[]

315 
 
16
 Yenə orada, s.116. 
17
 ЦГAДA, ф. гoc.ap x. p.XIX, д.297, ч.l4, 16;  Mapкoвa O.П. Göstərilən əsəri, s. 
116. 
18
Yenə orada, h.14, 16, 17/1. 
19
 Yenə orada: h.14 və 16; Markova O.P Göstərilən əsəri, s.116-117. 
20
 Yenə orada. 
21
 Yenə orada. 
22
Пaxoмoв E.A. Kлaды Aзepбaйджaнa и дpyrиx pecпyблик и кpaeв Kaвкaзa, 
вып.II, c.66; вып.IV, c.89; вып.VI, c.76.  
23
Markova O.P. Göstərilən əsəri, s.l 18. 
24
 Извec тия  o  втopoм  пyтeшecтвии  дoктopa  и  кoллeжc кoгo  coвe тникa  
Лepxa в Пepcию oт 1746 гoдa. Hoвыe eжeмecяныe coчинeния, ч.LII,  oктябpь, CПб., 
1790, c .56. 
25
 Ehtimal ki, impe ratiriçə II Ye katerina. 
26
 E.A.I.Г.  O  гaвaни,  лeжaшeй  пpи  Kacпийc кoм  мope  (из  мecяцe -cлoвa  нa 
1777  гo д).  Coбpaниe  coчинeний,  выбpaнныx  из  мecяцe  -  cлoвa  нa  paзныe  гoды, 
ч.IV, CПб., 1790, c.40. 
27
 Yenə orada, s.21-22. 
28 
Бyткoв  П.Г. Göstərilən əsəri, h.II, s.73. 
29
 Yenə orada, s.70-71. 
30
 Гaблиц  K.  Иc тopичecкий  жypнaл  бы вший  в  1781  и  1782  гг.  нa  
Kacпийcкoм  мope  Poccийcкoй  ecкaдpы  пoд  кoмaндoй  флoтa  кaпитaнa  втopoгo 
paнгa гpaфa Boйнoвичa, c  кapтoю oнoгo мopя. M., 1809, c.103 -104;  Бyткoв   П.Г. 
Göstərilən əsəri. h. II, s.71-75. 
31
  G.  Forster.  Voyage  du  Bengale   ä  Petersburq  a  travers  les  province s 
septentrionales de I'lnde, la Cacçemur, la Perse, suh la mer Caspienne... t.I-III, Paris, an 
X-1802, p.317-318. 
32
G.Forster. Göstərilən əsəri, s.341. 
33
  Бypнaшeв  C.Д.  Oпиcaниe  oблacтeй  a дpeбижaнcкиx...  Kypcк,  179 3, 
c.10-11. 
34
G.Forster. Göstərilən əsəri, s.342. 
35
 Yenə orada. 
36
 Yenə orada, s.328. 
37
 Yenə orada, s.345. 
38
G.Forster. Göstərilən əsəri, s.346-347. 
39
 Marschall fon Bieberstein. Göstərilən əsəri, s.18. 
40
 Yenə orada, s.24. 
41
 Apтeмий  Apapaтcкий.  Жизн  Apтeмия  Apapaтcкoro,  ypoжeнцa  ceл. 
Barapшaпaт. Пиcaннaя и пepeвeдeннaя им caмим c apмянcкoгo нa poccийcкий, ч.I, 
CПб., 1813, c.190. 
42
 Бyткoв П.Г. Ma тepиaлы для нoвoй иc тopии Kaвкaзa c.1722 пo 1803 г., ч.I. 
CПб„ 1869, c.420. 

