Ózbekstan respublikasi joqari bilimlendiriw, ilim hám innovaciyalar ministrligi

2.2 Kvant teoriyasınıń tiykarġı túsinikleri hám principleri
Kvant fizikasınıń payda bolıwına úles qosqan faktorlardı ulıwmalastırıw ushın biz kvant mexanikası tariyxın baqlaw ushın isletiletuġın jańa ashılıwlar hám bilimler menen baylanıslı bolġan zárúrli sánelerdi sanap ótiwimiz múmkin:
- 1900: Plank Bul energiya muġdarı, jutıladı hám shıġarıladı degen pikirdi kiritedi.
-1905 jıl: Eynshteyn fotoelektrik effektti kórsetedi (elektromagnit maydan energiyası jaqtılıq kvantları (fotonlar) tárepinen tasiladi)
- 1913 jıl: Bor elektrondıń orbital háreketin muġdarlıq beredi.
-1915 jıl: Sommerfeld muġdarlıq anıqlaw usılların ulıwmalastırıp, jańa qaġıydalardı kiritedi.
Biraq 1924 jıldan baslap kvant teoriyası, biz házir bilgenimizdey, tiykar salınġan. Sol kúni Luiza de Brodji materiya tolqınları teoriyasın jarattı. Keyingi jılı Xaynsburg basqarıwdı óz qolına aldı, matricalar mexanikasın qáliplestirdi, keyininen 1927 jılda Dirak arnawlı salıstırmalıq teoriyasın usınıs etdi. 1982 jılġa shekem Orsay optikalıq institutı Bell teńsizliginiń aynıwı boyınsha óz tekseriwin juwmaqlawġa shekem, bul jańa ashılıwlar izbe-iz dawam etti.
Eń qızıqlı jańa ashılıwlar arasında biz tómendegilerdi tabamız :
-Tolqın -bóleksheler dualizmi
-Tolıqtırıwıshlıq principi
- Anıqsızlıqtıń baslanıwı
Tolqın -bólekshe dualizmi
Aldın tek klassik fizika bar edi. Bul nızamlar eki toparġa bólingen:
-Nyuton nızamları
-Maksvell nızamları
Birinshi nızamlar kompleksi mexanikalıq denelerdiń háreketi hám dinamikasın xarakteristikalaydı, ekinshi nızamlar kompleksi elektromagnit maydanlardıń bir bólegi bolġan subektler ortasındaġı tendenciya hám baylanıslardı xarakteristikalaydı: mısalı, jaqtılıq hám radio tolqınları.
Ayrım tájiriybeler sonı kórsetedi, siz jaqtılıqtı tolqın retinde sawlelendiriwińiz múmkin. Biraq olar tastıyıqlanbaġan. Basqa tárepden, jaqtılıq bólekshe tábiyatına iye (Eynshteyn hám Plankdan) hám sol sebepli onıń fotonlardan ibarat ekenligi haqqındaġı ideya barġan sayın kóbirek nızamlılıqqa say bolmaqta. Bor sebepli materiya hám nurlanıwdıń tábiyatı túsinildi:
-Onı tolqınġa aylandırıń
-Onı denege aylandırıń
Endi ol yamasa bul kózqarastan emes, bálki bir-birin toltırıwshııshı kózqarastan oylaw múmkin edi. Bordıń bir-birin toltırıwshıshı principi tek tómendegi pikirdi aytıp otedi, yaġnıy atom kóleminde júz beretuġın hádiyseler tolqınlar hám bólekshelerdiń eki tárepleme qásiyetlerine iye.