Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ

 
 
27
 
 
Plotinus,  Mısır‘da  Ammonius  Sakkas‘ın  yanında  felsefe  tahsili  yaptı.  Kırk 
yaşına  doğru  doğu  felsefesini  öğrenmek  üzere  imparator  Gordiyon‘un  açtığı  İran 
seferine  katıldı,  fakat  Mezopotamya‘dan  geri  dönmek  zorunda  kaldı.  Daha  sonra 
Roma‘ya gitti ve orada yerleşti. Ammonius Sakkas‘ın ölümünden sonra, Roma‘da 244 
tarihinde  kendi  okulunu  kurdu  ve  ona  268  yılına  kadar  başkanlık  etti.  Yüksek 
tabakadan  kimselerin  takip  ettiği  dersler  vererek  hayatını  orada  tamamladı.  Gerek 
kişiliğinin asaleti, gerek vecdli bir hamlenin ürünü olan öğretisiyle her taraftan saygı 
gördü.    Kendi  felsefesini  ortaya  koymak  üzere  özel  bir  eser  yazmış  değildir; 
öğrencilerinin  tuttukları  ve  kendisinin  düzelttiği  notlar  ―Enneadlar‖  adı  altında 
sonradan  altı  kitap  halinde  neşredildi.  Elli  dört  parçadan  ibaret  olan  etütlerini, 
öğrencisi Porphyrios, her biri dokuz konuyu kapsayan altı kitap halinde yayınlamıştır 
ve  bu  tertipten  ötürü  de  bu  kitap  serisine  dokuzlar(Enneads)  denmiştir.  Enneadlar 
sistemli bir felsefe eseri karakterinde değildir, fakat Plotinus‘tan ondan başka bir şey 
kalmamıştır.
50
  Plotinus‘un  Enneadlar‘ının  IV.,  V.  ve  VI.  kitapları  kısaltılarak 
                                                           
50
 Erol Güngör, İslâm Tasavvufunun Meseleleri,  Ötüken yayınları, s.42; Cavit Sunar, 
Tasavvuf  Tarihi,  Ankara  1975,  s.115;  Gökberk,  a.g.e.,  ss.131-132;  Vorlander,  a.y; 
Plotinus‘un  bu  eseri  hakkında  bilgi  için  Bkz.  : Mehmet  Ali  Aynî,  Tasavvuf  Tarihi, 
(sad.  Hüseyin  Rahmi  Yananlı),  İstanbul  1992,  s.177;  Mehmet  Bayrakdar,  İslâm 
Felsefesine  Giriş,  Ankara  1998,  ss.52-53.  Mehmet  Bayrakdar  burada  İslâm 
dünyasında  genelde  Yeni-Eflatunculuk  ve  özelde  sudûr  veya  feyz  teorisi  olarak 
bilinen  teorinin  bu  eserle  İslâm‘a  geçtiğini  söylemiştir.  Farabî,  İhvanu‘s-Safa,  İbn 
Sinâ,  Fahreddin  Razî,  Sühreverdî  el-Maktûl,  İbn  Arabî  gibi  birçok  filozof  ve 
mutasavvıf  bu teoriden etkilenmiştir. Bkz. Bayrakdar, a.g.e., s.53; Hilmi Ziya Ülken,  
İslâm  Felsefesi  Tarihi,  İstanbul  1957,  s.105;  Bkz.  İsmet  Zeki  Eyuboğlu,  Ortaçağ 

---

 
 
28
 
 
Süryaniceye  tercüme  edilmiş  ve  Süryanîler  arasında  ―Aristo  İlâhiyatı‖  adı  altında 
okunur  olmuş,  yine  bu  eser  ―Aristoteles  Theologie‖  si  olarak  isimlendirilmiştir. 
Arabça‘ya Kitab‘ül-Esolocya diye çevrilen bu eserden, Aristoteles‘in sanılarak birçok 
Müslüman  düşünür  tarafından  istifade  edildi.  Böylelikle  Yeni-Eflatuncu  öğretilerin 
birçoğu  İslâm  düşüncesine  girmiş  oldu.  Yalnız  meşşaî  filozoflarına  değil  onlarla 
çağdaş olan mutasavvıflara da tesir etti.
51
  