---

316 
 
43
 G.A.Olivie r. Voyage dans Гemp ire  othoman, ГEgypte et la  Perse . Paris, an  9 
(1807), V. t.V, pp.315-316. 
44
 Yenə orada, s.343-344. 
45
 M. T o o k e. Histoire de Гemp ire de Russie, sous le regne de Catherin e II, et la  
fm du dix-huitie me siec le. Traduite de Гanglais, sur la deuxie me edit ion, par M.s.Tome  
sixie me . Paris, an X-1801, p.21. 
46
 Пa xoмoв  E.A.  Moнeтныe  клaды  Aзepбaйджaнa,  вы п.I,  Бa кy.  1926,  c.71; 
вып.V, c.41-42; вып.VI, c.68. 
47
 Hacı Zeynalabdin Şirvani. Riyaz üs -səyahe, v.ЗЗb; Rusiya AE Asiya Xa lqla rı 
İnstitirunun Peterburq bölməsi. Əlyazmalar fondu; yenə onun: Bustan üs-səyahə, s.129. 
48
Бyткoв  П.Г. Göstərilən əsəri, h.II, s.418-420. 
49
 Yenə orada. 
50
 Bceпoддaннeйший paпopт гeн-л. Kнoppингa o т 11-гo aпpeля 1800 r. (Aкты  
coбpaнныe Kaвкaзcкoю Ap xeoгpaфичecкoю Koмиccиeю), т.I,  Tифлиc, 1866, c.639. 
51
 Yenə orada, s.640. 
52
 Aкты  coбpaнныe  Kaвкaзc кoю  Ap xeoгpaфичecкoю  Koмиccиeю,  т.II, 
Tифлиc, 1868, c.728. 
53
 Yenə orada. 
54
 Yenə orada, s.241. 
55
 Gü rcü  İmeret iya  Dövlət  palatası  tərəfindən  1832-c i  ildə  tərtib  edilmiş 
"Bakı  şəhəri  əhalisinin   kameral  təsviri".  A zərbaycan  Respublikası  Mərkəzi 
Dövlət Tarix arxiv i, f.25, siyahı 25-2, saxlan ma vahid i 21. 
56
 Ga mba. Göstərilən əsəri, s.ЗOЗ. 
 
 
 
4. Sosial münasibətlər və Ģəhər quruculuğu 
 
1
  Бypнaшeв C.Д.Oпиcaниe oблac тeй aдpeбижaнcкиx... Kypcк, 1793, c.10-11. 
Burnaşevun məlu matına görə Abşeronda 40 kənd var idi. 
2
  Kəndlərin  siyahısı  İ.Bere zinin  kitabına  əsasən  verilir:  "Пy тeшec твиe  пo 
Bocтoкy",  I,  Пy тeшecтвиe  пo  Дarecтaнy  и  Зaкaвкaзью.  Kaзaнь,  1849,  тaбл. 
Hapoдoнaceлeния в гopoдe Бaкy и eгo yeздe, в июнe мecяцe 1842 г. 
3
  Ga mba. Göstərilən əsəri, s.302. 
4
  Yenə orada. 
5
Bakıxanov A. Gü lüstani-İrəm. Bakı, 1951, s.28. 
6
Zeynalabdin Şirvani. Bustan əs-səyahə. Göstərilən nəşr, s.129. 
7
Бpoнoвcкий  C.Hoвeйшиe  гeoгpaфичecкиe  и  иcтopичecкиe  извecтия  o 
Kaвкaзe. M., 1823, ч.II, c.401. 
8
ЦBИA, Mocквa, ф.  BУA,  д.Ns 18495, лл.  17-25; Лeвиaтoв  B.H. Oчepки из 
иcтopии Aзepбaйджaнa в XVIII в. Бaкy, 1918, c.61. 
9
 Yenə orada. 

