Ózbekistan respublikasi joqari tálim, PÁn hám innovaciyalar ministrligi

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI TÁLIM, PÁN HÁM INNOVACIYALAR MINISTRLIGI

Ájiniyaz atındaǵı

Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı



Geografiya hám ekanomika bilim tiykarları
Uluwma jer bilimi páninen


Ózbetinshe jumıs
Tema: Dunya okeanı baylıqların qorǵaw
Qabılaǵan: Iskenderov Alisher
Orınlaǵan: Qannazarov Ikram
Jobası:
Kirisiw

1. 
   Okean baylıqları.
   
2. 
   Okean baylıqların hám olardan paydalanıw.
   
3. 
   Okean baylıqların qorǵaw.
   

Juwmaqlaw
Paydalanılǵan Ádebiyatlar


Kirisiw
Dúnya okeanı 4 milliard jıldan artıq waqıt dawamında ámeldegi bolıp, sonnan 3 milliard jıl teńiz hám okeanlıqta fotosintez islep shıǵarıw processleri esaplanadı. Jáhán okeanınıń duz quramı azmaz ózgerip turadı, suwda dáwirli kesteniń derlik barlıq elementleri bar. Esapkitoblarga kóre dúnya okeanında erigen elementlardıń ulıwma massası kútá úlken kórsetkishke bahalanadı - 50 - 60 trillion. t) 300 mińnen aslam haywan túrleri hám 100 mińnen aslam ósimlik túrleri jasaydı. Dúnya okeanınıń relyefi júdá túrme-túr : onıń maydanınıń 80% ga jaqinı 3 mıń metrden artıq uralarǵa hám tek 8% - kontinental shelfga sáykes keletuǵın uralarǵa tuwrı keledi.
Izertlew materiyaları hám metraloǵıyası
Dúnya okeanı daǵı júdá kóp tábiyiy resurslardan búgingi kúnde dúnya boyınsha keń kólemde paydalanıp kelinip atır. Dúnya okeanı tábiyiy resurslarǵa, mineral resurslarǵa, ıqlımlıq hám biologiyalıq resurslarǵa bay bolǵan biotib bolıp tabıladı. Dúnya okeanınıń tiykarǵı baylıǵı teńiz suvi bolıp tabıladı. Ol 75 ximiyalıq elementti óz ishine aladı, olar arasında uran, kaliy, brom, magniy sıyaqlı zárúrli elementler bar. Okeandagi resurslar eń kóp tarqalǵan aymaqlar bul okeanlıqtıń shelf bólegi esaplanadı. Odan keyingi orınlarda resurslar menen támiyinleniw dárejesine kóre batial bólegi hám eń aqırǵı orında abissal bólegi esaplanadı. Dúnya okeanı daǵı insannıń ómiri iskerligi dawamında paydalanatuǵın eń tiykarǵı resursları tómendegiler esaplanadı : Okean eń túrme-túr resurslar bazası bolıp, uzaq kontinentler hám atawlardı baylanıstıratuǵın erkin hám qolay yo'l bolıp tabıladı. Teńiz transportı mámleketler ortasındaǵı júk tasıwdıń derlik 80 payızın támiyinlep, ósip baratırǵan jáhán islep shıǵarıw hám ayırbaslawǵa xızmet etedi. Planetamız maydanınıń derlik 71 payızın iyelegen dúnya okeanı mineral baylıqlardıń úlken bazası bolıp tabıladı. Onıń shegarası daǵı minerallar eki qıylı ortalıqta - gidrosferanıń tiykarǵı bólegi retinde okean suwı massasınıń ózinde hám litosferanıń bir bólegi retinde er qabıǵınıń tómengi bóleginde jaylasqan. Dúnya okeanı mexanik hám ıssılıq energiyasınıń úlken, haqıyqattan da tawsılmaytuǵın resurslarini óz ishine aladı, bunnan tısqarı, turaqlı túrde jańalanadı. Bunday energiyanıń tiykarǵı túrleri tasqınlar, tolqınlar, okean (teńiz) aǵısları hám temperatura gradienti energiyası bolıp tabıladı. Tolqınlardıń energiyası ásirese ózine tartatuǵınlı. Tolqın hádiyseleri adamlarǵa áyyemgi zamanlardan berli málim bolıp, kóplegen qıraq mámleketleri turmısında málim dárejede olardıń ómiriniń pútkil ritmini belgilep beretuǵın júdá zárúrli rol oynaǵan hám oynawda dawam etpekte.
Izertlew Juwmaqları
Dúnya okeanınıń taǵı bir energetikalıq resursı okean (teńiz) aǵısları bolıp, olar úlken energetikalıq potencialǵa iye. Sonday etip, Parsı qoltıqı aǵımınıń aǵımı hátte Florida buwazı aymaǵında da 25 million m3 / s ni quraydı, bul dúnya dáryalarınıń aǵıs tezliginen 20 teńdey joqarı. Dúnya okeanınıń biologiyalıq resursları tekǵana kútá úlken ólshemleri, bálki oǵada xilmaxilligi menen de ajralıp turadı. Teńiz hám okeanlıqtıń suwi, mánisine kóre, kóplegen tiri organizmlerdiń tıǵız jaylasqan dúnyası : mikroskopik bakteriyalardan tartıp Jerdegi eń iri haywanlar - kitlargacha. 180 mıńǵa jaqın haywan túrleri Quyash tárepinen kórsetilgen sırtından tereń teńizdiń qaranǵi hám suwıq tarawıǵa shekem bolǵan úlken okean boslıqlarında, atap aytqanda 16 mıń qıylı balıq, 7, 5 mıń túrdegi teńiz shayanımonlar hám 50 mıńǵa jaqın túrdegi haywanlar jasaydı. as qazan ayaqlı mollyuskalar. Jáhán okeanında 10 mıń ósimlik túri de bar.