YANVAR JANUARY MİRAS
|
67
MUzeY MUsEUM
Planning of thematic and mobil expositions:
1. Songs written to classics’ fables, stories, poems, plays;
2. Plays of children poets and writers of Azerbaijan and world
– due to jubilee schedule (A.Shaig, A.Lindgren, A.Barto,
K.Chukovski, A.Pushkin, J.Rodari, Brothers Grimm, etc.);
3. Azerbaijan and world tales.
Obligations of Children’s Museums:
1. Involvement and education of cadres;
2. Arrangement of free excursions, performances and various
events for children living in boarding houses and nurseries and
poor children at least twice a month ;
3. Arrangement of exhibition in museum and outside the museum
(kindergartens, schools, cultural houses);
4. Organization of tours to different regions of Azerbaijan and
involvement of the community to the establishment of this
museum’s affiliates (important issue –the game and creativity
rooms);
5. Acquaintance with world children’s museums; maintenance of
co-operation and exchange of practice with museums within op-
portunity;
6. Participation and support in organization of new children’s mu-
seums in Azerbaijan.
It is notable that, establishment of children’s museums is important
not only for education an enlightement of our children, but also
establishment of new working places both in the city and regions
(teachers, educators, accounts for hall, performance, decorators,
etc.).
We wish that children’s museums also established in our republic.
Definitely like any new work, establishment of such a museum de-
mands capital, not only mental and physical, but also financial. But
any person loving his motherland and taking care of his future must
perceive that these capitals will not in vain be used, the result is hap-
pier and valuable childhood of future generations.
USED BIBLIOGRAPHY:
1. Т.В.Galkina. Museum studies: children’s museum. Scholastic-methodical text-
book for specialization of “Historical regional ethnography and museum stud-
ies” in faculties of history. Tomsk: Printing House of Tomsk State Pedagogical
University, 2004. p.32.
2. E. N. Mastenica. Children’s museum as basic trend of pedagogical activity.
A.U.Zelenko / Historical personalities: motivation and motivations of activities.
Materials on Russia scientific conference (16-17th December 2002) / Edition.
S.N. Poltoraka. – St. Petersburg: Nestor, 2002, p. 164-169
3. M. Nurgalieva. Projects of Children’s Museum – fun and education / “Muse-
um”, September, 2010, p. 32-35
4. T. A. Chichkanova, N.P.Makarova. Children’s Museum: unique educational en-
vironment for juniors / “Secondary school: plus-minus», No. 1, 2002, p. 14-23
pyesləri, şeirlərinə yazılmış mahnılar;
2. Azərbaycan və dünya uşaq şair və yazıçılarının əsərləri –
yubiley qrafikinə uyğun (A.Şaiq, A.Lindqren, A.Barto,
K.Çukovski, A.Puşkin, C.Rodari, Qrimm qardaşları və s.);
3. Azərbaycan və dünya nağılları.
Uşaq Muzeyinin vəzifələri:
1. kadrların cəlb edilməsi və tədrisi;
2. ayda heç olmasa iki dəfə Uşaq evləri və İnternat
məktəblərində yaşayan uşaqlar, az təminatlı ailələrin uşaqları
üçün pulsuz ekskursiyalar, tamaşalar və müxtəlif tədbirlərin
keçirilməsi;
3. muzeydə və muzeydən kənar (uşaq bağçaları, məktəblər,
mədəniyyət evləri) sərgilərin təşkil edilməsi;
4. Azərbaycanın müxtəlif regionlarına səfərlər təşkil
edib ictimaiyyəti heç olmasa bu muzeyin filiallarının
yaradılmasına cəlb etmək (vacib iş – oyun və yaradıcılıq
otaqlarının yaradılmasıdır);
5. dünya uşaq muzeyləri ilə tanışlıq, imkan daxilində bu
muzeylərlə əlaqələrin və təcrübə mübadiləsinin yaradılması;
6. Azərbaycanda yeni Uşaq muzeylərinin təşkilində yaxından
iştirak edib köməklik göstərmək.
Onu da qeyd edək ki, Uşaq muzeylərinin yaradılması yalnız
uşaqlarımızın tərbiyyəsi və maarifləndirilməsi üçün deyil,
həmçinin şəhər və regionlarda yeni iş yerlərinin açılması
üçün vacibdir (müəllimlər, tərbiyyəçilər, zal baxıcıları, tamaşa
quruluşçuları, dekoratorlar və b.).
