115
do Êwiad cze nia dzia
ła po
dob nie jak po
zy tyw ny afekt – nie ró˝
ni cu je za
cho waƒ,
a wi´c po ja wia si´ tak ˝e w przy pad ku kra dzie ˝y czy za ˝y wa nia nar ko ty ków (Del le
Fa ve i Bas si, 2009). Z tra dy cji ba daƒ nad opty mal nym do Êwiad cze niem wy wo dzi
si´ „me to da po mia ru do Êwiad czeƒ” (ESM
– Expe rien ce Sam pling Me thod
), w ory -
gi nal nej wer sji po le ga jà ca na za opa trze niu oso by ba da nej w pa ger, któ ry uru cha -
mia si´ w lo so wo wy bra nych mo men tach. Na sy gnał pa ge ra ba da ny ma okre Êliç,
jak si´ czu je w da nym mo men cie (do kład niej szy opis me to dy w Csik szent mi ha lyi,
2005, s. 19). Opra co wa no rów nie˝ me to dy kwe stio na riu szo we ba da jà ce prze pływ
(ina czej uwznio
Êle nie, unie
sie nie) ro
zu mia ne za
rów no ja
ko stan, jak i ce
cha
(np.
Flow Sta te Sca le
oraz
Di spo si tio nal Flow Sca le
, Jack son i Eklund, 2002).
W wer sji pol skiej do st´p ne sà przy naj mniej dwie ska le od no szà ce si´ do eu daj mo -
ni stycz nej de fi ni cji szcz´ Êcia. Na le ˝à do nich pol ska wer sja
Ste en Hap pi ness In dex
,
mie rzà ce go trzy czyn ni ki – przy jem noÊç, za an ga ˝o wa nie oraz po czu cie sen su (Kacz -
ma rek, Staƒ ko -Kacz ma rek i Do mbrow ski, 2010), oraz Ska la Mo ty wów He do ni stycz -
nych i Eu daj mo ni stycz nych HEMA (Bu jacz, Vit tersø, Hu ta i Kacz ma rek, 2012).
Powiàzanie obszarów badawczych – przyczyny
i korelaty dobrostanu
He do nizm i eu daj mo nizm cz´ sto nie sta no wià
expli ci te
przed mio tu ba daƒ, ale sà
trak to wa ne ja ko bar dziej lub mniej ukry te pod sta wy teo re tycz ne w ró˝ nych pro -
gra mach ba daw czych. Wie lu współ cze snych ba da czy de fi niu je za sad ni cze ró˝ ni ce
po mi´ dzy do bro sta nem he do ni stycz nym i eu daj mo ni stycz nym, od wo łu jàc si´ do
od mien nych per
spek tyw (np. ba
da nia po
rów naw cze: Comp
ton i in.,1996; King
i Na pa, 1998; McGregor i Lit tle, 1998).
Mo ty wy. Ana li za po wo dów, dla któ rych po dej mo wa ne sà kon kret ne ak tyw no Êci,
po zwa la na ich zró˝ ni co wa nie na he do ni stycz ne (np. dà ˝e nie do re lak su, za do wo le -
nia) oraz eu daj mo ni stycz ne (np. dà ˝e nie do oso bi ste go ide ału, roz wo ju umie j´t no -
Êci – Hu ta i Ry an, 2010). Mo ty wy po dej mo wa nia dzia ła nia mo˝ na rów nie˝ mie rzyç
na in nym wy
mia rze – od dzia
łaƒ au
to no micz nych (po
dej mo wa nych ze wzgl´
du
na ich war toÊç sa mà w so bie) do kon tro lo wa nych (za le˝ nych od ze wn´trz nych na -
gród). Po
zwa la to na okre
Êle nie zwiàz
ków re
gu la cji ak
tyw no Êci z do
bro sta nem
(np. De ci i Ry an, 2000). Oka zu je si´, ˝e suk ces wy ni ka jà cy z dzia ła nia po wo do wa -
ne go mo
ty wa cjà we
wn´trz nà owo
cu je wy˝
szym po
czu ciem wi
tal no Êci jed
nost ki,
w po rów na niu z dzia ła niem po wo do wa nym mo ty wa cjà kon tro lo wa nà (Nix, Ry an,
Man ly i De ci, 1999), zaÊ au to no micz na re gu la cja ak tyw no Êci jest spój na z za ło ˝e nia -
mi idei eu daj mo ni stycz nych.
