzər
Dəniz Gəmiçiliyinə
məxsus “İslam Səfər-
li” tankerinin “Zığ”
Gəmi Təmiri və Tikin-
tisi Zavodunda əsaslı
təmiri yekunlaşmaq
üzrədir.
Təmir
prosesində
tankerin baş mühərrik-
ləri, nasoslar, elektrik
mühərrikləri və digər
mexanizmlər əsaslı tə-
mir olunub. Köməkçi
mühərriklər yenisi ilə
əvəzlənib. Gəmidə elek-
trik avadanlıqlar sazlanıb.
Eyni zamanda tanker-
də ümumi təmizləmə,
gövdə hissəsində defek-
tasiya, yük anbarlarında
və ballast çənlərində
qüsur aktlarına əsasən
gövdə-qaynaq işləri gö-
rülüb. Üzən vasitənin
sualtı və suüstü hissələri,
göyərtəsi rənglənib.
Aparılan işlərin yox-
lanılması üçün tanker zavod
ərazisində dəniz sınağından da
keçib. Aşkarlanan çatışmazlıq-
lar aradan qaldırıldıqdan sonra
gəmi istismara veriləcək.
Xatırladaq ki, uzunluğu
125.06, eni 16.63 metr olan tan-
kerin maksimal sürəti 11.3 uzel-
dir. Gəmiçiliyin nəqliyyat do-
nanmasına məxsus gəmi maye
yüklərin daşınmasında istismar
edilir.
Məlumat üçün bildirək ki,
gəmiçiliyin Dəniz Nəqliyyatı
Donanması müxtəlif təyinatlı
yüklərin və sərnişinlərin daşın-
masını həyata keçirir, rabitə,
radiomərkəz və elektroradiona-
viqasiya üzrə müxtəlif xidmət-
lərin göstərilməsini təşkil edir,
gəmilərin yüklənib-boşaldılma-
sını və yedək əməliyyatlarını,
dibdərinləşdirmə işlərini aparır,
habelə dəniz yolları naviqasiya
işarələrinin yerləşdirilməsini və
onların saz vəziyyətdə saxla-
nılmasını təmin edir, gəmilərin
texniki istismar qaydalarına mü-
vafiq olaraq vaxtında və keyfiy-
yətlə təmir edilərək Dəniz Re-
gistrinə təqdim olunması üçün
tədbirlər görür.
Dəniz Nəqliyyatı Donan-
masının strukturuna Quru yük
liman məntəqəsi, Gəmi təmiri
emalatxanası, Gəmi dalğıc və xi-
lasetmə vasitələrinə xidmət üzrə
stansiya və nəqliyyat gəmiləri
daxildir.
A Z
R B A Y C A N
X Z R D N Z G M
L Y
И
ИЧИ И И
20 dekabr 2017-ci il № 89-92 (9183)
6
www.seanews.az
Hazırda bazar iqtisadiyyatı şəraitində
fəaliyyət göstərən müəssisələrdə, şirkətlərdə
və təşkilatlarda satış fəaliyyətini idarə etmək
üçün marketinq xidmətlərinin rolu böyük-
dür. Bu fəaliyyət istiqaməti təkcə kommer-
siya strukturlarında deyil, həmçinin dövlət,
sənaye, nəqliyyat, humanitar və s. təşkilat-
larda da xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
Ölkəmizdə dəniz nəqliyyatının və ya gə-
miçiliyin yaranma tarixi 1858-ci ilə təsadüf
edir. Həmin il Rusiya senatının fərmanı ilə
«Qafqaz və Merkuri» Səhmdar Dənizçilik
Cəmiyyəti fəaliyyətə başlayıb. Xəzər Dəniz
Gəmiçiliyi 1992-ci ilə qədər SSRİ Dəniz Do-
nanması Nazirliyinin tərkibindəki 17 gəmi-
çilik idarəsindən biri idi. SSRİ dağıldıqdan
sonra 15 Sovet Respublikasından 7-si SSRİ
dəniz donanmasının varisinə çevrildi. Xəzər-
də bu varislik ancaq Azərbaycana nəsib oldu.
