Zamonaviy jamiyat hayotida jismoniy tarbiya va sport

ZAMONAVIY JAMIYAT HAYOTIDA JISMONIY TARBIYA VA SPORT

B.Usmanov, Namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kafedrasi dotsenti

Annotatsiya: Maqolada jismoniy tarbiya va sportning zamonaviy jamiyat hayotidagi o'rni muhokama qilinadi. Jismoniy faollikning inson tanasining funktsional holatiga ijobiy ta'siri qayd etilgan.
Sport zamonaviy jamiyatda deviant xatti-harakatlarning oldini olish sifatida.
Kalit so'zlar: salomatlik, jismoniy tarbiya va sport, sog'lom turmush tarzi.
Аннотация: В статье рассматривается роль физической культуры и спорта, в жизни современного общества. Отмечается положительная роль физической активности на функциональное состояние организма человека.
Спорт как профилактика девиантного поведения в современном обществе.
Ключевые слова: здоровье, физическая культура и спорт, здоровый образ жизни.
Annotation: The article discusses the role of physical culture and sports in the life of modern society. The positive role of physical activity on the functional state of the human body is noted.
Sport as a prevention of deviant behavior in modern society.
Keywords: health, physical culture and sports, healthy lifestyle.

Bugungi kunda sport jamiyatning ajralmas qismidir. Zamonaviy jamiyatning barcha jabhalariga kirib, jamiyat hayotining asosiy sohalariga katta ta'sir ko'rsatadi. Sport milliy darajadagi munosabatlarga, insonning jamiyatdagi mavqeiga ta'sir qiladi, shu bilan moda, axloqiy qadriyatlar va odamlarning turmush tarzini shakllantiradi. Salbiy odatlarning oldini olishdan tashqari, jismoniy madaniyat insoniyatning ajoyib ehtiyojlarini qondiradi.