---

317 
 
l0
Gamba. Göstərilən əsəri, s.303. 
11
  Cпaccкий-Aвтoнoмoв  K.  Kpeпocть  Бaкy   18  нoябpя  1851  г.  Kaвкaзкий 
кaлeндapь нa 1856 г., c.490-493. 
l2
Бepeзин  И. Göstərilən əsəri, göstərilən cədvəl. 
13
Bakıxanov  A.  Göstərilən  əsəri,  s.159;  Гмeлин  C.Г.  Göstərilən  əsəri,  s.82; 
Бyткoв  П.Г. Göstərilən əsəri, s.138. 
14
 Бyткoв П.Г.  Göstərilən əsəri, h.II, s.227; A.Ba kıxanov Məlik Məhə mməd in 
ölüm tarixini başqa cür - 1781-ci il göstərir, lakin Qafqaz Arxeologiya Ko missiyasının 
Arxiv ində (c.4, 1870, sənəd 861) gətirilən tarix daha doğrudur. 
15
Bakıxanov A. Göstərilən əsəri, s.171; Бy ткoв П.Г. Göstərilən əsəri, h.II, s.280; 
AKAK, т.IV, 1870, дoк.861. 
16
 Bakıxanov A. Göstərilən əsəri, s.171-172; Бy ткoв П.Г. Gös tərilən əsəri, h.II, 
s.292-293. 
l7
Bakıxanov A. Göstərilən əsəri, s.172, 190. 
18
 Ga mba. Göstərilən əsəri, s.294. 
19
 Пeтpyшeвc кий  И.П. Oчepки... c.87.  
20
 Пa xoмoв  E.A.  O  cocлoвнo-пoзeмeльнoм  вoпpoce  в  Aзepбaйджaнe. 
Извecтия  Oбщecтвa  oбcлeдoвaния  и  изyчeния  Aзepбaйджaнa.  Бaкy,  1926,  №l, 
c.16-19. 
21
Bakıxanov A. Göstərilən əsəri, s.136.  
22
Гмeлин  C.Г.   Göstərilən əsəri, s.97. 
23
 Пeтpyшeвc кий  И.П. Oчepки... c.182-183. 
24
 Yenə orada. 
25
Бypнaшeв  C.Д.  Göstərilən əsəri, s. 10-11. 
26
Гмeлин  C.Г.   Göstərilən əsəri, 
s.60. 
27
 ЦBИA,  Mocквa ,  ф.  BУA,  Д.NЛ8495,  лл.17-25;  B.H.Лe виaтoв.  Göstərilən 
əsəri, s.61. 
28
 IДBИA, Mocквa , ф. BУA,  д.№18495,  лл.  17-25;  B.H.Лeвиaтoв.  Göstərilən 
əsəri, s.61. 
29
 Azərbaycan  Respublikası  M DTA,  f.25,  siyahı  25-2,  sa xlan ma  vahidi 
21;Tyзинкeвич  Ю.T.   Göstərilən əsəri, s.252. 
30
 Yenə orada. 
31
Гмeлин  C.Г.   Göstərilən əsəri, s.202-203. 
32
 Yenə orada, s.269. 
33
 AKAK, т.VI, дoк.1333, c.872. 
34
 Bakı  şəhəri  əhalisinin  ka me ral  təsviri;  Tyзинкeвич  Ю.T.  Gös tərilən  əsəri, 
s.252. 
35
 Пeтpyшeвc кий  И.П. Oчepки... c.304.  
36
 Yenə orada, s.304-308. 
37
Гмeлин  C.Г. Göstərilən əsəri, s.87. 
38
 ЦBИA,  Mocквa,  ф.  BУA,  д.  №l84474  лл.18,  20-28,  31-33.  Sitat  H.B. 
Abdullayevin göstərilən əsərindəndir, s.200. 

