1. Tekis kuchlanishlar holatida qiya yuzachalardagi kuchlanishlar. Hajmiy kuchlanishlar. Tekis va hajmiy kuchlanishlarda Guk qonuni

Deformatsiya natijasida hajmning o`zgarishi:
Deformatsiya natijasida hajmning o`zgarishini topamiz va uni Q bilan belgilaymiz;
Bunda V elementning deformatsiyagacha bo`lgan hajmi, ya'ni V=dx.dy,dz V₁ - elementning deformatsiyadan keyingi hajmi:
V= (1+E₁) dx (1+E₂)dy (1+E₃)dz=V(1+E₁+E₂+E₃) ;
Bundan yuqori darajadagi cheksiz miqdorlarini qoldirib ketdik, demak

Hajmning algebraik ixchamlasa, hajmning nisbiy o`zgarishi uchun quyidagi ifoda kelib chiqadi:
Agar ni K bilan belgilasak:
Bunda bo`lib, hajmiy deformatsiyaning moduli deyiladi.
;
Demak, deformatsiya faqat bosh kuchlanishga bog`liq bo`lmay balki o`rtacha kuchlanishga ham bog`liq bo`lar ekan.
Hajmiy kuchlanish holatida potentsial energiya
Solishtirma potentsial energiya U ni ya'ni hajmiy kuchlanish holatida elastik deformatsiyalar tufayli materialning hajm birligida to`plangan energiyani topamiz.
Buning uchun bosh kuchlanishlar ta'sirida bo`lgan tomoni 1 ga teng bo`lgan kubni tekshiramiz. Oddiy cho`zilish uchun

formulasini chiqargan edik. Bu formulani bir yo`la uchta kuchlanish ta'sir qiladigan hol uchun umumlashtirib yozamiz:

Bu formulaga Guk qonuni asosida bosh kuchlanishlar orqali ifodalangan nisbiy bosh deformatsiyalarni qo`yamiz. Natijada bosh kuchlanishlar orqali U ifodasini quyidagicha yozamiz:

Adabiyotlar:

1. 
   M.T O'rozboyev «Materiallar qarshiligi kursi» Toshkent, «O'qituvchi» 1979 yil.
   
2. 
   K.M Mansurov «Materiallar qarshiligi kursi» Toshkent, «O'qituvchi» 1983 yil.
   
3. 
   A.V Darkov, G.S Shpirov «Soprotivleniye materialov» Moskva «Vo'sshaya shkola» 1993 g.
   
4. 
   N.M Belyayev va boshqalar, «Materiallar qarshiligidan masalalar to'plami» Toshkent, «O'qituvchi» 1993 yil.
   
5. 
   N.M Belyayev i dr. «Sbornik zadach po soprotivlenin materialov» M, «Nauka» 1992 g.