KƏLILƏ
və
DİMNƏ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN
İ Ş L Ə R İD A R Ə S İ N İ N
K İ T A B X A N A S I
“Ö N D Ə R N Ə ŞR İY Y A T”
BA K I-2004
Bu kitab “Kəlilə və D im nə” {Bakı, Azəməşr, 1982)
nəşr'ı əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır
Farscadan tərcümə edəni,
şərhlərin və izahlarm müəllifı:
Rəhinı Sultanov
Redaktoru:
M əm m ədağa Sultanov
398.2 - dc 21
A ZE
K əlilə v» Dimnə. Bakı, “Öndər nəşriyyat” , 2004, 304 səh.
Qoca Şərq müdrik əhvalatlarm, ibrətamiz hekayəlorin beşiyidir. Min illər
orzində yaradılan bu rovayətlər ağızdan-ağıza düşmüş, bir məmlokotdən o
birinə, bir nosildən digərinə keçmişdir. H ər momləkət, hər nəsil onları
zövqüno görə dəyişmiş, öz həyatına, düşünco dünyasma uyğunlaşdırmışdır.
Oxuculara təqdim olunan “K.
0
Üİ
0
və Dimnə” də qodim Şərq ədəbiyya-
tımn ölm əz abidələrindən biridir. Burada əhvalatlar heyvanların dilindən nəql
olunur. Biz burada qodim dövrlərdəki xalq həyatının bir çox canlı m ənzərə-
lorini, xalqın arzu və istoklorinin əksini görürük.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İLHAM ƏLİYEVİN
“A zərbaycan dilində latm qrafikası
ilə kütləvi nəşrlərin həyata
keçirilm əsi haqqm da”
12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncam ı
ilə nəşr olunur və ölkə kitabxanalarına
hədiyyə edilir
ISBN 9952-416-28-7
© “ÖNDƏR NƏŞRİYYAT”, 2004
M İSİLSİZ HİND Ə FSA N Ə Sİ
Dünya ədəbiyyatında ən çox şöhrət tapmış, bütün mədəni xalqların
təmsil, lətifə və aforizmlərinə təsir etmiş kitablar içərisində “K əlilə və D im -
nə”nin xüsusi mövqeyi vardır.
Qədim dövrlərdən bəri “füsunkar bir ö lk ə” , “sirlər və m öcüzələr yurdu”,
“əfsanələr və macəralar vətəni” kimi ad qazanmış qocaman Hindistanın b ə-
şəriyyətə sovqat göndərdıyi bu kitab əsrlərin, dövranların, zəmanələrin sərt
imtahanlanndan çıxaraq bu günə qədər öz rövnəqini itirməmiş, bir çox dillərə
dönə-dönə tərcüm ə edilərək hikm ət anlayan, söz qanan, əql və kamal sahibi
olan insanların qəlbinə yol tapmışdır. Y üksək dağları, dərin ümmanları, ucu-
bucağı görünm əyən səhraları aşıb keçmiş, əld ən -ələ, nəsldən-nəslə verilmiş,
tilsimləri smdıran ovsunlu söz kimi ağızdan-ağıza, kağızdan-kağıza köçü-
rülorək get-gedə zənginləşmiş, səlisləşmiş, məzmunca dolğunlaşaraq bitkin-
ləşmiş, hər xalqa pay verərək, pay almış və beləliklə, 5 fəsildən 17-18 fəslə
çatmışdır. Bu əsər indi yalnız hind xalqımn deyil, bütün dünya xalqlarına
məxsusdur.
“K əlilə və Dim nə”nin m ənşəyi
Bütün alimlər, tədqiqatçılar, “Kəlilə və Dimno” nin mütərcimləri bu
oqidədədirlər ki, “Kəlilə və D im nə” öz m ənşəyi etibarilə hind folkloru əsa-
sında, hind fılosofları, hind brəhmənləri torofındon yazılmış, “Pançatantra”,
“Xitopadeşe” və başqa əsərlərlə sıx surotdə bağlıdır'. Bəzi şərqşünaslar,
hətta “ Pançatantra” ilə “Kəlilə vo Dimno” ni eyniloşdirir, sonuncunu birin-
cinin torcüməsi kimi hesab edirlər. M əsələn, 1958-ci ildə A.Y.Sİrkin tərəfın-
don sanskrit dilindən rus dilino tam şokildo ilk dofo olaraq torcümə edilmiş
“Pançatantra” kitabındakı moqalədo V.V.İvanov heç bir qeyd-şort qoymadan
“ Kolilə və Dimnə”ni “Pançatantra”nın torcümosi adlandıraraq yazır:
“ Lakin ən böyük müvoffoqiyyot “ Pançatantra” nın Hindistandan qorbə
doğru soyahotə çıxmış varianttna nosib oldu. Deyilənlorə görə, bu soyahətin
başlanğıcı İranın ofsanovi hökmdarı Xosrov Ənuşirəvan (531 -579) torofindon
qoyulmuşdur. O, şahlar üçün faydalı bir kitabın Hindistanda olduğunu eşitmiş
vo öz saray tobibi Borzuyeyo onu gotirmoyi tapşırmışdır. Əfsayono göro,
1 E . Ə . E e p m e j i b c . O q e p K H c r o p H H n e p c n ; ı c K o ü j i H T e p a T y p w , M . 1 9 2 8 , c r p . 7 1 .