Arzumuz budur ki, bizim də Respublikamızda uşaq muzeyləri
yaradılsın. Əlbəttə ki, hər bir yeni iş kimi, belə bir muzeyin
yaranması da sərmaye tələb edir, nəinki əqli və fiziki, həm də
maddi. Lakin vətənini sevən və onun gələcəyinin qayğısına
qalan hər bir insan başa düşməlidir ki, bu sərmayelər əbəs yerə
işlənilməyəcəkdir, bunların nəticəsi – gələcək nəsillərin daha
xoşbəxt və dolğun uşaqlığıdır.
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT:
1. Галкина Т.В. Музееведение: детский музей. Учебно-методическое
пособие для специализации «Историческое краеведение и музееведение»
на исто¬рических факультетах. Томск: Издательство Томского
государственного педагогического университета, 2004. 32 с.
2. Мастеница Е.Н. Детский музей как лейтмотив педагогической
деятель¬ности А.У.Зеленко / Исторические персоналии: мотивировка и
мотивации поступков. Материалы Всероссийской научной конференции
(16-17 декабря 2002 г.) / Под ред. С.Н. Полторака. – СПб.: Нестор, 2002,
с. 164-169
3. Нургалиева М. Проекты Детского музея – забавные и обучающие /
«Музей», сентябрь, 2010, с. 32-35
4. Чичканова Т.А., Макарова Н.П. Детский музей: уникальная
образова¬тель¬ная среда для младших школьников / «Начальная школа:
плюс-минус», № 1, 2002, с. 14-23
68
|
MİRAS YANVAR JANUARY
ARAŞDIRMA REsEARCH
Orkhan Gambarov
Member of MiRAs social organization
Ordubad is one of the corners of Azerbaijan with old history.
The most notable monuments there include Gemigaya rock
paintings of 3-2nd millennium B.C, Plovdag and Kharaba Gi-
lan archaeological monuments. Ordubad, which is situated in
the area of Nakhchievan Autonomous Republic bordered on
Iran Islamic Republic on the south, with Armenia on the north
and west, Julfa region on the east. There are numerous histori-
cal and cultural monuments in the region’s area. Mosques are
more remarkable amidst them.
Juma Mosque is one of historical monuments, drawn atten-
tion primarily of guests coming to Ordubad. This architectural
monument of medieval ages was erected in the highest part in
the central square of the city. The mosque is attractive for mag-
nificence. The date of building is noted in historical sources as
the year of 1275. Till 1900 years this date was noted as the
mosque’s construction year. The brick with “III tarikhi-hijri Ar-
Rashid” writing was found there upon 1903 mosque repair. The
investigators say that the present view of the monument differs
from the primary case a little, i.e. the monument lost partially
its first view as a result of repair-restoration work conducted in
various periods.
There exists a legend about the mosque’s construction date. The
legend says that, this building was eight-corner residence of
Hamza bey built over a small mountain called Bereke in cen-
tral part of the city. The city confessor, Hamza bey was very
Orxan Qəmbərov
MİRAs İctimai Birliyinin üzvü
Ordubad Azərbaycanın qədim tarixə malik guşələrindən biri-
dir. Oradakı milladdan öncə III-II minilliklərə aid Gəmiqaya
qayaüstü rəsmləri, Plovdağ və Xaraba Gilan kimi möhtəşəm
arxeoloji abidələri xatırlamaq kifayətdir. Naxçıvan Muxtar
Respublikası ərazisində yerləşən Ordubad cənubdan İran İslam
Respublikası, şimaldan və qərbdən Ermənistanla həmsərhəd,
şərqdən isə Culfa rayonu ilə qonşudur. Rayon ərazisində çoxlu
sayda tarixi - mədəni abidələr mövcuddur. Bunlar arasında
məscidlər xüsusi olaraq diqqəti cəlb edir. Ordubada gələn
qonaqların ilkin olaraq diqqətini cəlb edən tarixi abidələrdən
biri də məhz Cümə məscididir.Orta əsrlərə aid bu memarlıq
abidəsi Ordubad şəhərin mərkəzi meydanında ən hündür yerdə
ucaldılıb. Məscid möhtəşəmliyi ilə diqqəti cəlb edir. Tikiliş tar-
ixi mənbələrdə 1275-ciil kimi qeyd olunur. 1900-cü illərə qədər
bu tarix məscidin tikilmə ili kimi qeyd edilirdi. Lakin 1903-cü
ildə məscid təmir edilən zaman oradan üzərində “III tarixi-hicri
Ər-Rəşid” yazılmış kərpic tapılıb. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki,
abidənin indiki görünüşü ilkin halından bir az fəqrlənir. Yəni
müxtəlif dövrlərdə aparılmış təmir-bərpa işləri nəticəsində abidə
özünün ilkin görünüşünü qismən itirmişdir.
