1 . 1 ,3 -ra s m . Tit zafar toqisi. T a’m irdan oldingi holati {15 -a d ., 12-b.)
1 .2 . T a ’m irning asosiy tam oyillari
llmiy tushunchalar ham isha o'zgarib kelgan, davr talabiga
muvofiq tobora murakkablashgan.
Yodgorlik tushunchasida ham
hozirgi zam on ta'm irshunosligi bo'yicha ikki tom onlam a:
tarixiy
va badiiy qimmatlar
mavjud. 0 ‘z navbatida, ulam ing tarkibiy
jihatlari bor. Tarixiy qim m at o ‘z ichiga nafaqat o'tm ish to ‘g‘risida
m a’ lumot beruvchi qim m atga ega,
balki
hissiy (emotsional) qim-
matga
ham ega. Badiiy qim m at o ‘z ichiga estetik jih atlam i qam -
rab oladi. M e'm oriy yodgorlik qurilgan davrni, uning ishlab chiqa-
rish darajasini, muhandislik bilimlarini o ‘zida aks ettiradi. Yodgor-
liklarning tipologiyasi o 'tm ish hayotning m uhim tom onlarini
aks ettiradi. Jum ladan, m adaniy aloqalar to ‘g ‘risida
qim m atli
m a’lum ot beradi.
Badiiy qim m at to ‘g‘risidagi tushunchalar o'zgarib turgan. II-
m iy ta ’m ir endigina boshlanib kelayotgan davrda hukm surgan.
Klassitsizm davrida doim iy go ‘zaIlik qonuniyatlari mavjud deb
tushunildi. 0 ‘shanda faqat an tik davrdan qolgan yodgorliklar
yodgorlik deb hisoblangan. Keyingi davrlarga m ansub qatlam lar
qiym atsiz deb qadrlanm agan. R om antizm yodgorlikda muayyan
tarixiy
narsani emas, balki vaqt o ‘tishi bilan buzilib ketgan
m e’m om ing g‘oyasini, rejasini namoyon eta oladigan jihatni
ko‘rdi.
Arxeologik ta ’mir
vakillari esa yodgorlikni
hujjat
deb bilishdi.
Hozirgi vaqtda yodgorlik
tarixiy va badiiy yaxlitlik
deb tushuniladi.
Hozirgi zam on tom oshabini m am lakat va davrlarning san ’atini
yaxshi bilishni talab etadi. Bu, o ‘z navbatida,
idrok etishning
m urakkabligini kokrsatadi. Shunday idrok binoni yaratgan usta
idrokiga o'xshamasligi kerak. U ning tushunchalari biznikidan farq
qilgan. Keyingi qo‘shim chalarham isha ham yodgorlikni buzma-
gan, balki unga yangi, b a ’zan yuqoriroq badiiy sifat baxsh etgan.
Turli davrlarga tegishli
qatlamlar
o'zaro murakkab m unosabatda
boMgan. K o ‘p vaziyatlarda takrorlanm as holatlar vujudga kelgan.
Yodgorlikka keyingi qatlam larning qimmati o'zichalik badiiy qim-
matga ega yoki ega emasligi nuqtayi nazaridan emas, balki yodgor-
likning tarkibiy qismi ekanligi nuqtayi nazaridan qaralishi kerak.
Ba’zan inson qo‘li kiritgan o ‘zgartirish emas, balki o ‘tm ish keltir-
gan o'zgartirish badiyan m uhim roq b o lib qoladi. M asalan, antik
xaro b alar
dastlabki, b u tu n holatiga qaraganda
kuchliroq ta ’sir
etadi.
Yodgorlikni idrok etishda uning atrofi, ya’ni
me moriy va tabiiy
muhiti
katta e’tiborga m olik. K opincha m e’m oriy m u h it yodgor-
likning o ‘ziga qaraganda tezroq o kzgargan. Bu urbanizatsiyaga
uchragan yirik shahariarda, ayniqsa, yaqqolroq ko'rinadi. Yodgor
lik va uning atrofi orasidagi stilistik bog‘lanishlar ta ’m irchi uchun
ham aham iyatlidir. K o‘p hollarda yodgorlikka o ‘zgarish kiritilgan
vaqtida muhitga ham o'zgartirish kiritilgan.
Bu yangicha yaxlitlikni
bergan. Albatta, bir-biriga hech mos kelmaydigan o ‘zgarishlar
yodgorlikning badiiy sifatiga pu tu r yetkazgan hollar h am mavjud.
Y odgorlikda olib boriladigan har qanday ta 'm irn in g m aqsa-
di — badiiy qim m atga ega b o ‘lgan asam ing um rini uzaytirishdir.
Bunga asosan konservatsiya usuli bilan erishiladi. Konservatsiya
hozirgi vaqtda ta'm irshunoslikdagi asosiy usul deb ta n olingan.
Yodgorlik um rini uzaytirishning vositasi un i hozirgi hayotga
faol kiritishdan iborat. Bunga ikki y o i:
ta \mirlash
va
moslashtirish
yo‘li bilan erishiladi. T a’mirlashda obidaga u yoki bu o ‘zgartirishlar
kiritiladi. Dem ak, ichki tizim , ya’ni qism larning aw algi o ‘zaro
bogMiqligi buziladi. T a ’mirlash ishida dastlabki
rejalangan holat
tiklanmaydi, balki buzilgan va qo‘shimcha qilingan yodgorlik saqla-
nadi. Oxirgi vaqtdagi holat ham yoki eng optim al vaqtdagi holat
h a m tiklanmaydi, balki yodgorlikning badiiy sifati ham da tarixiy
qim m ati ochib beriladi.
Badiiy qim m at deganda dastlabki h o latd an tashqari, keyin
gi holatlar va yodgorlik bilan m uhit orasidagi bog‘liqlikdan ibo-
rat qim m at tushuniladi. T a’m irlashda m e ’m orning loyihasi saq-
langan bo‘lsa-da, dastlabki reja amalga oshirilm aydi. Chunki
qo'shim chalarni nazarda tutish lozim bo‘ladi. U ndan tashqari ko‘p
loyihalar quritish jarayonida tuzatishga uchragan bo'ladi.
O bidalarning keyingi qatlam lari qoldirilishi yoki qoldiril-
m asligi mumkin. Yodgorlikda asl qism larni m um kin qadar saq
lash zarur. Faqat favquloddagi holatlarda aslni almashtirish m um
kin. T a’mirlash jarayonida kiritilgan o'zgarishlar signatsiya vosi-
tasida ko‘rsatiladi.
Signatsiya—
yangi qism larni ajratishdir. Asl va
yangi qismlar o ‘rtasidagi m iqdor munosabati
bar bir holatda alo-
h ida hal etiladi. Yodgorlikda asl qismlari k o 'p b o ‘lishi kerak. Y od
gorlik binoning butuni yoki uning bir boMagi b o klishi mum kin.
M e’moriy obidani saqlash masalalari ijtim oiy xarakterga m o-
lik. Yodgorlik taqdirini hal qilish bir kishiga bog‘liq bo ‘lishi kerak
em as.
Yuqorida yodgorliklarning alom ati va sifatlari to ‘g ‘risida ga-
pirildi. Endi
Dostları ilə paylaş: