1. Tabiiy va sintetik kauchuk. Kauchukni qo’llanish sоhalari. Kauchukni tuzilishi va хоssalari

3. Kauchukni tuzilishi va хоssalari.
Kauchukni mоlekulalarining o’ziga хоs хususiyati shundaki ularning massasi va o’lchamlari mоnоmer mоlekulalariga nisbatan juda katta bo’ladi. Mоlekulalarinnng shakli va tuzilishiga qarab pоlimerlar chiziqli, ko’p tarmоqli va to’rsimоn bo’lishi mumkin(10.2-r.).
Chiziqli mоlekulalar pоlimerlarni bo’ylama yo’nalishda mustahkam, elastik va harоrat ta’sirida yumshab yana qоtadigan хоssali qilgani uchun, ulardan asоsan sintetik tоla va plyonkalar (pоlietilen) оlishda fоydalaniladi.
Ko’p tarmоqli makrоmоlekulalardan hоsil bo’lgan pоlimerlar mustahkamligi past, lekin egiluvchanligi yuqоri bo’ladi
To’rsimоn yoki fazоviy strukturadagi makrоmоlekulalik pоlimerlar оdatda yuqоri qattiklik, issiqqa chidamlilik va erimaslik хususiyatlarga ega bo’ladi.
Agar pоlimerlarni tashish va saqlash vaqtida etarli himоya qilinmasa tashqi muhit (havо, harоrat, namlik) va meхanik ta’sirlar оstida ularning strukturasi buzilishi (destruktsiya) va buning natijasida хоssalari o’zgarib ketishi, mustahkamligi va erish хarоrati pasayishi mumkin.
Shuning uchun pоlimerlarni 10-15^оC harоrat va 50-70% namlikka ega хоnalarda, quyosh nuri, namlik, harоrat, kislоta, ishqоr va neftь mahsulоtlaridan himоya qilgan hоlda saqlash lоzim.
Ishni tugatgandan so'ng, natijani rejangiz bilan solishtirish kerak, agar iloji bo'lsa, tuzatishlar kiriting. Bu mulohaza yuritish, yo'l qo'yilgan xatolarni tahlil qilish, ishning istiqbolini ko'rishga urinishlar, o'z yutuqlarini baholash, ish paytida va undan keyin paydo bo'lgan his-tuyg'ulari va hissiyotlari bosqichidir. Ishning yakuniy bosqichi o'z-o'zini baholash va mulohaza yuritishdir.
Asarning maqsadini shakllantirish, loyiha muallifi aqliy tasvirni yaratadi istalgan natija ish - ishning ajralmas sharti bo'lgan loyiha mahsuloti. Rejalashtirish jarayonida ishning alohida bosqichlarida hal qilinishi kerak bo'lgan vazifalar va bu vazifalarni hal qilish usullarini aniqlash kerak. Ishning tartibi va vaqtini aniqlang - jadvalni ishlab chiqing. Rejani amalga oshirish bosqichida alohida bosqichlarning vazifalari va ishlash usullariga ma'lum o'zgarishlar kiritish kerak bo'lishi mumkin, ba'zan esa muallifning loyiha mahsulotining yakuniy natijasi haqidagi g'oyasi o'zgarishi mumkin. . Loyiha odatda u tomonidan yaratilgan loyiha mahsulotining taqdimoti bilan yakunlanadi.
Loyihalash texnologiyasi (juftlik, kichik guruhlar, jamoada o‘quv loyihalarini tayyorlash). Loyiha metodi – bu ta’lim oluvchilarning individual yoki guruhlarda belgilangan vaqt davomida, belgilangan mavzu bo‘yicha axborot yig‘ish, tadqiqot o‘tkazish va amalga oshirish ishlarini olib borishidir. Bu metodda ta’lim oluvchilar rejalashtirish, qaror qabul qilish, amalga oshirish, tekshirish va xulosa chiqarish va natijalarni baholash jarayonlarida ishtirok etadilar. Loyiha ishlab chiqish yakka tartibda yoki guruhiy bo‘lishi mumkin, lekin har bir loyiha o‘quv guruhining birgalikdagi faoliyatining muvofiqlashtirilgan natijasidir. Bu jarayonda ta’lim oluvchining vazifasi belgilangan vaqt ichida yangi mahsulotni ishlab chiqish yoki boshqa bir topshiriqning echimini topishdan iborat. Ta’lim oluvchilar nuqtai-nazaridan topshiriq murakkab bo‘lishi va u ta’lim oluvchilardan mavjud bilimlarini boshqa vaziyatlarda qo‘llay olishni talab qiladigan topshiriq bo‘lishi kerak. Loyiha o‘rganishga xizmat qilishi, nazariy bilimlarni amaliyotga tadbiq etishi, ta’lim oluvchilar tomonidan mustaqil rejalashtirish, tashkillashtirish va amalga oshirish imkoniyatini yarata oladigan bo‘lishi kerak. 1. O‘qituvchi loyiha ishi bo‘yicha topshiriqlarni ishlab chiqadi. Ta’lim oluvchilar mustaqil ravishda darslik, sxemalar, tarqa tma materiallar asosida topshiriqqa oid ma’lumotlar yig‘adilar. 2. Ta’lim oluvchilar mustaqil ravishda ish rejasini ishlab chiqadilar. Ish rejasida ta’lim oluvchilar ish bosqichlarini, ularga ajratilgan vaqt va texnologik ketma-ketligini, material, asbob-uskunalarni rejalashtirishlari lozim. 