16.
Тугушева Л.Ю. Тюркские рунические письменные памятники из
Монголии. М.: ИНСАН, 2008.
17.
Kaşğari Mahmud. Divanü-lügat-it-türk, tercümesi. Çeviren Besim Atalay. I
cilt, Ankara: TTK Bsımevi, 1992.
18.
Kaşğari Mahmud. Divanü-lügat-it-türk, tercümesi. Çeviren Besim Atalay.
II cilt, Ankara: TTK Basımevi, 1992.
19.
Бартольд В.В. Сочинение, т.II, вып. I. М.: Изд-во Восточной литера-
туры, 1963.
20.
Книга моего Деда Коркута. Огузский героический эпос. Перевод
академика В.В.Бартольда. Издание подготовили В.М.Жирмунский,
А.Н.Кононов. Репринтное воспроизведение издания 1962 года. СПб.:
«Наука», 2007.
21.
Алексеев В. Род, племя, народность, нация. М.: ГИПЛ, 1962.
22.
Toparlı R., Hanifi V., Karaatlı R. Kıpçak Türkcəsi Sözlüğü. 2 Baskı.
Ankara: TDK Yayınları, 2007.
23.
Kitabi-Dədə Qorqud Ensiklopediyası. İki cilddə. II cild. Bakı: Yeni Nəşrlər
Evi, 2000
.
24.
Bəhlul Abdulla. “Kitabi-Dədə Qorqud” və islam dini. Bakı: “Ozan”, 1997.
25.
Dede Korkut Kitabı. İki ciltde. II c. İndeks-Gramer. Hazırlayan: Muharrem
Ergin. Ankara: TTK Basımevi, 1991.
26.
Seyid Əhməd Cəmaləddin İbn Mühənna. Hilayətül-insan və həlbətül-lisan.
Lüğəti tərcümə edən, nəşrə hazırlayan, qeyd və şərhlərin müəllifi: professor
Tofiq Hacıyev. Bakı: “Kitab aləmi”, 2008.
27.
Əsirəddin Əbu Həyyan Əl-Əndəlusi. Kitab əl-idrak li-lisan əl-ətrək.
Ərəbcədən tərcümə edəni akademik Ziya Bünyadov. Bakı:
Azərnəşr, 1992.
28.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti. Tərtib
edənlər: B.Abdullayev, M.Əsgərli, H.Zərinəzadə. Elmi redaktoru M.Adi-
lov. İki cilddə. I cild. Bakı : “Şərq-Qərb”, 2005.
29.
Kaçalin Mustafa S. Dedem Korkutun Kazan Bey Oğuz-namesi. Metin ve
Açıklamalar. İstanbul:
Kitabevi, 2006, s.
30.
Toparlı R, Hanifi V, Karaatlı R. Kıpçak Türkcəsi Sözlüğü. 2 Baskı.
Ankara: TDK Yayınları, 2007.
Ismikhan Osmanli
ON THE IDENTITY OF “TAT ERI”
IN THE EPOS “THE BOOK OF DADA GORGUD”
Summary
This article deals with the determination of identity of “tat eri” referred to
"The Book of Dada Gorgud”. The name of this character is mentioned in the epos
twice in the story “Bugach Khan, the son of Dirse Khan” (D11
4
; D21
7
) in the same
context; it is evident that he was religious person engaged in spread out of Islam
among the Oguz tribes. Attracting directly the text of the epos “The Book of Dada
Gorgud” to the research, as well as the other ancient written sources and Islamic
versions of Oguzname, the author was able to identify the expression of “tat eri”.
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ
“ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ”, 2015, № 1
Məmməd ƏLİYEV
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DASTANLARINDA “TAT ƏRİ”
Son zamanlar “Kitabi-Dədə Qorqud”la bağlı yazılarda dastanın
bəzi epizodları və ifadələrinin təhlili zamanı araşdırıcılar onları islam
əxlaqı və qayda-qanunları mövqeyindən izah edir, oğuznamələr silsi-
ləsindən olan eposun təkamülünü VII-VIII əsrlərə çəkməklə, onun is-
lami düşüncələrin təsirilə yarandığını sübut etməyə çalışırlar ki, bu da
Dədə Qorquda, eposun özəlliklərinə kölgə salır. İslam əxlaqının mə-
nəvi dəyərlərimizdən biri kimi ədəbi-mədəni inkişafa verdiyi təkan
əvəzolunmazdır. Bununla yanaşı, ən əski abidələrimizdən olan Dədə
Qorqud dastanlarının törənişini, qədim inanclarımızı yerli-yersiz hə-
min dövrlə bağlamaq da ədalətsizlikdir.
Dastanın “Dirsə xan oğlu Buğacın boyu”ndakı nəzm parçası da
həmin mövqedən izah edilir. Həmin boydakı “söyləmə”də əşirət döv-
ründəki yaşayış tərzimizi, şüurumuza həkk olunmuş inancları və tote-
mist baxışları, təsəvvürləri epos üslubuna xas çeşidli və təkrarolunmaz
söz və ifadələr vasitəsilə bizə çatdırılmışdır.
Həmin mənzum parçaya nəzər salaq:
“Salqum-salqum tan yelləri əsdügündə”,
Saqqallı bozac turağay sayradıqda
Saqalu uzun tat əri banladıqda
Bədəvi atlar issini görüb oğradıqda,
Aqlı, qaralı seçən çağda
Köksü gözəl qaya tağlara Gün dəyəndə
Bəy yigidlər cilasınlar bir-birinə qoyulan cağda… (1, 39).
Filoloji təhsili olan hər bir şəxs aydın görə bilər ki, ritmik-
sintaktik paralellər əsasında söylənmiş həmin nəzm parçasında bu gün
də izaha ehtiyacı olan söz və ifadələr qalmaqdadır. İndi gəlin həmin