Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ

 
 
17
 
 
bütün  alanlarında  örnek  almaktır.‖
23
  ―Hakikatlara  sarılma  ve  halkın  elindekilerden 
ümit kesmektir.‖
24
 ―Allah‘ın ahlâkı ile ahlâklanmaktır.‖ ―Hiçbir şeye sahip olmamak, 
hiçbir  şey  tarafından  sahip  olunmamaktır.‖
25
    Tasavvufu  her  sûfî  içinde  bulunduğu 
hâle göre tanımlamıştır. 
Sühreverdi,  tasavvuf  ve  bilgi  arasında  çok  yakın  bir  ilişki  kurmaya  çalışır. 
Ona  göre,  ahlâkî  davranışın  takip  ettiği  bilgi,  tasavvufi  hayatın  temel  özelliğidir.  Bu 
tip bilgiyi fıkıh olarak nitelendirse de kelimeyi genel hukuki anlamda değil, Kur‘an‘da 
kullanıldığı gibi manevî anlayış anlamında kullanır. Bu görüşünü desteklemek için de 
bazı  Kur‘an  âyetlerine  müracaat  eder.  İlk  olarak  ―O  (Allah)  insana  bilmediğini 
öğretti.‖
26
  âyetini  naklederek  buradan  insanın  manevî  statüsünün  tamamen  bilgi 
üzerine  dayandığı  sonucuna  çıkarır.  İkinci  olarak,  sufîlerin  dine  manevî  anlayış 
getirdiklerini ve bunun da insanları doğru yola iletmelerinde onlara yardımcı olduğunu 
söyler.  Ona  göre  bu  manevî  anlayış  akla  değil,  kalbe  aittir.  Buna  delil  olarak  da, 
Kur‘an‘da  bilgi  ve  ahlâkî  doğruluğun,  gerçekten  bilen  insanın  özellikleri  olarak 
gösterildiğini  söyler.  Bilginin  takva‘nın  sonucu  olduğuna  inanır.  Bir 
                                                           
23
 Komisyon, Dini Terimler Sözlüğü, Ankara 2009, MEB Yayınları, s.351. 
24
 Süleyman Ateş, İslâm Tasavvufu, Ankara 1972, Elif Matbacılık, s.43. 
25
 Müslim Akdemir, “Felsefî Açıdan M. Ali Aynî’de Felsefe ve Tasavvufa Bir Bakış”, 
Felsefe Dünyası, Ankara 1992, sayı: 6, s.52. 
26
 Câsiye, 45/ 5 

---

 
 
18
 
 
âyette‖...Allah‘tan ancak takva sahibi kulları korkar.‖
27
 denir. Bu âyet Sühreverdî‘nin 
yaptığı gibi, bilgi ve ahlâkî davranış arasında bir ilişki kurmak için önemlidir.
28
   
Tasavvuf:  Şeriata  ve  nassa  dayanan  bir  sezgiciliktir.  Burada  keşf  ve  ilhâm 
tamamen hür ve müstakil değildir, nasslara bağlıdır.
29
 
 Tasavvuf hicrî üçüncü asır ortalarında, İranlı olan Maruf el-Kerhî ile birlikte 
başkalaşmaya  başlamıştır.  Kaynaklar  onun  tasavvufu  ilk  tanımlayan  kişi  olduğunda 
birleşmektedir.  O  güne  kadar  ―İslâm  zühdü‖  olarak  tanımlanan  harekete  o,  yeni  bir 
                                                           