Məscidin tikilmə tarixi ilə bağlı rəvayət də var. Rəvayətə görə
bu bina Həmzə bəyin şəhərin mərkəzi hissəsindəki Bərəkə adlı
kiçik dağın üzərində tikilmiş səkkiz güşəli iqamətgahı olub.
Şəhər qazisi olan Həmzə bəy çox xeyirxah və ədalətli adam olub.
Rəhmətə gedəndən sonra qızı onun adını əbədiləşdirmək üçün
8 güşəli ulduzlu evin iki bucağını hördürüb orada hər cümə
ORDUBAD
ORDUBAD
YANVAR JANUARY MİRAS
|
69
ARAŞDIRMA REsEARCH
philanthropist and fair person. After his death, his daughter
used to practice sermon for his father by building two corners
of 8-cornered star house in order to immortalize his father on
Thursdays.
She was also very fair, kind and charitable person. Local popu-
lation built other tombs of the room after his death and made
condolence site for praying.
The monument with capacity of 7000 people is 520 meter. Men
and women can pray there at the same time. Both sections are
decorated with columns and arches. The capacity of men section
is 24x15 meter, women- 24x 11 meters. The mosque is built of
baked brick and surface plastered with alm. The alter stands in
the Juma Mosque center. Last aye of “Hashr” Surat is engraved
on alter in the square form on the cupola (Surat 54 aye 24).
ُءاَم ْسَْلا ُهَل ۖ ُرِّو َصُمْلا ُئِراَبْلا ُقِلاَخْلا َُّهللا َوُه
ِض ْرَ
ْلاَو ِتاَواَمَّهسلا يِف اَم ُهَل ُحِّبَسُي ۚ ٰىَنْسُحْلا ۖ
ُميِك َحْلا ُزي ِزَعْلا َوُهَو
(Allah created (everything) and gave image to everything. The
most beautiful names (esmayi-husna) belong only to Him.
Everything on the earth and in the sky (all) worships and ap-
praises Him. Allah is invincible owner of power and wisdom!
There is written “Allah”, “Muhammad” and names of 14 inno-
cents over alter. On the head part of alter “Ayetul-kursi” is writ-
ten. Inscriptions are engraved in Arabic and Persian languages
on entrance doors. Ornament of the word “Ali” repeated four
times over alter, is notable as well. Furthermore, botanic orna-
axşamları atasının adına xütbə oxutdurarmış. Atası kimi qızı
da çox ədalətli mehriban və xeyırxah adam imiş. O da rəhmətə
gedəndən sonra yerli camaat otağın digər hücrələrini də hörüb
ruhuna dualar oxumaq üçün hüzn yeri düzəldiblər.
7000 nəfərə qədər insan tutumu olan bu abidənin ümumi sahəsi
520 kv. metrdir. Orada eyni zamanda kişilər və qadınlar ibadət
edə bilərlər. Hər iki şöbə sütun və tağlarla rövnəqlənib. Kişilər
şöbəsinin sahəsi 24x15 metr, qadınlar şöbəsinin sahəsi 24x11
metrdirMəscid bişmiş kərpicdən tikilib və üstü gəclə suvanıb.
