de tatbik edilebileceği gibi, metal sıcak iken in
ce bir nikel levhası ile de kaplanabilir. Sn çok
kullanılan nikelaj metodu elektroliz metodudur.
Nikelaj bazen istenilen neticeyi vermiyebilir.
Bunun sebebi tabakanın çok ince olması, ka
lınlığının gayrimuntazaml olması ve kaplama
dan evvel alınması gereken tedbirlerin alınma
ması gibi bir takım teknik hatalardır. Teknik
şartlar yerine getirildiği takdirde nikélaj gayet
tesirli bir koruma vasıtasıdır. Korumanın daha
tesirli olması için çelik önce bir bakır tabakası
ile kaplanır ve sonra nlkelaj tatbik edilir. Bir
müddet nikelden ziyade krom kullanmanın ça
releri aranmıştır. Zira nikel hava İle temas edin
ce parlaklığını kaybetmektedir. Kromda ise böy
le bir problem yoktur, önceleri kromajın, nike-
lajın yerini alması için çalışmalar yapılmış fa
k a t memnun edici neticeler alınamamıştır. Bu
nun üzerine kalınca bir nikel tabakasının üs
tüne ince bir krom tabakası koymak cihetine
gidilmiştir. F a k a t sonra nikelaj ve kromajın be
raber kullanılmasının da bir takım mahsurları
olduğu görülmüştür. Kromun ince çatlak ve
porozite boşluklarında aşınmalar olmuş ve bu
nun kromun katod, nikelinde anod rolünü oyna
dığı elektroşimik bir olay neticesi meydana gel
diği anlaşılmıştır. Aynı zamanda, aşınmanın kü
kürt emareleri ihtiva eden parlak nikel üzerinde
de meydana geldiği görülmüş ve bu nedenle çe
lik ile parlak nikelin arasında y a n parlak bir
nikel tabakasının yer alması ile mfeydana gelen
ve «duplex» denilen metod gerçekleştirilmiştir.
Nikelaj, bilhassa çelik üzerine tatbik edil
mekle beraber pirinç, alüminyum ve aluminyum-
lu alaşımlar üzerine de tatbik edilmektedir.
— Paslanmaz çelik
Bu alaşım demir krom ve nikel almak üze
re başlıca üç metalden meydana gelir. Krom
miktarı % 14-20 arasında, nikel miktarı % 8-12
arasında değişir. Bunun yanında silisyum, man
ganez, titan, molibden gibi elemanlar dà mev
cuttur. Pek çok çeşidi olmakla beraber en çok
kullanılanı % 18 krom ve % 8 nikel ihtiva ede
nidir. Bu alaşım metalürjistler tarafından çelik
18/8 olarak isimlendirilmiştir. Atmosferik aşın*
maya karşı son derece dayanıldı olduğundan
ve parlaklığını kaybetmediğinden çok çeşitli yer
lerde kullanılmaktadır. Nikel istihsalinin aşağı,
yukarı yansı bu sahada kullanılır.
— Enkonel :
Bu alaşım paslanmaz çelik ile aynı kalitede
dir. Bileşimi % 80 nikel, % 14 krom ve % 6 de
mirdir. Atmosferden hiçbir şekilde mütessir ol
maz, îç ve dış dekorasyonda kullanılır. Fiyatı
nın yüksek olması fazla kullanılmasını kısıtlayan,
bir sebeptir.
—i Küpro - nikeller :
Bu sııufdakl alaşımlar atmosferden bir mik
t a r müteessir olurlar. Parlaklıklarım kaybederler,
yağmur suyunda leke olurlar. Görünüşleri pas
lanmaz çelikden daha güzel olduğu için bilhassa
iç dekorasyonda kullanılırlar.
En çok kullanılanı «monel» olup % 67 nikel
ve % 3 3 bakır ihtiva eder,
«Silveroid» % 45 nikel, «mayşor» % 30 nikel
ihtiva ederler.