Emo cje. Po stu lu je si´ roz pa try wa nie ca łe go za kre su mo˝ li wych emo cji czło wie ka
na wy mia rach za rów no przy jem ne -nie przy jem ne, jak i ak tyw ne -bier ne (np. Vit tersø
He do nizm i eu daj mo nizm w ba da niach psy cho lo gii po zy tyw nej
PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp 3/4/13 4:44 PM Page 115
i in., 2005). Po wo du je to dal sze ró˝ ni co wa nie w ob r´ bie te go, co na le ˝a ło by uwa ˝aç
za przy jem noÊç, gdy˝ do tej ka te go rii na le ˝eç mo ˝e za rów no za an ga ˝o wa nie (przy jem -
ne, ak tyw ne), jak i sa tys fak cja (przy jem ne, nie ak tyw ne). Te dwa ro dza je emo cji ma jà
do speł nie nia in ne funk cje, u pod staw któ rych le ˝à naj praw do po dob niej ró˝ ne neu ro -
prze kaê ni ki – opio idy zwià za ne sà z od czu wa niem przy jem no Êci, do pa mi na z za an ga -
˝o wa niem (Vit tersø, 2012). Ba da nia nad prze pły wem (
flow
) po twier dza jà tak ˝e ist nie -
nie ró˝ nic po mi´ dzy przy jem no Êcià a za an ga ˝o wa niem. W ba da niach tych wià ˝e si´
sa tys fak cj´ z wy so kim po zio mem wy zwaƒ i umie j´t no Êci oraz przyj mu je si´, ˝e przy -
jem noÊç mo ˝e byç od czu wa na nie za le˝ nie od rów no wa gi tych dwóch ele men tów (np.
Mo ne ta i Csik szent mi ha lyi, 1996). Ze wzgl´ du na cha rak te ry sty k´ funk cjo nal nà mo˝ -
na wi´c mó wiç o dwóch ro dza jach po zy tyw nych emo cji, co sta je si´ pod sta wà roz ró˝ -
nie nia dwóch pod sys te mów do bro sta nu psy chicz ne go – eu daj mo ni stycz ne go (zwià za -
ne go z za an ga ˝o wa niem) oraz he do ni stycz ne go (zwià za ne go z przy jem no Êcià).
Podsumowanie
Po dział na eu daj mo nizm i he do nizm w psy cho lo gii po zy tyw nej za czàł mieç du ˝e zna -
cze nie sto sun ko wo nie daw no. W Pol sce jest to po dział na dal bar dzo rzad ko sto so wa -
ny (np. Paw lik, 2011). Kra jo wa psy cho lo gia po zy tyw na opie ra si´ przede wszyst kim
na ba da niach z ob sza ru psy cho lo gii zdro wia, gdzie pod sta wo wym po j´ ciem po zo sta -
je ja koÊç ˝y cia, rza dziej zaÊ szcz´ Êcie. Ba da si´ wi´c np. za le˝ no Êci mi´ dzy na stro jem,
do mi nu jà cym afek tem a po czu ciem ja ko Êci ˝y cia (Traw ka i Der bis, 2006). Po czàt ko -
wo rów
nie˝ za
gra nicz ne ba
da nia w tej dzie
dzi nie by
ły pro
wa dzo ne bez po
dzia łu
na he do nizm i eu daj mo nizm, co pro wa dzi do py ta nia, na ile w ogó le ta ki po dział jest
po trzeb ny w my Êle niu o szcz´ Êciu czło wie ka (Ka sh dan i in., 2008).
Dys ku sja nad he
do ni stycz nà lub eu
daj mo ni stycz nà de
fi ni cjà do
bro sta nu ma
jed nak du ˝e szan se przy czy nie nia si´ do roz wo ju psy cho lo gii po zy tyw nej oraz lep -
sze go zro zu mie nia, czym jest szcz´ Êcie. Ka˝ da z kon cep cji, kon cen tru jàc si´ na ró˝ -
A. Bu jacz, E. Hor now ska
116
Ta be la 4. Dwie per spek ty wy my Êle nia o do bro sta nie psy chicz nym
Przy czy ny
Po dej Êcie
teo re tycz ne
Emo cje
Al ter na tyw ne
wa run ki
po sia da nie (
ha ving)
dà ˝e nie (
get ting)
uty li tar ne
przy jem noÊç
i sa tys fak cja
lu bie nie, sym pa tia,
osià gni´ cie ce lu
by cie (
be ing)
ro bie nie (
do ing)
mo˝ li wo Êcio we
za an ga ˝o wa nie
i za in te re so wa nie
chce nie, pra gnie nie,
dà ˝e nie do ce lu
èró dło: Vit tersø, Dyr dal i Røysamb, 2005.
PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp 3/4/13 4:44 PM Page 116