---

318 
 
39
 Paпopт гeн-м. Гypьeвa гp. Гyдoвичy o т 27 дeкaбpя 1866 г., №477, A KAK, 
т.III, c.351. дoк.№650. 
40
 Yenə orada. 
41
 Bыпиc кa из пyтeшec твия И.Лep xa... c .82.  
42 
Гмeлин  C.Г.   Göstərilən əsəri, s.84. 
43
 Пeтpyшeвcкий  И.П. Oчepки... c.217-218. 
44 
Nemətova M. S.Göstərilən əsəri, s.37-40. 
45 
Пeтpyшeвcкий  И.П. Göstərilən əsəri, s.220. 
46 
Yenə orada, s.320-321. 
47
 УЦГAЛ, фoнд  Kaвк.  к-тa,  д.410,  1843: зaпиc кa  дeпy тaтa   Kyбинcкoгo и 
Бaкинcкoгo  yeздoв  Aббacкyлиaгa  Бaкиxaнoвa,  лл.23-24.  Sitat  İ.P.Petruşevskinin 
"Oчepки..." əsərindəndir, s.233. 
48
 Пeтpyшeвc кий  И.П. Oчepки... c.241.  
49
 Пa xoмoв E.A. O coc лoвнoпoзeмeльнoм вoпpoce Aзepбaйджaнa. Göstərilən 
nəşr, s. 19. 
50
 AKAK. т.III дoк.646, c.349. 
51
 AKAK.  т.ПI  д.650,  c.351;  дoк.663,  c.355;  дoк.651,  c .352;  дo к.66 3  c .355: 
дoк.666, c.357. 
52
 AKAK. т.III дoк.666, c.357. 
53
 Yenə orada, sənəd 663, s.355. 
54
 Гм eл и н  C. Г.   Göstərilən əsəri, s.206. 
55
Пaxoмoв  E.A.   Moнeтныe клaды Aзepбaйджaнa... вып.V, c.42.  
56
 AKAK, c.III, дoк.661, c .355. 
57
 Yenə orada, c.IV, sənəd 865, s.575. 
7 
■>
 
7
 
58 
Гмeлин  C.Г. Göstərilən əsəri, s.84. 
59
 Yenə orada, s.54. 
60
 Yenə orada. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

319 
 
5. Suraxanı kəndindəki hind atəĢgahı 
 
1
  Aшypбeйли  C.Б.  Об  иc тopии  Cypa xaнcкo гo  xpaмa  oгнeпoклoнникoв 
Пaмятники ap xитeктypы Aзepбaйджaнa. M.-Бaкy, 1946, c.43. 
2
Cыcoeв B.M . Xpaм и мoнacтpь oгнeпoклoнникoв в Cypaxaнax, близи Бaкy.  
Изв. Aзepб. ap xeoлoraчecкo гo кoмитeтa, вып.I. Бaкy, 1925, c.4-7. 
3
  Aшypбeйли  C.Б.  Об   иc тopии  Cypa xaнcкoгo   xpaмa  oгнeпoклoнникoв, 
c.44-49, 52-53. 
4
  Voyage  du  chevalier  Chardin   en  Perse,  et   autres  lieu x  de  L'Orient.  To mе 
premier. A msterdam, 1735, p 253. 
5
  Ne mətova M.S. A zərbaycanın epiqrafik abidə ləri  (XVII-XVIII əsrlə r).  Bakı, 
1963, s.123-128. 
6
  B.C.Bopoбьeв-Дecятoвcкий. Зaмeтки пo индийc кoй эпигpaфикe, c.84-85. 
7
 Yenə orada, s.86-87. 

---

320 
 
KİTABDAKILAR 
 
Müəllifdən....................................................................................................... 5 
Mənbələrin və ədəbiyyatın mü xtəsər xü lasəsi ......................................... 6 
Giriş   ............................................................................................................. 15 
 
I  F ə s i 1. Arxe oloji məlumatlar  əsasında AbĢeronun  və  
Bakının erkən tarixi  ................................................................................. 21 
1. Bakının salın ma (yaran ma) tarixi və ad ı haqqında ........................... 37 
 
II F ə s i 1. Erkən feodal Bakısı (VII-X əsrlər) 
1.
 
Siyasi tarix. Bakı ərəb xəlifələrinin və Şirvanşahların ..................... 
 
hakimiyyəti a ltında ............................................................................................. 51 
2.
 