XXI asrda jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanmaydigan, hech qanday musobaqa, estafeta, flesh-moblarda qatnashmaydigan bironta ham odam yo'q. Olimpiada o‘yinlari, jahon va Yevropa chempionatlari, jahon universiadasi kabi yirik xalqaro musobaqalarga qiziqish tobora ortib borayotgani yuqoridagi barcha fikrlarning isbotidir. Sayyoramizning har ikkinchi aholisi ushbu musobaqalarni tomosha qiladi, chunki bu eng hayajonli va oldindan aytib bo'lmaydigan tomoshalar. Dunyoning taniqli sportchilarini kuzatib, odamlar hech narsa bilan taqqoslanmaydigan his-tuyg'ular bo'ronini oladi. Bunday yirik tadbirlar aholini jismoniy tarbiya va sportga jalb qiladi.
Jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanish XXI asrda zamonaviy jamiyat uchun juda dolzarb bo'lib qolgan bir qator muammolarni hal qiladi. Bu harakatsizlik, yomon odatlar, deviant xatti-harakatlardir.
Shaxsning shakllanishida sport va jismoniy madaniyat katta rol o'ynaydi. Sportda ko'plab ijtimoiy vaziyatlar o'zgarganligi sababli sportchi hayotiy tajribaga ega bo'ladi. Yangi ijtimoiy sohaga, sport seksiyasiga yoki maktabga kirib, yosh sportchi o'zini yangi ijtimoiy sohaning elementlari bilan o'rab oladi: murabbiylar, hakamlar, sport jamoasi - bu tarbiya va ta'lim, madaniyat me'yorlarini o'rgatish va o'qitish uchun mas'ul bo'lgan aniq odamlarning xulq-atvori, yangi ijtimoiy rolni samarali ishlab chiqish va amalga oshirishni ta'minlash. Har bir inson uchun birlamchi ijtimoiy muhit alohida rol o'ynaydi, unda shaxsning asosiy psixofizik va axloqiy fazilatlari namoyon bo’ladi. Jismoniy tarbiya va sport ijtimoiy instituti ota-onalar va maktab bilan bir qatorda sportchining birlamchi ijtimoiylashuvida ishtirok etadi.
Birlamchi ijtimoiy muhit vakillari orasida hammaning ijtimoiy kelib chiqishi va mavqeyi teng emas. Birlamchi ijtimoiylashuvning bir qator agentlarida rollar notekis taqsimlangan. Ota-onalar, bolaga nisbatan, ustun mavqega ega. Yosh sportchi bilan munosabatlarda murabbiy, shuningdek, ota-onalar muhim ta'sir ko'rsatadi va shu bilan birinchisining mavqeini mustahkamlaydi.
Murabbiy va ota-onadan qarama-qarshi yo'nalishda, bolaga ta'sir etuvchi subyektlar uning tengdoshlaridir. Sportchi muammoga duchor bo'lganda, ular ota-onalar va murabbiy kechirmaydigan ko'p narsalarni kechiradilar.
Bizning asrimizda jismoniy tarbiya va sport ko'p funktsiyali ijtimoiy hodisadir. Bu, birinchi navbatda, inson tarbiyasiga ta'sir qilish, shuningdek, keng ko'lamli kasalliklarning oldini olish va xavfini kamaytirish bilan bevosita bog'liq. Jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug'ullanish insonning funktsional imkoniyatlarini, organizmdagi metabolik jarayonlarning faolligini, metabolizm va energiyani barqarorlashtirishga olib keladi.
Aks holda, harakatsiz turmush tarzi mushaklar atrofiyasiga, suyak kuchining pasayishiga, markaziy asab, nafas olish, yurak-qon tomir va boshqa tizimlarning funktsional holatining yomonlashishiga olib keladi. Tananing ohangi va hayotiyligi sezilarli darajada kamayadi.
Ko'pgina shifokorlar sportni ko'plab kasalliklarning oldini olish sifatida tavsiya qiladilar, shuningdek, jismoniy faoliyat har doim har qanday kasallik, operatsiyalar, jarohatlardan keyin reabilitatsiyaning asosi bo'lgan, bo'lib kelgan va bo'ladi deb hisoblaydilar. Shuningdek, yoshidan qat'i nazar, mutlaqo barcha odamlarga tsiklik sport turlari (yugurish, suzish, chang'i) bilan shug'ullanish tavsiya etiladi.
Ushbu sport turlari yukning to'g'ri dozasi bilan tayanch-harakat tizimiga katta ijobiy ta'sir ko'rsatadi, barcha mushak guruhlari teng harakatga kirishadi. Jismoniy tarbiya zamonaviy jamiyat uchun muhim bo'lgan stressga chidamliligini oshiradi. Ammo tanganing boshqa tomoni ham bor, masalan, jismoniy faoliyatni suiiste'mol qilish, ayniqsa zamonaviy jamiyatda ko'rinadi. Zamonaviy go'zallik sanoati o'z qoidalarini belgilab qo'yganligi va odamlar unga moslashgani sababli, jismoniy faoliyat nima ekanligini tushunish bilan bog'liq muammolar mavjud.
Ko'pchilik bir necha soatlab sport zallarida, mashaqqatli kros yugurishlarida, fitnes bo'yicha o'qituvchi, murabbiysiz, Internetda o'qish yoki do'stlaridan mashg'ulot dasturini so'rash qisqa vaqtdan keyin ijobiy natija beradi deb o'ylashadi. Ko'pincha bunday mashg’ulotlar samarali natija bermaydi, chunki inson o'z tanasining imkoniyatlarini , uning funktsional holatini bilmaydi va hatto bunday jismoniy yuklamalar uning tanasiga katta zarar etkazishini tasavvur ham qilmaydi. Ammo XXI asrda jismoniy tarbiya va sport uchun jiddiy muammo bor - bu malakali mutaxassislar, murabbiylar va sportchilarning xorijga chiqib ketishi. Bu, bir tomondan, mutaxassislarimiz, murabbiy va sportchilarimizning yuksak darajada tayyorgarligi, ularning jahon darajasidagi talabi bo‘lsa, ikkinchi tomondan, mamlakatimizda to‘laqonli mehnat qilish uchun sharoit yo‘qligi bilan bog‘liq.
Jismoniy mashg’ulotlar va sport bilan shug’ullanishni, axloqiy, estetik, intellektual tarbiya bilan hamjixatlikda olib borish – ko’zlangan natijalarga erishishning samarali yechimidir. Sportning sog'lomlashtiruvchi va rekreatsion funktsiyasi inson tanasining funktsional imkoniyatlariga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, uning ta'sirini inson hayotining bolalik va yoshlik davrlarida ortiqcha baholash qiyin.
Sport va jismoniy tarbiya nafaqat bolalar va yoshlar, balki keksa yoshdagi odamlar uchun ham muhimdir. Jismoniy faollik qarish jarayonini sekinlashtiradi, shuningdek, artrit, artroz, gipertoniya kabi bir qator yoshga bog'liq kasalliklarning oldini oladi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, jismoniy faollik, jismoniy mashqlar, ularning intensivligi, tizimliligi yosh va odam organizmining individual jismoniy xolatiga va xususiyatlariga bog'liq.
Men Namangan shahrida so‘rov o‘tkazdim va savolni berdim.
Siz muntazam ravishda mashq qilasizmi va sport bilan shug'ullanasizmi?
"HA", "YO'Q", "BA’ZIDA" uchta javob variantini taklif qilish orqali. So‘rovda 18 yoshdan 65 yoshgacha bo‘lgan 120 kishi ishtirok etdi.
Quyidagi diagrammada “Siz jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanasizmi?” so‘rovi natijalari ko‘rsatilgan.