Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 43 haqqında” RK (b)P MK-nın 18 iyun 1925-ci il tarixli qərarı bu istiqamətdə atılan ilk addımlardan idi. Bu qərar ədəbiyyatda parçalanma apardı. Fəaliyyətdə olan yazıçılar üç qrupa bölündü: proletar yazıçılar, burjua-qolçomaq yazıçıları və cığırdaşlar. Beləliklə, ədəbiyyatda və ədəbi tənqiddə növbəti repressiyaların zəmini qoyuldu. Eyni millətin övladları – ziyalılar, fikir adamları, yazıçılar bir-birinin simasında düşmən axtarmağa cəlb olundu. Moskvadan partiya MK-nın hazırladığı, ədəbi prosesə təsir edən dəyərləndirmə metodları rus ədəbi mühitində yoxlamadan çıxarılandan sonra yerlərə göndərilirdi. Əli Nazim yazırdı ki, “ədəbi tənqid bilxassə 1926-cı ildən sonra rus və başlıca olaraq marksist tənqidin vasitəsiz təsiri altında inkişaf edir” (bax: 36, 224). 1930-cu ildə Rusiyada “Против механического литературоведения» kitabından sonra Azərbaycanda 1931-ci ildə “Ədəbiyyatşünaslıqda burjua təmayülləri əleyhinə” məcmuəsi çap olundu. 1920-ci ildən başlayaraq ədəbi prosesdə futurizm, mexanizm, pereverzevçilik, voronskiçilik, pilnyakçılıq və s. cərəyanları və axınları özünü göstərirdi ki, bunlar öz təzahürünü Azərbaycan ədəbiyyatında da tapmışdı. K.V.Plexanovun və A.V.Lunaçarskinin fikirləri həmin cərəyan və axınların ____________Milli Kitabxana____________ 44 yaranmasına güclü təsir göstərmişdi. A.V.Lunaçarski də K.V.Plexanovun nəzəri fikirlərinə əsaslanırdı və yazırdı ki, “marksist sənət nəzəriyyəsinin əsaslarını Plexanov yaratmışdır” (36, 224). Ədəbiyyatşünas A.F.Kireyeva proletar mədəniyyətinin nəzəri məsələlərindən bəhs edərkən yazır: “Bəşəriyyətin mənəvi inkişafının ali forması olan proletar mədəniyyəti haqqında ideya məntiqi olaraq Rusiyada ilk təbliğatçısı K.V.Plexanov olan marksist - sosializm nəzəriyyəsindən ortaya çıxmışdı” ( 142, 49 ) . K.V.Plexanovun marksist– sosialist ideyaları 20-30-cu illər ədəbiyyatında qruplaşmaların və onların ədəbi ziddiyyət törədən mübahisələrinin səbəbi, nəzəri mənbəyi olur. Proletkultun lideri, öz siyasi-ideoloji görüşlərində Max və Avenariusun pozitivist fəlsəfəsinə istinad edən A.Boqdanov, K.V.Plexanovun proletar mədəniyyəti haqqındakı ideyalarını proletkultun nəzəri əsası kimi işləyərkən, onun fəlsəfəsində özünün görüşlərinin daha uyğun-menşevik tərəflərindən, dəqiq desək, K.V.Plexanovun “Saxta ideyalar” nəzəriyyəsindən istifadə etmişdi. Deməli, milli respublikaların, o cümlədən Azərbaycanın gənc marksist ədəbiyyatşünasları da K.V.Plexanov estetikasının A.Boqdanov zövqü ilə seçilmiş müddəalarından da istifadə etmiş və bir müddət onu yeni ____________Milli Kitabxana____________ 45 ədəbiyyatşünaslığın marksist metodoloji əsası kimi qəbul etmişlər. K.V.Plexanov estetikasının həlledici mövqeyə keçməsinin əsas səbəbi, əlbəttə, V.İ.Leninin ona ilk marksist kimi yüksək qiymət verməsi və kommunist dünyagörüşünün formalaşmasındakı böyük rolunu göstərməsi idi. V.İ.Lenin yazırdı: “Fəlsəfəyə dair Plexanovun yazdıqlarının hamısını öyrənmədən – məhz öyrənmədən – şüurlu, əsil kommunist olmaq olmaz, çünki onun yazıları marksizmə dair bütün beynəlxalq ədəbiyyatın ən yaxşı əsərləridir” (65, 323). K.V.Plexanovun 20-30-cu illərin ədəbi həyatında, xüsusən də ədəbi mübahisələrdə, marksizmin ədəbi işə tətbiqində əhəmiyyətli rol oynamış V.M.Friçe, V.F.Pereverzev və s. kimi marksist professor şagirdləri fəaliyyət göstərmişlər. 20-30-cu illərdə Azərbaycan ədəbi mühitində Plexanova münasibətin xarakteri müxtəlif idi; onun rolunu marksist-estetik kimi mütləqləşdirir, onunla mübahisə edir, onun irsini, xüsusilə tarix və estetikaya dair təlimini təkcə məktəb yox, həm də mənbə kimi qəbul edirdilər. Bütövlükdə həmin dövr ədəbiyyatçılarının (Ə.Nazim, H.Zeynallı, M.Hüseyn, M.Quliyev və b.) sənətin ictimai mənşəyi və estetik təkamülü ilə bağlı fikirləri ya birbaşa, ya da vulqar sosiologizm, sonralar ____________Milli Kitabxana____________ 46 RAAP-çılar vasitəsilə K.V.Plexanov estetikasından gəlirdi. Onlar Plexanov estetikasını birtipli aspektdə oxumur, zəngin əlaqələr zəminində dayanan çoxcəhətli sistem kimi qəbul edirdilər. 1928-ci ildə çap olunan “Ədəbiyyatdan iş kitabı”nın birinci hissəsi Azərbaycan milli ədəbiyyatının inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Kitab H.Zeynallı, A.Şaiq, A.Musaxanlı və C.Əfəndizadə tərəfindən yazılmışdı. Burada istər Azərbaycan, istərsə də Avropa və rus ədəbiyyatlarının hər bir mərhələsi onu yetirən ictimai-tarixi şəraitlə vəhdətdə araşdırılır, bu zaman müəlliflər marksist metodologiyasının prinsiplərinə, xüsusilə görkəmli marksist K.V.Plexanovun “Tarixə monistik baxış” konsepsiyasına istinad edirdilər. Bununla belə, 20-ci illərin sonuna doğru K.V.Plexanov nəzəriyyəsinin səhv cəhətləri də marksist ədəbiyyatşünasların gözündən yayınmır. Rusiyada Plexanov estetikasının tənqidini ilk dəfə 1928-ci ildə L.V.Lunaçarski vermişdi. O, Kommunist Akademiyasındakı məruzəsində K.V.Plexanovun “menşevik totalizmi”ni kəskin tənqid edir. Plexanova münasibətin 30-cu illər formulası təxminən belə idi: “bütün Plexanov – çıxılsın onun menşevizmi”. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|