MOLİBDEN
Molibdenin oluşturduğu cevherleşme yatak tipleri şunlardır:
-
Porfiri veya Dissemine Yataklar
-
Kontakt Metamorfik Yataklar
-
Kuvars Damarları
-
Pegmatit ve Aplit Daykları
-
Sedimanter Kayaçlardaki Tabakalı Yataklar
Dünya molibden üretiminin %95’ten fazlası porfiri molibden ve porfiri bakır-molibden yataklarından sağlanır.
Molibden cevherleşmeleri düşük tenörlü (%0.1-1.0) oldukları için, genellikle birkaç prosesten geçirilerek zenginleştirilmeleri gerekir. Stok biçimli dissemine Cu yataklarında esas yararlı bileşen bakır olduğu için, molibden %0.004’e kadar ilginçtir. Molibden yatakları hem yeraltı, hem de yerüstü işletme yöntemleri ile işletilebilir. Bugün için madenciliğin % 55’i yeraltı %45’i açık işletme olarak gerçekleştirilmektedir.
Molibden özel çeliklerde, nikel, kobalt ve titanyum bazlı alaşımlarda kullanılır Yüksek sürat çeliklerinde molibdenin yerini volfram alabilir. Ancak fiyatlar molibdenin lehinedir. ABD’nin dünya rezervlerindeki payı %49’dur. Rezervlerin %20’si Şili, %9.1’i Çin ve %8.2’si de Kanada’dadır. Bu rezervlerin ömrünün 43 yıl olacağı tahmin edilmektedir ( Tablo .1).
Dünyanın önde gelen molibden tüketicileri Avrupa Birliği, ABD ve Japonya’dır. 1995 yılında toplam batı dünyasının tüketimi 106,140 ton, 1996’da ise 101,605 tondur. Tüketimde büyüme eğiliminin devam edeceği tahmin edilmektedir.
TÜRKİYE’DE DURUM
Türkiye’de işletilen herhangi bir molibden yatağı yoktur. Buna karşın rezerv ve tenörleri de saptanan çok sayıda molibden cevherleşmesi vardır. Türkiye molibden rezervleri
Tablo 3’de yer almaktadır.
Tablo 1.Dünya Molibden Rezervleri
Ülkeler
|
Rezerv
(Bin ton)
|
Toplamda
Oran (%)
|
Ermenistan
|
20
|
0.4
|
Çin
|
500
|
9.1
|
İran
|
50
|
0.9
|
Kazakistan
|
130
|
2.4
|
Moğolistan
|
30
|
0.5
|
Özbekistan
|
60
|
1.1
|
Rusya
|
240
|
4.4
|
Kanada
|
450
|
8.2
|
ABD
|
2700
|
49.0
|
Şili
|
1100
|
20.0
|
Meksika
|
90
|
1.6
|
Peru
|
140
|
2.5
| Dünya Toplam |
5510
|
100.0
|
Gelişmiş Ülkeler
|
3 150
|
57.2
|
Gelişmekte Olan Ülkeler
|
1 380
|
25.0
|
Çin ve Eski Sovyetler Birliği
|
980
|
17.8
|
Kaynak: Minerals Handbook, 1998-1999
Türkiye’deki molibden cevherleşmelerin çoğunluğu porfiri bakır-molibden tipindedir. Bunların tümünde de bakır birinci, molibden ikinci metal konumundadır (Tablo 2). Son yıllarda MTA tarafından Türkiye’nin değişik yörelerinde yapılan çalışmalarla yeni Mo sahaları saptanmıştır. Bunlar arasında Kütahya-Domaniç-Sarıçayıryayla Cu-Mo, Bursa-İnegöl-Tüfekçikonağı Cu-Mo ve Bilecik-Bozüyük-Muratdere Cu-Mo-(Au) sahaları başta gelmektedir. Bu sahaların bir ksmında sondaj da dahil olmak üzere arama çalışmaları yapılmıştır. Ancak, ruhsat sorunu ya da bütçe sorunu gibi çeşitli nedenlerle rezerv çalışmaları yapılamamıştır. Aynı şekilde Elazığ-Baskil yöresinde ve Yozgat-Merkez-Başnayayla yöresinde molibden içeren cevherleşme sahaları saptanmıştır. Yozgat yöresinde ise damarlara bağlı küçük molibden cevherleşmeleri ve porfiri sisteme bağlı oluşuklar saptanmıştır. Ancak, sondaj çalışmaları yapılamamıştır.