Cümə məscidinin mərkəzində mehrab durur. Mehrabın
üstündə, günbəzdə kvadrat formasında “Həşr” surəsinin axırıncı
ayəsi həkk olunub.(Sürə 54 ayə 24)
ُءاَم ْسَْلا ُهَل ۖ ُرِّو َصُمْلا ُئِراَبْلا ُقِلاَخْلا َُّهللا َوُه
ِض ْرَ
ْلاَو ِتاَواَمَّهسلا يِف اَم ُهَل ُحِّبَسُي ۚ ٰىَنْسُحْلا ۖ
ُميِك َحْلا ُزيِزَعْلا َوُهَو
(O, (hər şeyi) yaradan, yoxdan var edən, (hər şeyə) surət verən
Allahdır. Ən gözəl adlar (əsmayi-hüsna) ancaq Ona məxsusdur.
Göylərdə və yerdə nə varsa (hamısı) Onu təqdis edib şəninə
təriflər deyər. O, yenilməz qüvvət sahibi, hikmət sahibidir!)
Mehrabın bir qədər yuxarısında Allah, Məhəmməd və 14
məsumun adı yazılıb. Mehrabın baş tərəfində isə “Ayətül-kürsi”
yazılıb. Giriş qapısının üstündə ərəb və fars dillərində daş
üzərində yazılar həkk olunub. Mehrabın üstündə dörd dəfə
təkrarlanan “Əli” sözünün ornament işləməsi də diqqətəlayiqdir.
Bundan əlavə, mehrabdakı nəbati ornamentlər də xüsusi maraq
doğurur. Məscidinin üç giriş qapısı var. Bu qapılara dabanlı
qapılar deyilir. Onlar qoz ağacından hazırlanıb. Qapıların
70
|
MİRAS YANVAR JANUARY
ARAŞDIRMA REsEARCH
ments on alter are especially interesting. The mosque has three
entrance doors and they are called heeled doors. They are made
of walnut. The decree signed by I Shah Abbas in 1603 (1604)
is engraved on one of the doors.
The decree has interesting creation history. Thus, head vizier of
I Shah Abbas Hatem bey Ordubadi, his father Malik Bahram
was from Kelenter of Ordubad. They were from Nasiraddin
Tusi family.
I Shah Abbas was greeted in a high level in 1603(1604) by
Hatem bey upon his visit to Ordubad. Hospitality, likeableness
and industriousness of Ordubad people cause amazement and
astonishment of the shah. Greenness, branches and fruit of Or-
dubad made good impression on him. Thus, that year a decree
is signed on “exemption of Ordubad people of all taxes”. This
decree is preserved on the mosque’s entrance door till nowadays.
It is interesting that, there existed over 70 tax types in 17th
century in Azerbaijan, including Nakhchievan. After Shah Ab-
bas’s decree, the people who left for Ordubad for trade and were
demanded taxes, said “I am from Ordubad”. So, they start en-
gaged in trade without taxes.
It is said in the decree:
“Thank God! Thank goodness!” These words’ aim is that
all people of Ordubad from children to grown-ups showed
birinin üzərində I Şah Abbasın 1603(1604) -cü ildə imzaladığı
fərman həkk olunub.
Həmin fərmanın da maraqlı yaranma tarixi var. Belə ki, I Şah
Abbasın baş vəziri Hatəm bəy Ordubadi, onun atası Məlik
Bəhram, Ordubadın kələntəri idi. Onlar Nəsirədin Tusi nəslindən
idilər. 1603(1604) cü ildə Ordubada etdiyi səfəri zamanı I
Şah Abbas Hatəm bəy tərəfindən yüksək səviyyədə qarşılanır.
Ordubadlıların qonaqpərvərliyi, istiqanlılığı, əməksevərliyi
şahın heyrətinə və təəcübünə səbəb olur. Ordubadın yaşıllığı,
bulaqları və meyvələri şaha xoş təsir bağışlayır. Odur ki, elə
həmin il “ordubadlıların bütün vergilərdən azad olunması “
haqda fərman imzalayır. Həmin fərman bu günə kimi məscidin
giriş qapısı üzərində qorunub saxlanılır. Maraqlıdır ki, XVII
əsrdə Azərbaycanda o, cümlədən Naxçıvanda 70-dən çox vergi
növü mövcud idi. Şah Abbasın həmin fərmanından sonra Or-
dubaddan digər bölgələrə ticarətlə məşqul olmağa gedənlər on-
lardan vergi vermələri tələb etdikdə onlar “mən ordubadlıyam”
deyirdilər. Bununla da vergi vermədən öz ticarətləri ilə məşqul
ola bilirdilər.
