2
«ETNOGRAFIYA, ETNOGENEZ VA ETNIK TARIX»
KURSIDAN
MARUZALAR
1 mavzu
Kirish. Etnografiya kursi va uning ashamiyati. Etnografiyada
klassifikatsiyalash printsiplari, uning turlari. Etnografik tadqiqot
usullari.q
2-3 mavzular Avstraliya va Okeaniya xalqlari. Etnogenez va etnik tarixi
muammolari. Avstraliya va Yangi Gvineya xalqlari. Okeaniya:
Melaneziya, Polineziya va Mikroneziya xalqlari.
4 mavzu
Osiё xalqlari. Etnogenez va etnik tarixi umumiy lavshalar
5 mavzu
G’arbiy (Old) Osiё xalqlari etnografiyasi
6 mavzu
Wrta Osiё xalqlari etnografiyasi
7 mavzu
Janubiy Osiё xalqlari
8 mavzu
Janubiy-Sharqiy Osiё xalqlari
9 mavzu
Sharqiy va Shimoliy Osiё xalqlari
10 mavzu
Afrika xalqlari etnogenezi, etnik tarixi, moddiy va manaviy
xwjaligi wziga xosliklari
11 mavzu
Amerika xalqlari etnik tarixi, ananaviy xwjaliklari moddiy va
manaviy madaniyati.
12 mavzu
Evropa xalqlari etnografiyasi
3
Shar bir xalqning wz tarixi va madaniyati bor. Shar bir xalq va shatto kichik
etnoslar sham jashon madaniyati xazinasiga oz bwlsada wz shissasini qwshadi.
Wrta Osiё asholisi, jumladan wzbek xalqi sham qadimiy boy madaniyatga ega
bwlgan xalqlardan biridir. U jashon madaniyati xazinasiga ulkan shissa qwshgan
xalqlar qatorida. Ushbu shududda ilm-fan, sanat va adabiёt yuksalib buyuk
allomalar etishib chiqqan.
Jamiyatdagi, ijtimoiy turmushdagi qarama-qarshilik shu jamiyat azolarining
fikr va qarashlarida, orzu-intilishlarida aks ettiradi. Shar bir tabaqa wz mafkurasini
shimoya qilish uchun ijtimoiy ongning turli shakllaridan foydalanadi va wz
mafkurasini yaratadi. Bu mafkura milliy g’oyalar bilan sug’orilgan bwlib,
madaniyatning moshiyati va xususiyatlarini belgilaydi. Shunday ekan, Wzbekiston
ёshlari, ziёlilaridan tortib oddiy fuqaroning ongidan milliy mafkuraning asosini
yaratish va milliy g’oyani shakllantirishda mushim omillarni ishlab chiqish
bugungi kunimizning asosiy talabi bwlib qolmoqda. Negaki, shar bir fuqaro
malum bir ijtimoiy gurushning vakili sifatida maydonga chiqadi va wsha
gurushlarning (ishchilar gurushi, deshqonlar gurushi, talabalar gurushi va
shokazo) dunёqarashi va manfaatlarini ifodalaydi. Ammo milliy g’oyani
shakllantirishda shar bir fuqaroning shaёtiy faoliyati, ijodiёtining moshiyati va
g’oyaviy ywnalishi, obektiv ashamiyati mushim rol wynaydi. Agar fuqaro
jamiyatda rwy beraёtgan shaёt voqeliklarni rostgwylik bilan tushunib, wz
manfaatlariga tenglashtirsa, u sholda kelajagi buyuk bwladigan davlatimizning
poydevoriga g’isht qwygan bwladi.
Ёshlarning ongiga milliy g’oyani singdirish uchun avvalo ularning tarbiyasi
va bilim saviyasi bilan muntazam shug’ullanish lozim. Ularga bilim berish
bilangina chegaralanib qolmasdan, shar bir narsaga tanqidiy nazar bilan qarab,
uning asl moshiyatini uqib, keraksiz narsalar va turli diniy-ekstremistik g’oyalar
bilan boshini chalg’itmasdan zamonaviy barkamol milliy madaniyatini, ota-
bobolarimizdan meros bwlib qolaёtgan urf-odatlarni wrganish bilan boyitib
borishlari lozim. Negaki, wtmish malaniyat ёdgorliklari malum, tarixiy sharoit
bilan, shu tarixiy sharoitdagi iqtisodiy-ijtimoiy shaёt xalqlarning maishiy turmushi
va urf-odatlari bilan tanishtiradi. Shuningdek milliy mafkurani yaratishda moddiy
va manaviy madaniyat namunalari katta ijtimoiy tarbiyaviy ashamiyatga egadir.
