1. Mavzu: Xorijda maktabgacha ta`lim fanining predmeti. Jahon mamlakatlari ta’limi taraqqiyotining ayrim masalalari
— alohida olingan fan doirasida ichki ilmiy rivojlanish sifatida; —
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
| —
alohida olingan fan doirasida ichki ilmiy rivojlanish sifatida; — fanlararo o‘zaro aloqadorlik doirasida, ya’ni bir ѐ ki bir necha sohalar doirasida; 13
maxsus yaxlit ilmiy bilimlar doirasida kabilar. YUqorida ko‘rsatib o‘tilgan yo‘nalishlar uyg‘unligini integrativ ѐ ndoshuv
sifatida tasavvur etish mumkin. Ikki va undan ortiq nisbatan mustaqil qismlarda kecha
ѐ tgan jara ѐ nlarni birlashtirish - integratsiyalashtirishning natijasi bo‘lishi mumkin. YAxlit tizimni tuzishda integratsiyalanuvchi aloqadorlik muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularni ichki ilmiy aloqadorlik ham deb ataladi. Tizimlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad ichki ilmiy aloqadorlikni tartibga keltirish yo‘li bilan yaxlitlikni yuzaga keltirishdan iboratdir. Bu jara ѐ nda hosil bo‘ladigan yaxlitlik yangi sifat
ko‘rsatgichlariga ega
bo‘ladi. Integratsiyalashtirishning mohiyati, nazariy sintez vositasi sifatida yangi darajadagi bilish natijalariga erishishdir. Mutaxassislikka oid fanlarni integratsiyalab o‘rganish quyidagi masalalarni hal etishga qaratilgan: mutaxassislikka oid fanlarni integratsiyalab o‘rganishning mohiyati, mazmuni va uni amalga oshirish shart-sharoitlari va vositalarini o‘rganish; turli fanlar
mazmunini integratsiyalashtirishning ilmiy-nazariy va
pedagogik-uslubiy asoslari bilan tanishish; tahsil oluvchilarning o‘quv-bilish faolligi, mustaqilligi va bilimlar darajasini integrativ oshirishda bilimlarning dolzarbligini isbotlash; ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy, ruhiy-pedagogik, texnik-texnologik bilimlarni sintezlash talablari, imkoniyatlarini aniqlash. Ko‘p hollarda ta’lim-tarbiya ishida integrativ, tizimli va majmuaviy ѐ ndoshuvlar sinonim sifatida talqin etiladi. Bu tushunchalarning umumiy tomonlarini o‘rganila ѐ tgan ob’ektlarning turli qirra, tomon va xususiyatlari tashkil etadi. Lekin ular bir-biridan mohiyatiga ko‘ra ham farqlanadi. Ta’lim-tarbiya jara ѐ nida integrativ ѐ ndoshuvni amalga oshirish tizim ѐ ki
mavjud shakldagi yaxlit ob’ektning ichki va tashqi aloqalari, uni tashkil etish va boshqarish qonuniyatlarini bilgan holda olib borilishi mumkin. Kichik mutaxassislarni tay ѐ rlashda integrativ ѐ ndoshuv mutaxassislikka oid bilim, ish- 14
xarakat usullari va shaxsiy safat hamda fazilatlarni yaxlitligini ta’minlash uchun qo‘llaniladi.18 Integrativ ѐ ndashuv mazmunan tutash, aloqador, mantiqiy bir-birini taqozo etuvchi va bir-biriga singib chuqurlashtiruvchi va kengaytiruvchi o‘quv fanlarini integratsiyalash uchun qo‘llanilib, yaxlit mantiqiy mukammal bilim, ish-harakat usullari va shaxsiy sifatlarni tarkib toptirishni ko‘zda tutadi. "Pedagogika" o‘quv predmeti integrativ fan sifatida quyidagi masalalar o‘z echimini qanday topganligiga bog‘liq Holda uning samaradorligi aniqlanadi: 1. Integrativ o‘quv predmeti tarkibiga kiruvchi har bir o‘quv predmetining qanday vazifa echimini ta’minlashdagi roli; 2. Nisbatan tor doiradagi o‘quv predmetlarining didaktik vazifalarini integratsiyalash jara ѐ nida to‘liq saklab qolgan holda umumiy maqsadga bo‘ysundirilishi; 3. Integrativ o‘quv predmetini o‘rganish metodikasi, shakli, metodlari, vositalari va shart-sharoitlarini majmuaviy ishlab chiqish. YUqorida ko‘rsatilgan fikrlarga xotima berib aytganda tizimli, majmuaviy va integrativ ѐ ndashuvlarning umumiylik jihatlari