Fərmanda deyilir: “Bəxşişlər edənə həmd olsun. Yaradana
şükr olsun. Bu sözləri yazmaqda məqsəd budur ki, Ordubad
şəhərinin kiçiklərindən böyüklərinə qədər bütün əhalisi
Bahadur xan Şah Abbası əvəz edən sülaləsinə səmimiyyət
və fədəkarlıq göstərmişdir. Bu həqiqət tam mənası ilə
aydınlaşmışdır. Onlar şiə olduqlarına görə Azərbaycan işğal
BAŞLIQ HEADER
YANVAR JANUARY MİRAS
|
71
Səfəvi dövrü divar bəzəyi - kaşi.
Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Wall decor-tile of sefevids period. National
Museum of History of Azerbaijan of Azerbaijan
72
|
MİRAS YANVAR JANUARY
ARAŞDIRMA REsEARCH
sincerity and selflessness in respect of Bahadur khan, Shah
Abbas dynasty. This reality is clear in all means. Since they
were Shiah, they were exposed to various oppression and
tortures during Azerbaijan’s occupation. Therefore they
are generally as a reward of them and especially, Tusi’s
high-level family received the shah’s comprehensive mercy.
They accepted this gift as eternal one. The rules concerning
that should not be changed”. the month of Shaban, year
1012.
The image of shiri - khurshid is engraved in head part of the
mosque’s north part. It is said in the sources that, in connec-
tion with Nader shah’s arrival, the engraver from Ordubad,
Usta Zeynal made this of small window pieces by cutting with
diamond via egg yolk and gypsum in 1862. There are several
graves in front of Ordubad Juma Mosque. Grave of grand-
daughter of Tusi, Mirza Unayet Nasiri, Tusi’s daughter Sharaf
khanum is there, too. There is written these words on her grave-
stone in Arabic language: “Everybody is condemned to death,
must die”.
The mosque did not act due to its appointment in Soviet time
in different times. It functioned first as the store-house, then cul-
ture house and theatre building.
edildiyi vaxtda düşmənlər onları müxtəlif zülm və işgəncələrə
məruz qoymuşlar. Buna görə də ümumiyyətlə onları və
xüsusilə Tusinin yüksək nəslinin fədakarlığına mükafat olaraq
şahın hərtərəfli mərhəmətinin bir qismi olaraq mail olur.
Belə ki, qeyd olunmuş vilayət qələbə çalmış dövlətin həmin
dairələrin əlinə keçdiyi tarixdən, şəhərin müxtəlif peşəkar
bağları, əkinləri, dəyirmanları, ixracat və idxalat gömrüyünə
aid gəlirlərin dövlət haqqı vergiləri qəti şəkildə bağlanmış və
oranın hesabdarına buyrulmuşdur ki, ordubadlılara dəyən
maddi ziyanlar əvəzinə hesaba alsınlar.Onların haqqında
olan bu bəxşişi əbədi olaraq davam edən bir bəxşiş kimi hesab
etsinlər. Buna aid qayda-qanunları dəyişdirməsinlər.” Şaban
ayı hicri 1012-ci il
Məscidin şimal tərəfinin baş hissəsində isə Şiri - xurşid şəkli
həkk olunub. Mənbələrdə qeyd edilir ki, Nadir şahın gəlişi ilə
əlaqədar olaraq ordubadlı nəqqaş Usta Zeynal 1862-ci ildə
bunu yumurta sarısı və gips vasitəsilə almazla kəsdiyi kiçik ayna
parçalarından düzəltmışdi.
Ordubad Cümə məscidinin qarşısında bir neçə qəbir var.
Tusinin nəvələrindən biri Mirzə Ünayət Nəsiri , Tusinin qızı
Şərəf xanımın qəbri də buradadır. Onun baş daşında ərəb
dilində belə yazılıb: “Hamı ölməyə məhkumdur, ölməlidir”.
Sovet dövründə məscid müxtəlif zaman kəsiklərində öz təyinatı
üzrə fəaliyyət göstərməyib. Əvvəlcə anbar, sonra mədəniyyət
evi, teatr binası kimi fəaliyyət göstərib.
BAŞLIQ HEADER
YANVAR JANUARY MİRAS
|
75
BAŞLIQ HEADER
76
|
MİRAS YANVAR JANUARY
Dostları ilə paylaş: |