Bütün nikel alaşımları Ve saf nikel saf suya
karşı gayet dayanıklıdırlar. F a k a t kimyevi ba
kımdan saf olan su pek nadir, olduğundan her
cins su için ona en mukavim alaşımı bulmak ge
rekmektedir. Nikel, hidrojen sülfür veya serbest
asit karbonik ihtiva eden sulara karşı dayanık
lıdır. Karbonat veya klorür ihtiva eden sulardan
ise mütessir olur. Bu tip sulara karşı monel daha
dayanıklı olduğundan su sayaçlarında, pompa
larda ve sıcak su depolarında daha fazla kulla
nılır. Tatlı suların çoğuna karşı paslanmaz çelik
de dayanıklıdır. Saf olmıyan sulara karşı en da
yanıldı olan alaşım ise enkoneldir.
Deniz suyuna en dayanıklı olan alaşım gene
enkoneldir. Ancak su çok durgun olduğu takdir
de aşındırıcı tesirini gösterebilir. Deniz suyuna
karsı saf nikel de oldukça dayanıklıdır. F a k a t
paslanmaz çelik hareketli deniz suyundan bile
müteessir olmaktadır.
Buhar ırnevzuubahis olunca kısmen dayanıklı
olan monel hariç, başka alaşımlar kullanmak ge
rekmektedir. Buharın aşındıncı tesirlerine kar
şı en dayanıldı olan alaşım alüminyumlu Mr
küpro-nikel olan monel K dır. Bu alaşjm %
68 nikel, % 28 bakır ve % 4 alüminyum ihtiva
eder. Bu sahada kullanılan diğer bir alaşımda
A. T. V. olup ı% 34 nikel,
0
12 krom ihtiva eden
bir çelik tipidir.
Gıda sanayiindeki yeri
Bu sahada kullanılan malzemeler organik
asitlere karşı son derece dayanıldı olmalıdırlar.
Nikel ve alaşunlan birçok hallerde bu ihtiyaca
karşılayabilmektedir. Saf nikel çok yüksek sı
caklıklarda asetik, formik ve tartarik asitler
den müteessir olmakla beraber bir çok gıda
maddelerine karşı dayanıklıdır. Müşahade edi
len bir husus da sütün, ısıtılırken nikele tesir
etmemesi, buna mukabil soğuma esnasında tesir
etmesidir. Monel asetik asit ve organik asitlerin
çoğuna karşı şaf nikelden daha dayanıklıdır. Bu
nedenle konserve sanayiinde geniş çapta kulla
ndır. Enkonel, bilhassa süt ve meyva sulan gi
bi gıda maddelterinin tesirine mukavemet etmesi
için bulunmuştur. Organik asitlere karşı son de-
44
Madencilik
rece dayanıklıdır. Ancak konsantre ve sıcak ase
tik asit ve formik asitten müteessir olur. Kon
serve sanayiinde, sirke ve şarap imalinde, sütün
pastörize edilmesi ve naklinde kullanılır.
Kimya sanayiindeki yeri :
Klorhidrik asit ve hipokloritlere en dayanık
lı alaşım % 3 molibdenli paslanmaz çeliktir.
— Hastelloy :
Molibden, krom, demir, bakır, alüminyum,
silisyum ve *%> 55 - 85 nikel ihtiva eden bir ala
şımdır. Sülfurikasit ve klorhidrik asitten çok
az müteessir olan bu alaşım kimya sanayii için
özel surette hazırlanır.
— Dökümler:
% 13 - 20 nikel ihtiva ederler. Yüksek sıcaklık
larda dahi kimyevi tesirlere karşı dayanıklıdır
lar. Bilhassa petrol rafinerilerinde, madenlerde,
motor silindir gömlekleri imalinde ve kimya
endüstrisinde kullanılırlar.
— Nikel-krom alaşımlar*':
% 80 nikel, % 20 krom ihtiva ederler demirli
olan tipi % 65 nikel, % 15 krom, % 20 demir ih
tiva eder. Bilhassa yüksek sıcaklıklara karşı da
yanıklıdırlar.
— Nikel - manganez alaşımları (% 4 Mu).