26 il çətin dönəmdən keçmiş ölkəmiz nəticə-
də iqtisadi və siyasi azadlıq qazanmışdır. Bü-
tün sahələrdə inkişaf etməkdə olan Azərbay-
can nəqliyyat sahəsində də nailiyyətlər əldə
etmişdir. Bu sahələrdən biri də dəniz nəqliy-
yatıdır.
Son illərdə tranzit yüklərin əsas hissəsinin
məhz su yolu ilə daşınması, ölkənin iqtisadi
inkişafında əhəmiyyətli yer tutması bir daha
bu sahənin təkmilləşdirilməsini tələb etdi.
Prezident İlham Əliyevin apardığı düzgün si-
yasətin nəticəsi olaraq dənizçilik fəaliyyətinin
yenidən yaradılması, təkmilləşdirilməsi və ge-
nişləndirilməsi məqsədi ilə 2014-cü ildə mü-
hüm sərəncam imzalandı. Ölkənin iki böyük
dəniz donanmasının birləşməsi nəticəsində
“Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi” QSC
yarandı. Bununla da, dəniz nəqliyyatının im-
kanlarını və perspektivləri daha da gücləndi.
Eyni zamanda, 2015-ci ildə “Bakı Beynəlxalq
Dəniz Ticarət Limanı” QSC-nin yaradılması
bu sahənin ölkəmiz üçün strateji əhəmiyyətli
olduğunu bir daha isbat etdi.
Dəniz nəqliyyatı xidmətində marketinq
fəaliyyətinin rolu
Tarix boyunca yük və sərnişin daşıma-
sında dəniz nəqliyyatından daim istifadə edi-
lib. İlk yelkənli sallardan tutmuş günümüzün
müasir texnoloji gəmilərinə kimi dəniz nəq-
liyyatı müxtəlif inkişaf mərhələlərindən ke-
çib. Demək olar ki, dünya ticarətinin inkişa-
fı və tarixində dönüş nöqtələrindən biri olan
coğrafi kəşflər, sənaye inqilabı və ardınca da
buxarlı gəmilərin icadı dəniz nəqliyyatının
inkişaf mərhələlərinə aiddir. Dünya ölkələ-
rinə nəzər salsaq, aydın görərik ki, dəniz yolu
imkanları geniş ölkələr sürətli inkişaf edib və
sosial rifah hallarını yüksəldiblər. Bunun əsas
səbəbi odur ki, dünya ticarətinin inkişafında,
ölkələr arası ticarətin qurulmasında, istehsal-
çı şirkətlərin öz məhsullarını digər ölkələrə
daşımasında dəniz nəqliyyatının payı çox bö-
yükdür. Hazırda dəniz nəqliyyatı rəqabətqabi-
liyyətliyi, qiymət baxımdan sərfəli olması və
yükgötürmə imkanlarına görə xeyli cəlbedici
sayılır. Elə buna görə də, dünya yük daşıma-
sının 84-85% su nəqliyyatının payına düşür.
Təbii ki, bugünki rəqabətli bazarda yer
almaq, bazar payını artırmaq, istehsal və xid-
mət müəssisələri üçün ən vacib strateji tələbə
çevrilib. Hər bir müəssisənin qarşısında inki-
şaf prioriteti durur ki, bu da sonda müəssisə
üçün mənfəətin yaranmasına səbəb olur. Əgər
müəssisə müəyyən zaman ərzində gəlir (mən-
fəət) əldə etməzsə, gələcəkdə o fəaliyyətin
davamlı olması şübhə altına düşür. Buna görə
müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəs-
sisələrin inkişaf etməsi üçün bir çox müasir
tələblər var. Bunlardan ən vacibi isə müəs-
sisələrdə marketinq fəaliyyətinin təşkili və
idarə olunmasıdır.