Abşeronun və Bakının iqtisadi həyatı ................................................. 63 
a)
 
Neft və duz hasilatı ................................................................................ 63 
b)
 
Sənətkarlıq və tica rət ............................................................................. 69 
3.Şəhərin idarə olun ması, sosial münasibətlər və mədəniyyət ......... .80 
 
III Fəsi1. B akı ġirvanĢahl arın hakimi yyə ti dövründə (XI-XVI əsrlər) 
1.
 
Siyasi tarix ............................................................................................... 85 
2.
 
Bakı şəhərinin iqtisadi həyatı  .......................................................... 102 
a)
 
Neft və duz hasilatı ..............................................................................102 
b)
 
Sənətkarhq və ticarət  ...........................................................................107 
3.
 
Sosial münasibətlər və şəhər quruluşu..............................................121 
4.
 
XI-XVI əsrlərdə şəhər mədəniyyəti (me marlıq, 
ədəbiyyat və incəsənət) ........................................................................... 138 
a)
 
Bakı şəhərinin xarici görünüşü ..........................................................138 
b)
 
Elm, ədəbiyyat və incəsənət  ..............................................................173 
 
IV F ə s i 1. B akı XVI-XVШ əsrin birinci yarısında 
1.Səfəvilər ha kimiyyəti dövründə Bakın ın siyasi 
tarixi (XVI əsr) ......................................................................................... 190 
2.XVII əsr-XVШ əsrin birinc i yarısının siyasi tarixi ..........................197 
3.Şəhərin iqtisadi həyatı .......................................................................... 219 
a)
 
Abşeronda neft hasilatı ...................................................................... 219 
b)
 
Duz çıxarılması, əhəng (g ilab i) istehsalı və i.a .............................. 227 
c)
 
Abşeronun kənd təsərrüfatı məhsulları  .......................................... 228 
4.
 
Sənətkarlıq və tica rət .......................................................................... 230 
5.
 
Bakın ın şəhər əhalisinin sosial strukturu və 
şəhərin idarə olun ması............................................................................. 251 
 
 

---

321 
 
V F ə s i 1. Bakı - Bakı xanlığının paytaxtı kimi (XVIII əsrin ikinci 
yarısı-XIX əsrin əvvəli) 
1.
 
Siyasi tarix ............................................................................................ 274 
2.
 
Şəhərin iqtisadi həyatı......................................................................... 294 
3.
 
Ticarət    ................................................................................................ 298 
4.
 
Sosial münasibətlər və şəhər quruluşu ............................................. 308 
5.
 
Suraxanı kəndindəki h ind atəşgahı ................................................... 316 
 
Nəticə  ......................................................................................................... 321 
 
Əlavə 1 ....................................................................................................... 323 
Əlavə 2 ........................................................................................................325 
Qeydlər........................................................................................................326 
Ədəbiyyat ...........................................................................   .......................327 

---

322 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SARA AġURBƏYLĠ 
 
BAKI ġƏHƏRĠNĠN TARĠXĠ 
 
ORTA ƏSRLƏR DÖVRÜ 
 
"AVRASİYA  PRESS" 
BAKI-2006 
 
 

---

323 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Buraxılışa məsul:  
 
Texniki redaktor: 
 
Kompyuter səhifələyicisi:  
 
Kompyuter operatoru:  
 
Korrektor:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Umud Rəhimoğlu  
 
Mübariz Piri  
 
Allahverdi Kərimov  
 
Ruhəngiz Arazqızı  
 
Elmira Əliqızı
 
 
 
 
 
 
 

---

324 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yığ ılmağa verilmişdir 01.06.2006. Çapa imzalan mışdır 27.12.2006.  
Formatı 60x90 1/16. Fiziki çap vərəqi 26. Ofset çap üsulu. 
Tirajı 25000. Sifariş 193. 
DÜST 5773-90, DÜST 4.482-87 
 
 
Kitab "CBS-PP" MMC mətbəəsində çap olunmuşdur. Ba kı, Şərifzadə küçəsi, 3.