Bu namunalar kishilardagi eng yaxshi fazilatlarini takomillashtirishga, ularda
insonparvarlik, dwstlik, shalollik, qashramonlik, meshnatsevarlik kabi
xususiyatlarni mustaxkamlashga katta ёrdam beradi. Shu bilan birga manaviy
madaniyatning durdona asarlari estetik tarbiyaning mushim omillaridan biri
sifatida asrdan-asrga wz sifatini saqlab kelmoqda.
4
ETNOGRAFİYaGA KİRİSh.
Etnografiya xalqlar, ularning turmushi va madaniyatini wrganuvchi fandir.
«Turmush» deganda insonning «ananaviy» shaxsiy ёki ijtimoiy shaёti
tushuniladi. Turmush tarzi esa shar bir xalqda wziga xos, qwshni xalqlardan
farqlanadigan sholda shakllanadi.
«Madaniyat» tushunchasi ancha murakkabdir. Kultura, lotincha «Colere»
etishtirish manosini berib, dastlab qishloq xwjalik ekinlarini etishtirishiga nisbatan
qwllanilgan. (Madaniy, madaniylashtirish).
İlmiy tilda, xususan etnografiyada madaniyat keng manoni qamrab, «inson
tomonidan yaratilgan barcha moddiy va manaviy qadriyat, ashёlar» tushuniladi.
Moddiy madaniyatga meshnat qurollari, uy-joylar, kiyim-kechaklar, transport
vositalari, uy-rwzg’or buyumlari kiradi. Manaviy madaniyatni esa: diniy
tasavvurlar, sanat, xalq og’zaki ijodi, musiqa, wyinlar, ilm, axloq va shokazolar
tashkil qiladi. Manaviy madaniyatda «ijtimoiy madaniyat», «ijtimoiy turmush»,
«oilaviy turmush» tushunchalari sham mavjud.
Er yuzidagi barcha xalqlarning wz madaniyati bor. Faqat xalqlarda u tez,
bazilarida sekinroq rivojlangan. Shuning uchun jashon xalqlari madaniyati darajasi
turli xilda bwladi. Etnoslar tarqqiёtidagi wziga xoslik xalq madaniyatining ёki
«milliylik» xususiyatini taminlaydi.
Etnografiya fani dunё xalqlari madaniyati va turmushidagi wziga xoslikdan
tashqari umumiyligini sham tadqiq etadi. Qonuniyatlarini wrganish esa
insoniyatning tarixiy taraqqiёtidagi umumiylik negizlarini aniqlashga ёrdam
beradi.
Etnografiya mavjud xalqlarnigina wrganib qolmasdan, er yuzidan ywqolib
ketgan etnoslarni sham «tarixiy etnografiya» doirasida tadqiq etadi.
Fanda «Xalq» tushunchasi turli manoda ishlatiladi. Uni aniqlovchi omillar:
til,
etnik xudud, turmush va madaniyatdagi wziga xoslik kelib chiqish umumiyligi,
etnik wzligini anglashi shisoblanadi.
Taraqqiёtning turli davrlarida ulardan biri ёki bir nechtasi aniqlovchi omil
shisoblanishi mumkun.
Manbalar va tadqiqot uslublari. Etnografiyada dala tadqiqotlari mushim
rol wynaydi. Etnografik ekspeditsiyalar statsionar (uzoq muddatli) va qisqa
muddatli (bir necha kundan 3-4 shaftaga qadar) bwlishi mumkin.
Etnografiya fani «ibtidoiy jamoa tuzumi tarixi» (etnogenez va etnik tarix),
arxeologiya, lingvistika va folklorshunoslik fanlari bilan bog’liqdir.
Etnografiyadagi asosiy muammolar:
1. Aloshida mamlakat asholisining etnik tarkibi muammolari.
2. Etnogenez va etnik tarix muammolari.
3. Urug’chilik jamoalari muammolarini tadqiq etish va shokazolar.
Dunё xalqlarining etnografik klassifikatsiyalash.
Etnografiya fanida: geografik, lingvistik, antropologik klassifikatsiyalar
mavjud. Dunё xalqlari shuningdek xwjalik madaniy tiplarga va tarixiy-etnografik
oblastlarga bwlib wrganiladi.