Hər bir müəssisənin – iri, ya kiçik, kom-
mersiya, ya qeyri-kommersiya, yerli, ya xarici
olmasından asılı olmayaraq uğur qazanmasın-
da müasir marketinq metodları mühüm əhə-
miyyət kəsb edir. (1)
Marketinq sözünü (ing. dilində marke-
ting-bazarlama) geniş ifadələrlə “bazar iq-
tisadiyyatı şəraitində müəssisələrin iqtisadi
üsullarla idarəedilməsi” kimi anlamaq müm-
kündür. Marketinq XX əsrin əvvəllərindən
ölkələrin iqtisadi inkişafından, iri həcmli is-
tehsal müəssisələrinin qurulmasından, kəskin
rəqabət şəraitinin formalaşmasından, təklif
bazarlarının tələb bazarlarını üstələdiyi bir
zamanda müstəqil fəaliyyət kimi ortaya çıx-
dı. Ümumiyyətlə, marketinq digər sahələrdən
fəqli olaraq istehlakçılarla (müştərilər) daha
çox məşğul olur və onların maraqlarına uy-
ğun fəaliyyətini təşkil edir. Marketinqin 2 əsas
məqsədi vardır:
1. Xidmət və ya məhsula yeni istehlakçılar
cəlb etsin;
2. Mövcud istehlakçıları məmnun etməklə öz
tərəfində saxlasın.
Bir çoxlarımız marketinqin satış və rek-
lamdan ibarət olduğunu düşünürük. Çünki,
biz gün ərzində radio, televiziya, telefon zəng-
ləri və müxtəlif formalarda satış hücumlarına
məruz qalırıq. Əslində marketinq fəaliyyəti
çox geniş və şaxəlidir. Aşağıdakı qrafikdən
də aydın görsənir ki, marketinq fəaliyyətinə
daxil olan strukturlar və fəaliyyət sferaları
hansılardır.
Marketinq fəaliyyət dairəsi
Bir çox fəaliyyəti özündə birləşdirən mar-
ketinq hər bir müəssisə üçün vacib olmaqla
bərabər gələcəkdə müəssisə rəhbərinin düz-
gün qərar verməsi üçün bazar, müştəri və
satışla (tələblə) bağlı əhəmiyyətli məlumatlar
məhz bu sahədə cəmləşir. Bunlarla yanaşı,
marketinq fəaliyyət dairəsinə aşağıdakı fəa-
liyyətləri də daxil etmək lazımdır:
• xarici ətraf mühitin təhlili;
• bazarın araşdırılması və tədqiqatları;
• müəssisənin daxili mühitinin təhlili;
• bazar seqmentasiyası və hədəf bazarının se-
çilməsi;
• müəssisənin marketinq fəaliyyət planının
hazırlnması;
• xidmət və məhsul seqmentasiyası və çeşid-
lənməsi;
• xərc təhlilləri və qiymət siyasəti;
• satış planlaması və satış kanallarının yara-
dılması;
• bazarda mal və ya xidmətin reklam və tanı-
tım təşviqi. (1)
nəqliyyat bazarının nəqliyyat növləri üzrə
seqmentləşdirilməsi
Məlumdur ki, nəqliyyat sahəsi növlərinə
görə dəniz, hava, avtomobil, kəmər və dəmir
yolu nəqliyyatlarına bölünür. Boru kəmər
nəqliyyatı istisna olmaqla nəqliyyat xidmətlə-
ri bazarının seqmentləşdirilməsi iki istiqamət
üzrə qruplaşdırılır. Bunlar da sərnişin və yük
daşımalarıdır.
Nəqliyyаtdа mаrкеtinq fəаliyyətinin əsаs
funкsiyаlаrınа аşаğıdаkılаrı аid еtmək оlаr:
• bаzаrın коmplеks araşdırılması, öyrənilməsi
və tədqiqi;
• istеhsаlın bаzаr tələblərinə uyğunlаşdırıl-
mаsı;
• nəqliyyаt хidmətlərinin bаzаrа irəlilədilmə-
si.
Hər bir nəqliyyat növünün özünəməxsus
üstünlükləri var. Bunlar aşağıdakı cədvəldə
vacib meyarlar üzrə təhlil xarakterində veri-
lib.
Əslində cədvəldə hər bir nəqliyyat nö-
vünün üstün və zəif olduğu məqamlar var.
