141 Belladonna, Halokatli ituzum
Yüklə 21,89 Kb.
|
| Romb bargli senetsio (yopishoq) — ko‘p yillik, bo‘yi 50—
150, ba’zan 250 sm ga yetadigan o‘t o‘simlik. Ildizpoyasi uzun, ko‘p ildizli bo‘lib, yer ostida gorizontal joylashgan. Poyasi bitta yoki bir nechta, tik o‘suvchi, to‘q yashil rangli, tuksiz, yuqori qismi shoxlangan. Ildizoldi barglari tishsimon qirrali, uzun bandli, buyraksimon-yuraksimon. Poyadagi barglari uchburchak, mayda tishsimon qirrali, yuqori tomoni tuksiz, pastki tomoni esa tukli, asos qismi chuqur o‘yilgan hamda poyaga bandi bilan ketma-ket o‘rnashgan. Barglar poyaning yuqori qismiga chiqqani sari kamayib va oddiylashib boradi. Eng yuqorida joylashgan barglari lansetsimon, poyada bandsiz o‘rnashgan 143 O‘simliklarning kimyoviy tarkibi juda ham murakkab bo‘lib, turli organik va mineral moddalardan tashkil topgan. Ularning hammasi dorivor bo‘lmaydi va kasalliklarni davolashda shifobaxsh ta’sir ko‘rsatmaydi. Ayrimlari esa dori turlarini tayyorlashda xalaqit berib, dorivor mahsulotni saqlash vaqtida ularning sifati buzilishiga olib keladi yoki asosiy ta’sir etuvchi kimyoviy birikmalarni tez parchalanishiga sababchi bo‘ladi. Shuning uchun dorivor o‘simliklar tarkibida uchraydigan moddalar tibbiyot va farmatsiya nuqtayi nazaridan uch guruhga bo‘linadi: 1. Dorivor o‘simliklarning asosiy ta’sir etuvchi biologik faol moddalari. Dorivor mahsulot tarkibida kasalliklarni davolovchi terapevtik ahamiyatga ega bo‘lgan biologik faol moddalar bo‘lgani sababli u tibbiyotda va farmatsiyada ishlatiladi. O‘simlikning terapevtik ahamiyatga ega bo‘lgan shifobaxsh biologik faol kimyoviy birikmalari asosiy ta’sir etuvchi moddalari deb ataladi. Bu moddalar ko‘pincha ayrim o‘simliklarga xos bo‘lgan alkaloidlar (belladonna, bangidevona, mingdevona, skopoliya turlariga xos atropin, giossiamin, skopolamin), glikozidlar (angishvonagul, strofant, adonis, marvaridgul, erizimum o‘simliklariga xos yurak glikozidlari, ra’noguldoshlarga xos amigdalin, karamdoshlarga xos sinigrin va boshqa izotiotsianatlar), kumarinlar, efir moyfari, ftavonoidlar, vitaminlar, lignanlar, oshlovchi va boshqa moddalar. 2. O‘simliklarning ta’sir etuvchi moddalari bilan birga uchraydigan birikmalar. Bunday moddalarni ayni shu o‘simlik 33 da terapevtik ahamiyati bo‘lmasa-da, asosiy ta’sir etuvchi birikmalarni ta’sir kuchini o‘zgartirishi (kuchaytirish) hamda organizmga so‘rilishini, natijada ta’sirini tezlatishi mumkin. Ba’zan asosiy ta’sir etuvchi modda bilan birga uchraydigan boshqa birikmalar organizmga birgalikda (kompleks) ta’sir ko‘rsatishi ham mumkin. Masalan, angishvonagul tarkibidagi steroid saponinlar shu o‘simlikning asosiy ta’sir etuvchi birikmasi — yurak glikozidlarini organizmga so‘rilishini tezlatib, mahsulotning dorivor preparatlarini ta’sirini tezlatadi va kuchaytiradi 144O‘simliklarning hamma organlarida kimyoviy moddalar bir vaqtning o‘zida ko‘p miqdorda to‘planmaydi, shuning uchun ham ularni turli vaqtlarda tayyorlash kerak bo‘ladi. O‘simlik organlarini quyidagi muddatlarda tayyorlashga to‘g‘ri keladi. Barglar, odatda, o‘simlik gullashi oldidan yoki gullaganida yig‘iladi. Barglar juda ohistalik bilan, iloji boricha o‘simlikka zarar yetkazmasdan yig‘ib olinadi. Ba’zan o‘t o‘simliklarning bargini tayyorlash uchun yerustki qismi o‘rib olinadi, so‘ngra barglari teriladi yoki yerustki qismi quritib maydalanadi va barglari ajratiladi, poyasi bilan shoxlari tashlab yuboriladi. Bunda shox va gullar aralashmasi barglarga qo‘shilib ketishi mumkin (yalpiz, gazanda va boshqa o‘simliklar). Yüklə 21,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|