1. gravimaqnit anomaliyalarin emal və interpretasiyasinin əsas anlayişlari

8.1. Yüksək törəmə üsulu ilə transformasiya

8.2. Yataq tipli anomaliyalarin (YTA) ayrilmasi üsullari

8.1. YÜKSƏK TÖRƏMƏ ÜSULU ILƏ TRANSFORMASIYA
Cazibə qüvvəsinin potensialının yüksək (ikinci və daha çox) törəmələrinin tətbiqi bir sıra hallarda çökmə süxurlarda kiçik amplitudlu strukturları ilə səbəblənən bir sıra hallarda lokal anomaliyaları aşkar etməyə imkan verir, əlverişli şəraitdə isə böyük neft-qaz yataqlarını həmçinin.

Bu transformasiya üsulu o xassəyə əsaslanır ki, həyacanlandırıcı kütlələrdən olan məsafə artdıqca cazibə potensialının yüksək törəmələri birinci törəməsindən fərqli olaraq daha tez azalır. Beləliklə, xəritələrdə kiçik və dərinolmayan həyacanlandırıcıların ağırlıq qüvvəsinin anomaliyalarının qradiyentləri və potensialın dağa yüksək dərəcəli törəmələri böyük və dərinyatan geoloji obyektlərin qravitasiya təsirlərindən fərqli olaraq dağa çox qüclənir.

Müşahidə olunan ağırlıq qüvvəsi anomaliya xəritələrin cevirməsinin bir neçə üsulu təklif olunub. Müşahidə olunan sahənin cevirmə üsulunun ağırlıq qüvvəsinin üçüncü tərtibli şaquli törəməsi üsulunu nəzərdən keçirək. Böyük olmayan anomaliya yaradan kiçik və yaxın yatan həyacanlandırıcı kütlələri halında, qravitasiya sahələrin bölünməsi yuxarıda baxtımız üsullar vasidəsilə kifayyət qədər keyfiyyətli ola bilməz. Belə şəraitdə müşahidə olunan sahənin cevirmə üsulunun ağırlıq qüvvəsinin üçüncü tərtibli şaquli törəməsi üsulu daha səmərəli ola bilər. Ətraflı riyazi açıxlamalara varmadan təcrübədə geniç istifadə olunan hesablama düsturunu (Elkins düsturunu) nəzər salaq:

Burada Vz(0) - R radiuslu cevrənin mərkəzində anomaliyanın qiyməti;

-müvafiq radiuslu

cevrələr boyunca anomaliyaların ortalaçdırılmış qiymətləri.

Şək.8.1 –də ağırlıq qüvvəsi anomaliya sahəsinin üçüncü şaquli torəməsi sahəsinə çevirməsi üsulunun ayırdetmə qabiliyyətinin artırılmasını göstərir. İki silindrik kütlələrin anomaliyaların bölünməsi effekti ona görə alınıb ki, profil boyunca Wzzz qiymətləri Wz qiymətlərindən olduqca tez azalır.

Şək.8.1. Qravitasiya sahəsinin Vz və üçüncü

şaquli Vzzz törəməs