mavjud bo‘lib, o‘ziga xos tafovutlarga ham egadir. Umuman olganda integrativ ѐ ndoshuvga tizimli va majmuaviy ѐ ndoshuvlarning natijasi sifatida qarash mumkin. Integratsiya muammosini didaktik jihatdan tadqiq etilishi-uni ta’lim prinsipi sifatida talqin etilishini talab etadi. Metodik nuqtai nazardan olib qaraganda integratsiya ta’lim-tarbiya jara ѐ nini takomillashtiruvchi va ko‘zlangan natijani kafolatlovchi shart-sharoit va usul deb tadqiq etilishidir. Integrativ ѐ ndoshuv ilmiylik, kasbiy yo‘nalganlik, politexnizm, uzviylik, muntazamlik, tizimlilik, ko‘rsatmalilik, tushunarlilik, tabaqalashtirish kabi didaktik prinsiplar bilan aloqadorlik hamda uyg‘unlikda amalga oshiriladi. O‘z navbatida integrativ ѐ ndoshuv ham hech qachon boshqa didaktik prinsiplarga o‘xshab o‘qituvchiga biror tay ѐ r retsept bermaydi, ammo undan foydalanilgan holda didaktik va metodik masalalar echimini aniqlaydi. 15
O‘quv materiali mazmunini integratsiyalash didaktik jara ѐ n sifatida ko‘p qirrali, ko‘p o‘lchovli, tizim shaklidagi tadqiqot ob’ekti hisoblanadi. Uni tahlil qilish (o‘rganish) tizimli-tuzilmaviy ѐ ndoshuvni talab etadi. CHunki uning funksiyasi, tarkibi, tuzilishi va shu kabi muhim xususiyatlarini o‘rganish ko‘zda tutiladi. Maxsus fanlarni integratsiyalashda ulardagi barcha xarakterli xususiyatlarni sintezlash emas, balki eng muhim va umumiy g‘oyalar, muammolarni sintezlash ko‘zda tutiladi. Integratsiyalash alohida
o‘quv predmetlari chegarasida amalga oshiriladigan nazariy sintez vositasi sifatida va fanlararo sintez shaklida namo ѐ n
Ingegratsiya-sintezning yuqori darajasi hisoblanadi. Bilish jara ѐ nida, tahlil qismlarga ajratish, sintez esa ularni birlashtirish (umumlashtirish) sifatida namo
ѐ n bo‘ladi. Mamlakatimizda amalga oshirila ѐ tgan yangi o‘quv rejalari va dasturlariga o‘tish davrida jamiyat va atrof-muhit o‘rtasidagi aloqalarni uyg‘unlashtirish, atrof-muhitga jiddiy munosabatni o‘rnatish va shakllanish masalalari muhim ahamiyat kasb etadi. Gegel falsafadagi uslubni mazmun xarakatining shakli sifatida ko‘rsatadi. Ta’lim jara ѐ nida turli hil tizimlar orqali o‘qituvchi va u bilan birga o‘quvchilar o‘z bilim, qobiliyat va ko‘nikmalarini deduksiya, induksiya, sintez, umumlashtirish, aniqlashtirish, taqqoslash shaklida ifodalashadi. Barcha mantiqiy jara ѐ nlar uslubning mazmun bilan uzviy bog‘langan ichki tomonini tashkil qiladi. Boshlang‘ich sinflarda o‘quv jara ѐ ni foydalanila ѐ tgan usul, uslub va shakllarining turli - tumanligi bilan ajralib turadi. Ma’lumki, atrof-muhitga jiddiy munosabatlar poydevori boshlang‘ich sinflarda o‘rgatiladi. SHuning uchun ta’limning natijasi maktab ta’limining 1-bosqichiga bog‘liq. YAngi psixologik-pedagogik tadqiqotlar kichik ѐ shdagi maktab o‘quvchilarining bilish faoliyati cheklanganligi haqida ilgarigi tushunchani ko‘rib chiqishga imkon beradi. Bu boshlang‘ich ta’limning barcha tarkibiy 16
qismlarini o‘zgartirish va yangilashga asos yaratadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ѐ sh xususiyatlariga javob beradigan va dars talablariga mos keladigan maqsadni aniqlash bunday yangilanishning asosiy masalasidir. Bir qator ishlar boshlang‘ich ta’limdagi fanlararo va fanlar ichidagi aloqalarga bag‘ishlangan. Bu muammolar o‘quv fanlarini integratsiyalashga o‘tishning yaqin rivojlanish sohasidir. Boshlang‘ich maktab fanlari integratsion aloqalarining mohiyati haqida olimlar orasida qarama-qarshiliklar ko‘p. Integratsiya atama va uslubiy nuqtai nazardan hodisa sifatida nima ekanligini ko‘rib chiqaylik.
Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|