                                                                                                                                                                     
Düşüncesi-Kilise Babaları- Tanrıbilimin Doğuşu, İstanbul 2002, Pencere  Yayınları, 
ss.81-85; Tuncar  Tuğcu, Batı Felsefesi Tarihi, 2000, Alesta Yayınları, ss.187-193. 
51
  Hilmi  Ziya  Ülken,  Uyanış  Devirlerinde  Tercümenin  Rolü,  İstanbul  1997,  s.60; 
Bekir Karlığa, “Grek Düşüncesinin İslâm Dünyasına Girişi ve Yol Açtığı Yeni Fikrî 
Eğilimler”,  İslâm,  Gelenek  ve  Yenileşme  İçinde,  İstanbul  1996,  s.51;  Ülken,  İslâm 
Felsefesi  Tarihi,  s.112;  Enneadlar‘ın  Bölüm  Listesi:  Birinci  bölüm:  Canlı  ve  İnsan 
(First Tractate: The animate and the man), İkinci bölüm: Erdemler üzerine (Second 
Tractate:  The  virtues),  Üçüncü  bölüm:  Diyalektik  (Third  Tractate:  Dialectic), 
Dördüncü  bölüm:  Mutluluk  (Fourth  Tractate:  Happiness),  Altıncı  bölüm:  Güzellik 
(Sixth  Tractate:  Beauty),  Sekizinci  bölüm:  Kötülüğün  tabiatı  ve  kaynağı  (Eighth 
Tractate:  The  nature  and  source  of  evil),  Dokuzuncu  bölüm:  Aklı  kullanmayı  terk 
etme (Ninth Tractate: The reasoned dismissal), Birinci Ennead‘ın muhtevası: Canlı, 
insan,  ahlâk  ve  bunlarla  birlikte  hayata  dair  konulardan  oluşmaktadır.  II-  İkinci 
Ennead  (The  Second  Ennead),  Üçüncü  bölüm:  Sebepler  yıldızlar  mıdır?  (Third 
Tractate: Are the stars causes?), Dördüncü bölüm: Madde (Fourth Tractate: Matter), 
Dokuzuncu bölüm:  Gnostiklere karşı;  veya kozmozu  yaradana ve kozmozun bizzat 
kendisini kötülük olarak iddia edenlere karşı. (Ninth Tractate: Against the gnostic; or 
against those that affirm the creator of the cosmos and the cosmos itself to be evil), 

---

 
 
29
 
 
                                                                                                                                                                     
İkinci  Ennead‘ın  muhtevası:  Madde,  kainat,  kainatın  işleyişi  ve  evrendeki  bazı 
sorunlara  bu  ikinci  kitapta  geçiş  yapılmış,  somuttan  soyuta  doğru  konularda  bir 
sıralama görülmektedir. III- Üçüncü Ennead (The Third Ennead), İkinci bölüm: İlâhî 
Takdir; birinci eser (Second Tractate: Providence; First Treatise), Dördüncü bölüm: 
Bizim koruyucu ruhumuz (Fourth Tractate: Our tutelary spirit), Beşinci bölüm: Sevgi 
(Fifth Tractate:  Love),  Altıncı  bölüm:  Soyutlanmışın  hissizliği  (Sixth  Tractate:  The 
impassivity  of  the  unembodied),  Yedinci  bölüm:  Zaman  ve  ebediyet  (Seventh 
Tractate: Time and eternity), Sekizinci bölüm: Tabiat, tefekkür ve Bir olma (Eighth 
Tractate: Nature, contemplation and the One), Üçüncü Ennead‘ın muhtevası: Zaman, 
kader  (Bizim  koruyucu  Ruhumuz‘dan  kastedilen),  aşk,  tefekkür  gibi  konular 
işlenmektedir.  IV-Dördüncü  Ennead  (The  Fourth  Ennead),    Üçüncü  bölüm:  Ruhun 
problemleri (I) (Third Tractate: Problems of the soul) (I), -Dördüncü bölüm: Ruhun 
problemleri (II) (Fourth Tractate: Problems of the soul) (II), Sekizinci bölüm: Ruhun 
bedene  intikali  (Eighth  Tractate:  The  soul‘s  descent  in  to  body),    Dördüncü 
Ennead‘ın muhtevası: Tamamen ruh ve ruhun işlevleri konu edilmektedir. V-Beşinci 
Ennead  (The  Fifth  Ennead),  Birinci  bölüm:  Üç  Başlangıç  hipotezi  (First  Tractate: 
The three initial hypostases), İkinci bölüm: Birden sonra gelen varlıkların doğuşu ve 
düzeni üzerine (Second Tractate: The origin and order of the beings following on the 
first), Üçüncü bölüm: Bilinen hipotezler ve aşkın varlık üzerine (Third Tractate: The 
knowing  Hypostases  and  the  transcendent.),  Dördüncü  bölüm:  Birden  sonra  gelen 
(ikincil) varlıklar Bir‘den nasıl çıkarlar? (Fourth Tractate: How the secondaries rise 
from the first? And on the One), Beşinci bölüm: Entellektüel varlıkların entellektüel 
prensip dışında kalmayacağı meselesi ve iyiliğin tabiatı üzerine (Fifth Tractate: That 
the intellectual beings are not  outside the intellectual principle and on the nature of 

---