Türkiye’nin molibden ihtiyacı ithalatla karşılanmaktadır. İthalat ürünlerinden %80 ini ferromolibden oluşturmaktadır. Bu ürünün özel çelik üretiminde kullanıldığı sanılmaktadır. 1992 yılı toplam molibden ürünleri ithalatı 662,100 kg olarak gerçekleşmiştir. Bunun karşılığında 1,373,373 $ döviz ödenmiştir. Toplam ithalatın 466,065 kg’lık miktarını ferromolibden oluşturmaktadır.
Tablo 2. Türkiye Molibden Rezervleri (Bin ton)
Yer |
% Tenör
| Görünür | Muhtemel | Mümkün | Toplam |
Kırklareli-
İkiztepeler (Cu+Mo)
|
0.5
Cu eşdeğeri
|
|
2 000
|
-
|
2 000
|
Kırklareli –
Şükrüpaşa
|
0.3-0.4 Cu, 0.01-0.02 Mo
|
-
|
8 000
|
-
|
8 000
|
Kırklareli –
Dereköy
|
0.89 Cu, 0.0023 Mo
|
|
1 500
|
-
|
1 500
|
|
0.50 Cu, 0.0064 Mo
|
|
15 000
|
-
|
15 000
|
|
0.31 Cu, 0.0038 Mo
|
|
50 000
|
-
|
50 000
|
|
0.26 Cu, 0.0024 Mo
|
|
175 000
|
-
|
175 000
|
|
0.24 Cu, 0.0027 Mo
|
|
221 000
|
-
|
221 000
|
Elazığ-Keban-
Nallıziyaret (Cu+Mo)
|
0.92 Cu eşdeğeri
|
|
4 500
|
-
|
4 500
|
Elazığ-Keban-
Karamağara
|
0.8 Mo
|
30
|
70
|
-
|
100
|
Trabzon-Maçka-
Güzelyayla
|
0.3 Cu eşdeğeri
|
|
155 000
|
-
|
155 000
|
Erzurum-İspir –
Ulutaş
|
0.27 Cu, 0.0176 Mo
|
|
-
|
143 000
|
143 000
|
Keskin-
Balışeyh
|
1 Mo
|
26
|
31
|
-
|
57
|
Toplam
|
|
56
|
211 601
|
143 000
|
362 657
|
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bugünkü durumda Türkiye’nin yıllık molibden talebinin 1000 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu talebin en azından görünür bir gelecek için ithal yoluyla karşılanacağı açıktır. Türkiye’nin bilinen molibden cevherleşmelerinin hiçbirinin de ekonomik olmadığı belirtilmektedir. Geçmiş yıllarda bazı sahalarda damar tipi cevherleşmelerdn üretim yapıldığı bilinmektedir. Günümüzde dünyada molibden üretiminin %95’inden fazlası porfiri Cu-Mo ya da porfiri Mo yataklarından yapılmaktadır. Porfiri Cu-Mo yatakları dünyada oldukça yaygındır. Türkiye’deki cevherleşmelerin de büyük kısmı bu tiptedir. Bu yataklarda Cu üretilen birincil metaldir. Mo ise yan ürün olarak kazanılabilmektedir. Çok düşük miktarları bile en azından işletme masraflarını karşılayabilmektedir. Türkiye’de henüz porfiri Mo yatağı (yanlızca Mo içeren) bulunamamıştır. Ancak, jeolojik olarak oluşabileceği ortamlar vardır. Climax tipi denilen bu yataklar genellikle ABD’nin GB kesiminde yaygındır. Bu tip yataklarda volfram, pirit ve kassiterit konsantreleri de yan ürün olarak üretilebilir..
Sonuç olarak Türkiye’de molibden aramaları için tek hedef porfiri tip yataklar olmalıdır. Bu tip yatakların çok büyük rezervli olması ve dolayısıyla uzun ömürlü olması bir çok açıdan avantajlıdır. Bu tip yatakların bulunması yalnızca molibden değil, yakın gelecekte ülke rezervleri tükenme noktasına gelecek bakır için de yaşamsal öneme sahiptir. Dolayısıyla arama projeleri devam etmeli ve bilinen, fakat işletilmeyen yataklarda da zengin zonların bulunmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. MTA’nın arama projelerinde porfiri Cu-Mo aramaları halen önemli ağırlığa sahiptir. Bugün de bu çalışmalar aynı yoğunlukta sürdürülmelidir.
Dostları ilə paylaş: |