15 maktabgacha ta’limda psixologik xizmatning ustuvor vazifalari saipova Mexrixon
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Keywords:
preschool organization, upbringing, healthy lifestyle,psychological trait, psychological theories, subgroup, cognition processes, speech, intuition, psychological service. Hammaga ma’lumki,inson hayotining dastlabki yetti yilini o’z ichiga qamrab oluvchi maktabgacha ta’lim yosh davri o’z ahamiyatiga ko’ra noyob hisoblanadi.Ana 16 shu yillarda bolada asosiy insoniy qobiliyatlarning shakllanishi yuz beradi,shaxsiy rivojining asoslari qo’yiladi.Insonning kelajagi, xulq-atvori, qobiliyati,dunyoqarashi bolalik qanday bo’lganligiga,ta’lim qanday berilganiga ko’pjihatdan bog’liq. Komil insonni ,ya’ni o’zida ruhiy boylik ,axloqiy poklik va jismoniy yetuklikni to’la mujassamlashtirgan o’quvchi yoshlarni kelgusi faoliyatga psixologik jihatdan tarbiyalash uchun ta’lim-tarbiya ishlarini to’g’ri yo’lga qo’yish lozim.Buning uchun bolalarning psixik taraqqiyoti qonuniyatlari , yosh va individual xususiyatlarini o’rganish zarurdir. Buning uchun avvalo katta e’tibor , albatta, maktabgacha ta’lim sohasiga qaratilishi kerak. Muhtaram prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan bu borada qator islohotlar yo’lga qo’yilib,jumladan,bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish maqsadida nafaqat davlat balki nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarini chekka tuman va qishloqlarda ham tashkil etishni yo’lga qo’yildi. Maktabgacha ta’lim tizimida bilim ,amaliy ko’nikma va malakalar,ma’lum psixologik- pedagogik ko’nikmalar nuqtayi nazaridan,eng avvalo bolalarni tarbiyalash uchun to’laqonli o’zlashtirish zarur,bolaning keyingi rivojlanishi, noto’g’ri yo’ldan ozdirilishining oldini olishga bog’liq. Ma’lumki,maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablari vazifalari sirasiga shaxsga yo’naltirilgan ta’lim-tarbiyani amalga oshirish,bolalarda ijtimoiy-kommunikativ, axloqiy,estetik,intelektual,jismoniy sifat va salohiyatlarni uyg’otish va rivojlanishtirish,sifat va salohiyatlarni uyg’otish va rivojlantirish,bolalarda mustaqillik,mas’uliyatlilik,tashabbuskorlik xislatlarini shakllantirish,bolalarning yosh,individual,psixologik va jismoniy xususiyatlari hamda qobiliyatini inobatga olgan ta’lim- tarbiya jarayonini tashkil etish kiritilgan 1 . Zamonaviy nazariyalar XX asrda bolalar bog’chalari va boshqa maktabgacha ta’lim muassasalarining ko’payishi bir qator o’zgarishlar bilan bog’liq: Psixologiya,tibbiyot, psixiatriya va ta’lim sohalarida qo’llanishi natijasida erta bolalikka yangi ilmiy qiziqish; bolalarga yo’l –yo’riq ko’rsatish va ota-onalar ta’limning muhimligini tan olish; Ishlaydigan onalarning bolalarini parvarish qilish uchun allaqachon tashkil etilgan bolalar bog’chalarining ta’lim dasturlarini takomillashtirishbo’yicha sa’y- harakatlar. Katta nazariyachilardan biri psixolog John Piaje va uning izdoshlarining eng katta hissalari rivojlanish psixologiyasi bo’lib,ular bolalar intellektual rivojlanishning muntazam bosqichlaridan o’tishlariga ishonch hosil qilganlar.Dastlabki ikki davr – sensomotor intellekt(tug’ilgandan ikki yoshgacha),shuningdek vakillik (ikki yoshdan,yetti yoki sakkizgacha) erta bolalik sohasiga tegishli. Birinchi bosqichda 1 Maktabgacha ta’limning davlat talablari. TOSHKENT.2018. 