Təbii ki, bunlar həmin nəqliyyat növünün
mənfi və ya müsbət olmasını təyin etmir. Bu
göstəricilər xidmətdən istifadə edən şəxslər
və şirkətlərin qarşılarına qoyduqları meyarlar
üzrə təsnifatlandırılır. Cədəvələ nəzər salsaq
hava nəqliyyatının sürətli olması üstünlükdür-
sə, səmərəlik, ekoloji təhlükəsizlik və başqa
göstəricilər üzrə geridə qalıb. Dəniz nəqliy-
yatı isə orta mövqedə yer alır, yük götürmə
qabiliyyəti, təhlükəsizlik, səmərəlilik kimi
göstəriciləri üstünlük təşkil etdiyi üçün sərfəli
nəqliyyat növü kimi istehlakçılar tərəfindən
qiymətləndirilir.
Respublikamızda yük daşımaları dövriy-
yəsinə görə 3-cü yerdə qərarlaşan dəniz nəq-
liyyatı aşağıdakı daşıma növlərinə bölünür.
• limanlararası daşıma – kiçik kabotaj.
Bir dənizin iki limanı arasında həyata keçi-
rilən daşımalar limanlararası daşımalar hesab
olunur. Məsələn, Bakı – Türkmənbaşı, Bakı –
Mahaçqala və Bakı – Həştərxan;
• birbaşa daşıma – böyük kabotaj. Müxtə-
lif dənizlərlə respublika limanları arasındakı
daşımalar birbaşa daşımalar adlanır. Məsələn,
Bakı – Həştərxan – Volqoqrad – Rostov – No-
vorossiysk;
• qarışıq daşımalar. Dəniz – çay – dəmir
yolu – avtomobil nəqliyyatı ilə daşımalara
qarışıq daşımalar deyilir. Məsələn, Rostov –
Bakı (Volqa çayı) – Türkmənbaşı (Xəzər də-
nizi);
• xarici daşımalar. Xəzər dənizinin sahi-
lindəki limanlarla xarici ölkələrin dəniz li-
manları arasındakı yükdaşımalar xarici yük-
daşımalar adlanır. (2)
Dəniz nəqliyyatı yolları təbii yollar ka-
teqoriyasına aiddir. Bu da dənizlərdən, okean-
lardan ibarətdir. Dəniz yolları ciddi investiya,
cari təmir və əlavə xərclər tələb etmir. Bunlar
dəniz nəqliyyatının daşınma bazarında lider
olmasının ən vacib meyarıdır.
Ölkəmizdə dəniz nəqliyyatı və ya gəmiçi-
lik fəaliyyətinin üstün və zəif cəhətləri vardır.
Bunları GZİT (SWOT) təhlildə görmək olar.
Bu təhlil forması ilə biz dəniz nəqliyyatının
güclü tərəflərini, zəif tərəflərini, imkanlarını
və təhlükələrini qısa şəkildə göstərməyə çalı-
şacağıq.
Qeyd edilmiş siyahını daha da geniş şəkil-
də yazmaq mümkündür. (3)
Dəniz nəqliyyatının güclü tərəfləri aşağı-
dakılardır:
• Ölkədə Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmi-
çiliyi kimi 160 illik tarixi müəssisənin olması;
• Bakı Beynləxalq Ticarət Limanının ya-
radılması və başqa limanların olması;
• Azad Ticarət Zonasının yaradılması;
• Dəniz nəqliyyatı mütəxəssislərinin ye-
tişməsi üçün Ali təhsil mərkəzinin olması
(Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası);
• Dənizçilərin hazırlanması və sertifikat-
laşdırılması ilə bağlı Təlim Tədris Mərkəzinin
olması;
• İri gəmi təmir zavodlarının olması;
• Tranzit yüklərin daşınmalar üçün əlve-
rişli coğrafi mövqedə olması;
• “İpək yolu” layihəsində ölkəmizin Av-
ropa və Asiya arasında körpü rolunda olması;
• Bakı Gəmiqayırma Zavodunun uğurlu
fəaliyyəti (gəmi tikinti zavodu)
• Neft ixrac edən ölkə olması;
• Dəniz nəqliyyatının investiyası tələbinin
az olması;
• Dəniz nəqliyyatının tariflərinin daha
ucuz və sərfəli olması;
• Dünya yük dövriyyəsinin 85%-nin dəniz
nəqliyyatı ilə daşınması;
• Gəmilərin böyük yükgötürmə qabiliyyə-
tinə görə yüksək məhsuldarlığı;
• İşin fasiləsizliyi (dəniz nəqliyyatı sutka-
da 24 saat işləyir);
• Hava şəraitindən qeyri -əhəmiyyətli
dərəcədə asılılığı;
• Tələbdən asılı olaraq bir yerə daha tez
səfərlər etmə qabiliyyəti (gəmini dünyanın
istənilən nöqtəsinə göndərmək olar);
• Təcrübi olaraq dəniz əlaqə yollarının bu-
raxma qabiliyyətinin qeyri-məhdudluğu.
