Yunoncha: ἁδρός; „qalin kuchli oʻzaro

---

Adron
Zarrachalar fizikasida 
adron
 (qadimgi
yunoncha: 
ἁδρός
 ; „qalin“) — kuchli oʻzaro
taʼsir natijasida bir- biriga bogʻlangan ikki
yoki undan ortiq kvarklardan tashkil topgan
kompozit subatomik zarracha . Ular elektr
quvvati bilan birga ushlab turilgan
molekulalarga oʻxshaydi. Oddiy materiya
massasining asosiy qismi ikkita adrondan:
proton va neytrondan kelib chiqadi, proton
va neytronlarning massasining katta qismi

---

esa kuchli oʻzaro taʼsir tufayli ularni tashkil
etuvchi kvarklarning bogʻlanish
energiyasidan kelib chiqadi.
Adronlar ikkita keng oilaga boʻlinadi: toq
sonli kvarklardan tashkil topgan barionlar
(odatda uchta kvark) va juft sonli
kvarklardan tashkil topgan mezonlar
(odatda ikkita kvark: bitta kvark va bitta
antikvark). Protonlar va neytronlar (atom
massasining katta qismini tashkil qiladi)
Adron kompozit subatomik zarrachadir . Har bir adron zarrachalarning ikkita asosiy sinfidan, 
bozonlar
 va 
fermiyonlardan
biriga kirishi kerak

---

barionlarga misol boʻla oladi; pionlar esa
mezonga misol boʻla oladi. Soʻnggi yillarda
uchdan ortiq valentlik kvarklarini oʻz ichiga
olgan "ekzotik" adronlar topildi. Z(4430)
^- deb nomlangan tetrakvark
holati (ekzotik mezon) 2007-yilda Belle
hamkorligi tomonidan kashf etilgan va
2014-yilda LHCb hamkorligi tomonidan
rezonans sifatida tasdiqlangan
[1]
. P(4380)
va P(4450) deb nomlangan ikkita
pentakvark holati (ekzotik barionlar) 2015
yilda LHCb hamkorligida kashf etilgan.
Shuningdek, yana bir nechta ekzotik adron
turlari va boshqa rangli kvark
kombinatsiyalari ham mavjud boʻlishi
mumkin.

---

Deyarli barcha „erkin“ adronlar va
antiadronlar (yakka holda va atom
yadrosida bogʻlanmagan) beqaror va oxir-
oqibat boshqa zarrachalarga parchalanadi
deb hisoblanadi. Maʼlum boʻlishi mumkin
boʻlgan yagona istisno — bu barqaror boʻlib
koʻrinadigan erkin protonlar yoki hech
boʻlmaganda parchalanish uchun juda koʻp
vaqt talab etiladi (10
34+
yil). Taqqoslash
uchun, erkin neytronlar eng uzoq umr
koʻradigan beqaror zarralar boʻlib,
yarimparchalanish davri taxminan 879
soniyani tashkil qiladi
[lower-alpha 1][1]
.
Eksperimental ravishda adron fizikasi
qoʻrgʻoshin yoki oltin kabi zich, ogʻir
elementlarning protonlari yoki yadrolari

---

bilan toʻqnashish va hosil boʻlgan zarracha
oqimidan hosil boʻlgan qoldiqlarni aniqlash
orqali oʻrganiladi. Xuddi shunday jarayon
tabiiy muhitda, atmosferaning juda yuqori
qismida sodir boʻladi, bu yerda pionlar kabi
myuonlar va mezonlar kosmik nurlarning
tashqi atmosferada kam uchraydigan gaz
zarralari bilan toʻqnashuvi natijasida hosil
boʻladi.
"Adron" atamasi yangi Yunoncha soʻz
boʻlib, LB Okun tomonidan 1962-yilda
CERNda boʻlib oʻtgan Oliy energiya fizikasi
Terminologiya va
etimologiya

---

boʻyicha xalqaro konferentsiyadagi yalpi
nutqda kiritilgan. U o‘z maʼruzasini yangi
kategoriya atamasining taʼrifi bilan ochdi:

---

“
Ushbu hisobot kuchsiz o'zaro
ta'sirlar bilan bog'liq bo'lishiga
qaramay, biz kuchli o'zaro ta'sir
qiluvchi zarralar haqida gapirishimiz
kerak. Bu zarralar nafaqat ko'plab
ilmiy muammolarni, balki
terminologik muammolarni ham
keltirib chiqaradi. Gap shundaki,
"kuchli o'zaro ta'sir qiluvchi
zarrachalar" juda qo'pol atama bo'lib,
o'zini-o'zi sifatdosh yasashga
berilmaydi. Shu sababli, bir misol
keltirsak, kuchli o'zaro ta'sir qiluvchi
zarrachalarga parchalanish "lepton
bo'lmagan" deb ataladi. Bu ta'rif aniq
emas, chunki "lepton bo'lmagan"
”

---

deganda fotonni ham anglash
mumkin. Ushbu ma'ruzada men
kuchli o'zaro ta'sir qiluvchi zarralarni
"adronlar" deb atayman, mos
keladigan parchalanishlarni esa
"adronik" (yunoncha ἁδρός "katta",
"massiv" degan ma'noni anglatsa,
λεπτός bu "kichik", "yengil" degan
ma'noni anglatadi). Umid qilamanki,
bu terminologiya qulay bo'ladi. —
L.B. Okun (1962)
Xususiyatlari

---

Kvark modeliga koʻra, adronlarning
xossalari birinchi navbatda ularning
Barcha turdagi adronlarning umumiy rang zaryadi nolga teng (uchta misol koʻrsatilgan)

---

valentlik kvarklari bilan belgilanadi.
Masalan, proton ikkita