• • c Ç 'ç )
4
f '-
-
Bərzuye Hindistana gedorək “Pançatantra”nı gotirmiş və onu orta fars dilinə
(pəhləvi adlanan dilə) tərcümə etmişdir. Bu tərcüm ə qalmamışdır, lakin onun
barəsində Borzuyenin torcüməsindon başqa dillərə edilmiş tərcüm ələrə
əsasən mühakimə yürütmək olar. Kitab pəhləvi dilinə tərcümə edildikdən
(yeni variant “Kolilə və Dimnə” adlandırılmışdır) sonra Suriya dilinə tərcü-
m ə olunur” 1.
Göründüyü kimi, V.V.İvanov “Pançatantra” və “Kəlilə və Dimnə” ara-
smda heç bir fərq qoymur.
“Pançatantra” ilo “ Kəlilə vo Dimnə”nin müqayisəsi bu iki əsərin eyni
m ənbədən olduğuna heç bir şübhə doğurmur. Buradakı hadisələr, rəvayotlər,
heyvan surətlori, tomsillərin ardıcıllığı və s. bir-birinə o qədər oxşayır ki, ilk
nəzərdo onları həqiqoton bir-birinin tərcüməsi kimi qəbul etmək təəssürü
yaranır. Lakin dəqiq todqiqat göstorir ki, “Kəlilə və D im nə”ni sadəcə olaraq
“Pançatantra”nm tərcüməsi kimi hesab etmək olmaz. Burada mütərcimin ya-
radıcılıq oməyi, onun yazıçılıq qüdrəti özünü tam dolğunluğu ilə büruzo verir.
M ütərcim osori sadoco olaraq tərcümə etmir, o, dövrünün tələbinə uyğun
olaraq osordo müoyyon dəyişikliklər aparır, onun bir çox fəsillərini islah edir,
hadisolərin coroyan etdiyi yer adlannı dəyişir, bir qayda olaraq şəhor, meşo,
dağ vo sairo xüsusi adları tamamilə ixtisara salır. Beləliklə, hadisolər abstrakt,
qeyri-müoyyon mokan vo zaman daxilində baş verir ki, bu da öz növbosindo
hadisəlorin yerli - Hindistan çərçivosindən çıxaraq ümumi dünyəvi mahiyyot
kosb etm osinə kömok edir.
Coğrafı yer adlarında olduğu kimi, xüsusi heyvan adları da ixtisar olunur.
“Pançatantra”da demok olar ki, bütün heyvanların və quşların: şir, polong, ca-
navar, tülkü, çaqqal, siçan, dovə, öküz, qarğa və sairənin özlorino ınoxsus
hind adları vardır vo bu adlarhind dilindo həmin surətlərin rongino, boyuna,
xarakterino vo sairoyo uyğun golon mənalara malikdir. Mosolon, çaqqalların
adı olan Yarataka (Kəlilo)
tünd-qırmızı, Damanaka (Dimno) - “yola go-
tiron”, “ram edon” demokdir. “Dostların ayrılması” foslindo ökiizlordon biri-
nin adı Nandaka - şon, ikincisinin adı Sancivaka - canı bork; öküzü parçala-
yan şirin adı Pinqalaka - qırmızı, qohvəyi deməkdir. Yerdo qalan bütün hcy-
vanların adı da bu kitni mona xüsusiyyətlərinə malikdir.
Nohayət, “Kolilo vo Dimno”do bir sıra hekayolor, tomsillor vardır ki, onlar
“Pançatantra”da yoxdur. Onu qeyd etmok kifayotdir ki, “Pançatantra”da comisi
beş fosil olduğu halda “Kolilo vo Dimno” 17-18 foslo çatdırılmışdır. Biitün bun-
lar onu göstərir ki, “Kolilo vo Dimno”nin mütorcimi yalnız “ Pançatantra” ilo
kifäyotlonmomiş, o hindlilorin başqa kitablarından, nağıllarından vo folklorun-
dan da istifado ctmişdir. “Kolilo vo Dimno”də olan birsıra nağıl, tomsil vo afo-
1 R . B . M n a n o H . " F l a ı m a T a H T p a ” . M . , 1 9 5 8 , CT p. 3 2 1 .
Dostları ilə paylaş: |