Dəniz nəqliyyatının zəif tərəfləri aşağıda-
kılardır:
• Nisbətən aşağı sürət (yük gəmiləri üçün
18 – 20 uzel, uzel = mil/saat, dəniz mili =
1837 m);
• Müqayisədə böyük olmayan hərəkət sıx-
lığı (ancaq birdəfəlik böyük miqdarda yükü
daşıya bilir);
• Daşıma zamanı yüklərin diqqətlə (sə-
liqəli) qablaşdırılması tələb olunur;
• Ölkəmizin birbaşa okeana çıxışının ol-
maması;
Dəniz nəqliyyatının imkanları aşağıdakı-
lardır:
• Azad Ticarət Zonasının fəaliyyətinin təş-
kili;
• Müasir gəmilərin tikilməsi;
• Ölkəmizin iqtisadi imkanlarının geniş-
lənməsi və ölkələr arası iqtisadi əlaqələrin
qurulması;
• İpək yolunun yenidən fəaliyyətinin bər-
pası;
Dəniz nəqliyyatının təhlükələri aşağıda-
kılardır:
• Okean suallarına çıxışın digər ölkələr-
dən asılı olması Volqa-Don kanalı (qonşu ölkə
ilə siyasi fikir ayrılıqları olduğu halda kanalın
istifadəsi məhdudlaşa bilər)
Bu təhlilin nəticəsində dəniz nəqliyya-
tının strateji əhəmiyyəti müəyyən olunur və
onun əsasında strategiya hazırlanaraq fəaliy-
yət planı tərtib edilir. Strateji planlaşdırma-
da aşağıdakı mümkün strategiyaları ayırmaq
mümkündür.
• bazara dərin nüfuz;
• texnoloji strategiya;
• aşağı qiymət strategiyası;
• məhsul yenilik strategiyası;
• əməkdaşlıq strategiyası;
• diversifikasiya strategiyası;
• beynəlxalq və qloballaşma strategiyası.
Strateji planlaşdırmanın son mərhələsi
fəaliyyət proqramının hazırlanması və büdcə-
sinin təyin edilməsidir. Fəaliyyət proqramının
hazırlanması zamanı mütləq şəkildə müəyyən
edilmədir ki, nə ediləcək, kim edəcək, hansı
zaman ərzində ediləcək və ən əsası bu addım
nə qədər xərc tələb edəcək. Bu fəaliyyət proq-
ramının əsasında qarşıya qoyulmuş məqsədə
hansı zamanda kim tərəfindən və hansı büdcə
ilə həyata keçirmək mümkün olacaq kimi su-
alların cavabını tapmış olacağıq.
Müasir dövrdə iqtisadi münasibətlər sis-
teminin inkişafı ilə əlaqədar ölkədə müxtəlif
fəaliyyət sahələri yaranmaqdadır. Amma bu
müəssisələrin gələcəkdə uğurlu olub-olma-
ması barədə mülahizə yürütmək çox çətin-
dir. Ümumiyyətlə, təcrübələr göstərir ki, hər
müəssisəni inkişafa aparan bir çox zəruri amil
var. Buna misal kimi idarəetmə keyfiyyəti,
peşəkar kadrların cəlbi, müasir texnologiya
və texnikadan istifadə, beynəlxalq standartla-
rın tələbinə cavab verən məhsul istehsalı və
ciddi şəkildə bazarın öyrənilməsi kimi amil-
ləri göstərə bilərik. Müəssisənin inkişafı üçün
zəruri olan marketinq fəaliyyəti də bu amillər
içərisində yer alır. Buna görə nəqliyyat sahə-
sində, dəniz nəqliyyatı müəssisələrində mar-
ketinq fəaliyyəti təşkil olunmalıdır və ya belə
bir struktur varsa təkmilləşdirilməlidir. Belə
ki, nəqliyyat bazarını dərindən təhlil etmək-
lə, ölkənin dəniz nəqliyyatı ehtiyaclarını və
müştəri məmnuniyyətini öyrənməklə marke-
tinq fəaliyyəti qurulmalıdır. Bu fəaliyyətlərin
düzgün tətbiqi dəniz nəqliyyatının inkişafına
və ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərə
bilər.