17 (sensomotor)bola tili shakllana boshlagan paytda tashqi ob’ektlar va hodisalar bilan shug’ullanish uchun mushaklari va sezgi organlaridan foydalanishni o’rganadi. U, shuningdek,narsalar bilan shug’ullana boshlaydi va hatto uning ko’rishi va tegishi mumkin bo’lmagan narsalar mavjudligini biladi va “ramzlash”ni boshlaydi(narsa so’z yoki imo-ishora bilan ifodalaydi).Ikkinchi bosqichda bola eng katta til o’sishini boshdan kechiradi.bu bosqichda bolaning moslashuvi sinov va xato orqali o’rganishga bog’liq Bu bosqichda bolaning moslashuvi sinov va xato orqali o'rganishga bog'liq, lekin u ham narsalarni sezgi orqali boshqaradi. U mantiqiy va matematik munosabatlar (guruhlar, o'lchamlar, miqdorlar va sifatlar) va fazoviy va vaqtinchalik munosabatlar kabi simvolizatsiya va munosabatlarning elementar turlarini birlashtira boshlaydi. J.Piaje nazariyasi yosh bolada kognitiv ta'lim jarayonlari va kontseptsiyani shakllantirishning ahamiyatini tan olish uchun asos yaratdi. Piaje, shuningdek, zarur ko'nikmalarni o'rganish uchun qulay muhit muhimligini ta'kidladi. Bolalar bog'chalari va bolalar bog'chalarining asosiy muammolaridan biri tilni rivojlantirishdir. Ko'pgina tadqiqotchilarning fikricha, haqiqiy nutq bola o'zi ishlatadigan so'zlar bilan mazmunli aloqalar hosil qila boshlaganida boshlanadi (ona so'zini uning ma'nosini tushunmasdan taqlid qiladigan chaqaloq haqiqiy nutqqa qo'shilmaydi). Ikki yoshdan olti yoshgacha bo'lgan bola uchun og'zaki nutq asosiy vazifa bo'lib, ifodalash va tushunishni o'z ichiga oladi. Taxminanto'rtyoshida u o'ztiliningtizimligrammatikasiasoslarinio'zlashtiradi. Oltiyoshgakelib, o'rtacha bola o'zso'zboyliginitaxminan 2500 so'zgako'paytiradi - buuningmuhitiningsifatiga, ayniqsakattalarning bola bilanmunosabatdabo'lishgatayyorligigabog'liq. Ko'pgina tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bolalar uyi kabi shaxssiz muassasadagi juda yosh bola, odatda, oddiy oila sharoitida bir xil yoshdagi bolalardan orqada qoladi. Erta bolalik davridagi ta'limning ko'plab vazifalaridan biri barcha bolalar uchun, ayniqsa, kompensatsiya ishlariga muhtoj bo'lganlar uchun boshlang'ich til ko'nikmalarini o'rgatishdir. Ularning tushunish va nutqini yaxshilash uchun tinglash va til o'yinlari mavjud. Ta'lim o'yinlarini muvaffaqiyatli o'qitish moslamasi deb topadigan o'qituvchilar, ular bolaning o'rganishga bo'lgan qiziqishini rag'batlantirishini ta'kidlaydilar .Bolalar kuchli o'rganish va o'zaro ta'sir qilish qobiliyatiga ega bo'lib tug'iladi. Bolalar dunyo haqidagi tushunchalarini har bir yangi tajriba bilan solishtirishadi , ular ba'zan "sodda nazariyalar" deb ataladigan nazariyalarni yaratadilar.Bu bosqichda bolaning moslashuvi sinov va xato orqali o'rganishga bog'liq, lekin u ham narsalarni sezgi orqali boshqaradi. U mantiqiy va matematik munosabatlar (guruhlar, o'lchamlar miqdorlar va sifatlar) va fazoviy va vaqtinchalik munosabatlar kabi simvolizatsiya va munosabatlarning elementar turlarini birlashtira boshlaydi. 2 J.Piaje nazariyasi yosh 2 J.Piaje”Yosh davrlarining an’anaviy tasnifi” |