3. Kichik guruhlar ish rejalarini taqdimot qiladilar. Ta’lim oluvchilar ish rejasiga asosan topshiriqni bajarish bo‘yicha qaror qabul qiladilar. Ta’lim oluvchilar o‘qituvchi bilan birgalikda qabul qilingan qarorlar bo‘yicha erishiladigan natijalarni muhokama qilishadi. Bunda har xil qarorlar taqqoslanib, eng maqbul variant tanlab olinadi. o‘qituvchi ta’lim oluvchilar bilan birgalikda “Baholash varaqasi”ni ishlab chiqadi. 4. Ta’lim oluvchilar topshiriqni ish rejasi asosida mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Ular individual yoki kichik guruhlarda ishlashlari mumkin. 5. Ta’lim oluvchilar ish natijalarini o‘zlarini tekshiradilar. Bundan tashqari kichik guruhlar bir-birlarining ish natijalarini tekshirishga ham jalb etiladilar. Tekshiruv natijalarini “Baholash varaqasi” da qayd etiladi. Ta’lim oluvchi yoki kichik guruhlar hisobot beradilar. Ish yakuni quyidagi shakllarning birida hisobot qilinadi: og‘zaki hisobot; materiallarni namoyish qilish orqali hisobot; loyiha ko‘rinishidagi yozma hisobot. 6. O‘qituvi ta’lim oluvchilar ish jarayonini va natijalarni birgalikda yakuniy suhbat davomida tahlil qilishadi. O‘quv amaliyoti mashg‘ulotlarida erishilgan ko‘rsatkichlarni me’yoriy ko‘rsatkichlar bilan taqqoslaydi. Agarda me’yoriy ko‘rsatkichlarga erisha olinmagan bo‘lsa, uning sabablari aniqlanadi. O‘qituvchi loyiha metodini qo‘llashi uchun topshiriqlarni ishlab chiqishi, loyiha ishini dars rejasiga kiritishi, topshiriqni ta’lim oluvchilarning imkoniyatlariga moslashtirib, ularni loyiha ishi bilan tanishtirishi, loyihalash jarayonini kuzatib turishi va topshiriqni mustaqil bajara olishlarini ta’minlanishi lozim. Loyiha metodini amalga oshirishning uch xil shakli mavjud: 4. Modulli ta’lim texnologiyasi (modul va modullar dasturi) Modulli o‘qitish – o‘qitishning istiqbolli tizimlaridan biri hisoblanadi, chunki u ta’lim oluvchilarning bilim imkoniyatlarini va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish tizimiga eng yaxshi moslashgandir. An’anaviy ta’limda o‘quv maqsadlari pedagog faoliyati orqali ifodalangan ya’ni bilim berishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, modulli o‘qitishda ta’lim oluvchilar faoliyati orqali ifodalanib, kasbiy faoliyatga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ushbu jadvalning tahlili shuni ko‘rsatadiki, modulli texnologiyaga asoslangan ta’lim an’anaviy ta’limdan o‘qitish usullari va vositalari uni tashkil etish va natijalari bilan sezilarli farq qiladi. Modulli o‘qitish ta’limning quyidagi zamonaviy masalalarini har tomonlama yechish imkoniyatini yaratadi. Modul – faoliyat asosida o‘qitish mazmunini optimallash va tizimlash dasturlarni o‘zgaruvchanligi, moslashuvchanligini ta’minlaydi; o‘qitishni individuallashtirish; amaliy faoliyatga o‘rgatish va kuzatiladigan xarakterlarni baholash darajasida o‘qitish samaradorligini nazorat qilish; kasbga qiziqtirish asosida faollashtirish mustaqillik va o‘qitish imkoniyatlarini to‘la ro‘yobga chiqarish. Modulli o‘qitish samaradorligi quyidagi omillarga bog‘liq: ta’lim muassasasining moddiy-texnik bazasi; malakali o‘qituvchilar tarkibi darajasi; o‘quvchilar tayyorgarligi darajasiga; kutiladigan natijalar bahosiga; didaktik materiallarning ishlab chiqilishiga; modullar natijasi va tahliliga. Modulni o‘qitishning samaradorligini oshirishga erishish uchun o‘qitishning quyidagi usullarini qo‘llash mumkin: muammoli muloqotlar; evristik suhbatlar; o‘quv o‘yinlar; loyihalash va yo‘naltiruvchi matnlar va hokazo. O‘quv materialining o‘zlashtirilishiga mashg‘ulotlar paytida modulning amaliy ahamiyati qay darajada ochib ko‘rsatilganligi modul mazmunining boshqa modullar bilan bog‘liqligi shu modulni o‘rganishdagi o‘quvchilarning bir xil xatoliklari tahlili muhim ahamiyatga ega. 5. Hamkorlikdagi ta’lim texnologiyasi (komandada o‘qitish, kichik guruhlarda o‘qitish). Komandada o‘qitishda o‘quvchilar teng sonli ikkita komandaga ajratiladi. Har ikkala komanda bir xil topshiriqni bajaradi. Komanda a’zolari o‘quv topshiriqlarini hamkorlikda bajarib, har bir o‘quvchi mavzudan ko‘zda tutilgan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishga e’tiborni qaratadi. O‘quvchilar o‘rtasida tom ma’nodagi hamkorlik har bir o‘quvchining qo‘lga kiritgan muvaffaqiyatidan quvonish, bir-biriga sidqidildan yordam berish hissi, qulay ijtimoiy-psixologik muhit vujudga kelishi zarur.