namiq Əlizadə,
iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru,
Azərbaycan Dövlət Dəniz
Akademiyasının Təlim-Tədris Mərkəzinin
“Biznes İnkişafı” qrupunun rəhbəri
MüASİR İqTİSADİ şƏRAİTDƏ DƏnİZ nƏqLİYYATInIn
İnkİşAfInDA MARkETİnq AnLAYIşI
“İSLAM SƏfƏRLİ” TAnkERİ TEZLİkLƏ AçIq DƏnİZƏ çIXAcAq
Dekabrın 7-də Böyük Britaniyanın
ən iri, müasir və ən bahalı təyyarəda-
şıyan gəmisi olan “Queen Elizabeth”
rəsmən Krallığın Hərbi Dəniz Qüvvələ-
rinin tərkibinə daxil edilib.
TASS informasiya agentliyi xəbər verir
ki, təntənəli mərasim Portsmut hərbi baza-
sında 3,7 min qonağın iştirakı ilə keçirilib.
Mərasimdə, həmçinin kraliça II Eli-
zabet də iştirak edib. 91 yaşlı kraliça-
nın Britaniya donanmasının flaqmanının
göyərtəsinə rahat qalxması üçün xüsusi
lift quraşdırılıb. Kraliça öz çıxışında təy-
yarədaşıyan gəminin yaxın onilliklər boyu
dənizlərdə Britaniya gücünün göstəricisi
olacağını deyib.
Qeyd edək ki, göyərtəsində 40 təyyarə
və 1600 heyət üzvünü daşıya bilən “Queen
Elizabeth” gəmisinin tikintisi 8 il davam
edib və 3,1 milyard funt-sterlinqə (4,1 mil-
yard dollar) başa gəlib.
Azərbaycan Respublikasının Na-
zirlər Kabineti 2018-ci ildə Novruz,
Ramazan, Qurban bayramları ilə bağlı
qərar qəbul edib.
Nazirlər Kabinetinin mətbuat xidmə-
tindən bildiriblər ki, qərara əsasən 2018-
ci ildə 20, 21, 22, 23, 24 mart Novruz bay-
ramı, 15, 16 iyun Ramazan bayramı, 22,
23 avqust Qurban bayramıdır.
Qanunvericiliyə uyğun olaraq, həmin
günlər iş günü hesab edilmir.
nAZİRLƏR kABİnETİ 2018-cİ İLDƏ noVRUZ, RAMAZAn, qURBAn
BAYRAMLARI İLƏ BAğLI qƏRAR qƏBUL EDİB
“qUEEn ELİZABETh” TƏYYARƏDAşIYAn gƏMİSİ
RƏSMƏn BRİTAnİYA DonAnMASInA DAXİL EDİLİB
qrafik 2
göSTƏRİcİLƏR
n Ə q L İ Y YAT n ö V L Ə R İ
DƏMİR YoLU AVToMoBİL
DƏnİZ
hAVA
Sürət
3
2
4
1
Yüкgötürmə
qаbiliyyəti
1
4
2
3
Səmərəliliк
2
3
1
4
Sərnişinlər üçün
təhlüкəsizliк
1
3
2
4
Екоlоji təhlüкəsizliк
1
2
3
4
Mаnеvriliк
3
1
4
2
Təbii – iqlim
аmillərindən аsılı
оlmаmаq
1
2
3
4
cədvəl 1.
Ayrı-ayrı nəqliyyat növlərinin reytinqi