1-Mavzu: Kompyuter arxitekturasi va asosiy qurilmalari

2. Zamonavıy kompyuterlarning tuzılıshi
Shahsiy kompyuterning asosiy qurilmalariga quyidagilar kiradi:

• 
  sistemali blok;
  
• 
  monitor;
  
• 
  klaviatura;
  
• 
  sichqoncha;
  
• 
  
  va dinamikalardan iborat.
  

Sistemali blok quydagi asosiy qismlardan tashkil topgan:

• 
  Korpus,
  
• 
  Ona plata (Motherboard);
  
• 
  Markaziy protsessor
  
• 
  (mikroprotsessor);
  
• 
  Operativ (tezkor) xotira;
  
• 
  Qattiq disk (vinchester);
  
• 
  CD-ROM qurilmasi - diskovod;
  
• 
  Elektr ta’minoti bloki;
  
• 
  Sovutgichlar (kullerlar);
  
• 
  Video va ovoz kartalari.
  

Ona plata,
sistemali plata (ruschada materinskaya plata, inglizchada Motherboard yoki
mainboard) - kompyuterning yoki EHMsi sistemaining asosiy, ko‘p qatlamli murrakab platasi bo‘lib, kompyuter qismlarini uning ustiga qurish
uchun xizmat qiladigan qurilma. Har bir murrakab elektron qurimlmalarning (televizor, telefon va boshqa) asosiy platalari ham shunday ataladi.
Ona plata ustiga protsessor, mikrosxemalar, chipsetlar uchun slotlar (raz’yomlar), opretiv xotira uchun (OX) mahsus ajratilgan slotlar, kontrollerlar uchun shinalar, interfeyslar va boshqa tashqi qurilmalar uchun kirish-chiqish portlaridan va sovutish sistemai qurilmalari o‘rnatiladi. Ona platalarni ishlab chiquvchi etakchi firmalar:

• 
  GIGABYTE Technology Co., Ltd. - 1986 yildan beri sistemali platalar, videokartalar, noutbuk, mobil telefonlar ishlab chiqaruvchi Tayvanning kompaniyasi. Bo‘limlari Xitoy halq respublikasida jovylashgan.
  
• 
  Asus - sistemali platalar, kompyuter, noutbuk, mobil telefonlar, internet- planshetlar, optik qurilmalar va monitorlar ishlab chiqaruvchi Tayvanning kompaniyasi. Bo‘limlari Xitoy halq respublikasida joylashgan.
  
• 
  va boshqa kompaniyalar mavjud.
  

Protsessor (markaziy protsessor, mikroprotsessor deb ham aytiladi). Kompyuterning eng muxim qismini protsessor, (ya’ni protsessor va boshqaruv qurilmasi) tashkil etadi. Dastur yordamida berilgan ma’lumotlarni o‘zgartiradigan, hamma hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli moslamalarning o‘zaro aloqasini o‘rnatadigan qurilma — bu protsessor yoki mikroprotsessor deb ataladi.
Arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga murojat qilish, dasturdagi ko‘rsatmalarning berilgan ketma-ketlikda bajarilishini boshqarish va boshqa amallar
rotsessor zimmasida bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, protsessor kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha ko‘rsatmalarini bajaradigan qurilma.
Protsessor ishlab chiqaruvchi kompaniyalar xozirgi kunda juda ham ko‘payib ketganligi tufayli protsessor turlari ham ko‘p. O‘zbekiston bozorlarida ko‘p uchraydigan, kompyuterlarda ko‘p qo‘llaniladigan protsessor va chiplar, bular:

1. 
   Intel Corporation - AQShnin Kaliforniya shtatida 1968 yil Gordon Mur va Robert Noys tomonidan tashkil etilgan amerika
   

korporatsiyasi. Bu korporatsiya asosan kompyuterni tashkil etuvchi elektron qurilmalar, mikrochiplar va mikro-protsessorlar ishlab chiqaradi.
Bugungi kunda 8, 16 va undan ko‘p yadroli mikroprotsessorlar ishlab chiqararishni konveyrga qo‘yigan.

2. 
   MediaTek Inc. (MTK) kompaniyasi.
   

Kompaniya 28 maya 1997 yil Tayvanning Sinchju shahrida tashkil qilingan. Bo‘linmalari Xitoyda, Daniya, BAA, Indii, Yaponiya, Sharqiy Koreya, Singapur, Buyukbritaniya, AQSh va Shvetsiya mamlakatlarida joylashgan.

3. 
   Advanced Micro Devices, Inc. (ingliz tilidan tarjimasi «Istiqbolli mikroqurilmalar») — 1969 yil AQShning Kaliforniya shtatining Sanniveyl shahrida Djerri Sanders va Djon Keri tomonlaridan tashkil qilingan. Bugungi kunda AMD mikrochiplarini ishlab chiqarish bilan mashxur.
   
4. 
   ATI Technologies kompaniyasi — Kanadaning Ontario shahrida joylashgan bo‘lib, grafikaga oid protsessorlar va chipsetlar, ona (materinskaya) platalar
   

ishlab chiqaruvchi kompaniya.