Bilhassa hafif sülfürlü oksitleyici sıcak gaz
lara karşı dayanıklıdırlar.
Yüksek Mekanik ÖzelUktari :
Nikel girmiş olduğu alaşımlara dayanıklılığın
yanında mekanik özellikleri bakımından da bazı
avantajlar kazandırır. Kullanış sahasının bu ka
dar geniş olması da bu yüzdendir. Şimdi yüksek
mekanik Özellikler elde etmek amacı ile yapılan
bazı nikel alaşımlarını gözden geçirelimı.
— İnşaat çelikleri
% 0,5-5 nikel ihtiva ederler. Çok yüksek meka
nik özelliklere sahiptirler. Bazen krom, molib
den ve mangenez de ihtiva edebilirler. Makina,
zırh ve muhtelif aletlerin imalinde kullanılır.
—• Nikel - krom - molibden ve karbonlu çelik
ler % 1,5-3 nikel, % 0,5'-0,7 krom, % 0,1 0.5
molibden ve •% 0,10 - 0,20" karbon ihtiva ederler.
Mekanik özellikleri çok yüksektir. Muhtelif meta
lik inşaatlarda ve bilhassa gemi inşaatında kul
lanılırlar.
CUt : IX, Sayı : 5
— Nikel ve kromlu kalıp çelikleri
% 1 - 4 nikel, % 0 - 2 krom ihtiva ederler. Me
kanik özellikleri karbonlu çelikten daha üstün
dür.
% 9 nikelli çelik çok düşük sıcaklıklara karşı
mukavimdir.
—. Perlitik strüktürlü gri dökme demirler :
En fazla % 3 nikel ihtiva ederler. Mekanik
özellikleri dökme demirden üstündür.
— Martensitik dökme demir :
% 4'-10 nikel ihtiva eder. Sertliği çok yük
sek olup makina imalâtında geniş çapda kulla
ndır.
Nikel çelik metalürjisinde olduğu gibi alü
minyum metalürjisinde de bol miktarda kulla
nılmaktadır. Alüminyum - nikel alaşımlarına ge
nellikle hafif alaşımlar denir. Nikel alüminyu
mun mekanik özelliklerini ve sıcaklığa karşı
olan mukavemetini arttırmaktadır. Bilhassa uçak
ve gemi motorlarının imalinde kullanılırlar.
En yüksek mekanik özelliklere sahip alaşım
lar nikel yüzdesi esas olan alaşımlardır. Bun
lardan % 98 nikel ihtiva eden nikel 2 alaşumi'-
nın sertliği ve çekme mukavemeti çok fazladır.
Genleşme özelliği :
Genel olarak bütün metaller sıcaklık arttığı
zaman genleşirler. Ferro-nikel alaşımlarının, bu
özelliği ise çok enteresandır. % 36 nikel ihtiva
eden bir ferro'-nikel alaşımı lineer olarak hiç
bir genleşme göstermez. Bu nedenle değişmiyen
alaşımı olarak isimlendirilmiştir. Bilhassa saat
sanayiinde, jeodezi aletleri ye bazı otomobil par
çalarının imalinde kullanılır.
Düşük sıcaklıklardaki mukavemeti :
Adi çelik - 150°O- (- 200°C) de çatlamaya baş
lar. Bu olay likid gazların depolanması için ya
pılan kaplarda büyük tehlikelere sebep olmuştur.
Bu nedenle uzun müddet araştırmalar yapılmış
ve neticede bilhassa likid metan depolarının ima
li için çok düşük sıcaklıklara karşı dahi son
derece dayanıklı olan, % & nikel ihtiva eden bir
çelik imal edilmiştir.
Nükleer enerji çalışmalarındaki yeri :
Nikelli çelikler nükleer reaktörlerde struktur
malzemesi (cihazın çalışmasında pasif rol oynı-
yan malzeme) olarak kullanılmaktadırlar. Bil
hassa içine reaktörlerin konulduğu küvler, zırh
lar, soğutma sularının dolaştığı tüpler ve yam
çı maddelerin muhafazaları bu alaşımlardan ya-
45