27
 Fatır, 28 
28
 Şerif,  a.g.e.  s.394. 
29
  Abdulkerim  Kuşeyrî,  Tasavvuf  İlmine  Dair  Kuşeyrî  Risâlesi,  Hazırlayan: 
Süleyman  Uludağ,  İstanbul  2003,  Dergâh  Yayınları,  s.22;  Tasavvuf:  1—Bir  çeşit 
tecrübi tipi. 2—Bir çeşit bilgi yolu ve bir çeşit şuur halidir. Tasavvuf, gerçek yönü ile 
Allah‘ı  bilme  yolunda  transandantal  bir  tatmin  iştiyakı  ve  ihtirası  olmaktan  ziyade 
Allah‘a kavuşma yolunda bir aşkın kemal ve tatmini iştiyakıdır. Ve Allah, Zaman ve 
Mekândan münezzeh olmakla beraber, her yerde hazır ve nazır olduğundan ötürü de 
O‘na belirli bir yoldan değil, her  yoldan ulaşılabilir. Ancak, bu yolların en şaşmazı 
ve kestirmesi insanın kendi nefsidir. Şöyle de diyelim: Tasavvuf, pek mükemmel ve 
pek yüksek bir duygulanma çeşidi; daha doğrusu, bir hayat şeklidir ve bu şekildeki 
hayatın  da  başlıca  iki  yönü  vardır:  1—O,  bir  hayat  prosesidir.  2—O,  bir  mistik 
algının  tatminidir.  Mutasavvıfın  hayat  prosesi  olması  bakımından  o,  Allah‘a  doğru 
seyr  ve  sülük  halleri  içinde  (Tasfiye,  İşrâk,  Vecd  ve  İstiğraak)  kademelerinden 
geçerek,  şahsiyetin  yeniden  yapılışıdır.  Bkz.  Cavit  Sunar,  Ana  Hatlarıyla  İslâm 
Tasavvufu Tarihi, Ankara, 1978, s.89. 

---

 
 
19
 
 
misyon  daha  yüklemiştir:  ―Hakikatlerin  peşine  düşmek‖.  Bu  yaklaşımla  artık 
tasavvufun  amacının,  zühdle  birlikte  ―Marifet‖  olduğu  ilan  edilmiştir.  Zamanla, 
tasavvufun ―zühd‖ anlamından ―marifet‖ anlamına doğru kaydığı görülmektedir.
30
 
Tasavvuf  tanımına  getirdiği  yeni  boyutla  tasavvuf  tarihinde  derin  izler 
bırakan  Maruf  el-Kerhî  tasavvufta  tarikat  fikrini,  marifet  ve  velâyet  kavramlarını  ilk 
ortaya atan kişidir.
31
 
Tasavvuf  kültürünü  izah  edenlerin  bir  kısmı  onu  tahalluk  ve  tahakkuk  diye 
ikiye  ayırmıştır.  Tahalluk  boyutu  tasavvufun  ahlâkî  yönünü,  tahakkuk  boyutu  ise 
felsefî  yönünü  anlatmaktadır.  Tahalluk  kısmı  insanî  eğitimi,  tahakkuk  kısmı  ise  ilmi 
tecessüsü  temsil  etmektedir.  Bunun  neticesi  olarak  tasavvuf  erbabını  bir  kısmı  ahlâk 
ilminin  temsilcisi  olurken  bir  kısmı  da  tefekkür  dünyasının  vazgeçilmez  şahsiyetleri 
arasına  girmiştir.  Örneğin;  Kuşeyrî‘nin  tasavvuf  ilmine  dair  Risâle‘si  nefis  ve  ruh 
eğitiminin  önemli  bir  kaynağı  olurken;  İbn  Arabî‘nin  Fusûs  veya  Fütûhât‘ı  İslâm 
felsefesinin önemli açılımlarından birini teşkil etmektedir.
32
 
Kuşeyrî  Risâlesi‘nde  sufîlere  hitaben  şöyle  demektedir:  Sufî  kardeşlerim 
Allah sizi rahmet ve merhametine nail kılsın iyi biliniz ki Müslümanların en faziletli 
şahısları, Resûlullah (s.a.v)‘ın vefatından sonraki çağda: ―Resûlullah (s.a.v)‘ın ashabı‖ 
                                                           
30
  Uysal,  a.g.e.,  ss.16-17;  Ateş,  a.y;  Hasan  Er,  İlk  Sufîlerin  Diğer  Dinlere  Bakışı, 
Bursa 2005, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s.56. 
31
  eş-Şeybi,  Kamil  Mustafa,  es-Sıla  Beyne’t-Tasavvuf  ve’t-Teşeyyü’,  Dâru‘l-Enfâs, 
Beyrut 1982, I., s.241.   
32
 Mustafa Kara,  “Tasavvuf”,  İslâm’a Giriş- Evrensel Mesajlar, Ankara 2008, DİB 
Yayınları, s.166. 

---